روانشناسی کار Psychology of Work شاخه‌ای از روانشناسی است که به بررسی رفتار انسان‌ها در محیط کار می‌پردازد. هدف اصلی آن کشف و کاربرد آن قواعد و نتایج علم روانشناسی است که تأثیرگذار بر رابطه انسان با شغل او هستند. روانشناسی کار با معنای خاص خود در بین گرایش‌های مختلف رشته مدیریت و روانشناسی جایگاه ویژه‌ای دارد. این مفهوم گاهی با روانشناسی صنعتی هم‌معنی شده است. پس از تئوری‌های کلاسیک مدیریت و بررسی‌های جنبش روابط انسانی، این مبحث نیز به ادبیات مدیریت پیوست. روانشناسی کار را می‌توان به عنوان بخشی از علم که رفتار انسان را در آن بخش از زندگی که با کار ارتباط نزدیکی دارد، مورد مطالعه و تحلیل قرار می‌دهد، تعریف کرد. یعنی رفتار فرد را در رابطه با کار مورد بررسی قرار می‌دهد. روانشناسی کار دو حوزه را در برمی‌گیرد:
- رفتار انسان در کار و تأثیر آن را مورد تحلیل و مطالعه قرار می‌دهد.
- برای کاهش مشکلات انسان در طول کار، از دستاوردها و قواعد روانشناسی بهره می‌گیرد.
در این مقاله از مجموعه مقالات دانشگاه کسب و کار می‌خواهیم به موضوع مهم روانشناسی کار بپردازیم. اگر به این حوزه علاقه‌مند هستید حتماً ما را تا انتهای این مقاله همراهی کنید.
هدف از علم روانشناسی کار چیست؟
روانشناسی کار علمی است که با استفاده از روش‌های تحقیق علمی، رفتار و نگرش افراد، محل کار و سازمان‌ها را بررسی می‌کند تا به هماهنگی و تطابق نیازهای متفاوت و گاهی متضاد آنها کمک کند. هدف اصلی روانشناسی کار، ارتقای روابط سالم و مؤثر بین افراد و سازمان‌هاست، به نحوی که منافع طرفین را تأمین کند.
روانشناسی کار و مدیریت
روانشناسی با ورود به حوزه پیچیده و چالش‌برانگیز مدیریت، با استفاده از نظریه‌ها و جریان‌های مختلف روانشناسی و با ایجاد روابط انسانی، به تحلیل شخصیت و رفتار افراد در سازمان می‌پردازد. همچنین مفاهیمی مانند انگیزش و رفتار سازمانی را مورد بررسی و توجه قرار می‌دهد. برای شناخت بیشتر ابعاد گوناگون انسان و برقراری یک ارتباط بهینه، افزایش انگیزش و حفظ و تقویت سلامت روانی افراد، آگاهی از علم روانشناسی و علوم رفتاری بسیار مهم است.
نگاهی به سایر اهداف اصلی این رشته
روانشناسی کار به دنبال این اهداف است:
- سازمان‌های تولیدی و خدماتی کالاها و خدماتی را ارائه دهند که نه تنها نیازهای منطقی افراد را برآورده کنند بلکه رفاه جسمانی و ارزش‌های فردی و اجتماعی آنان را نیز محترم شمارند.
- کارکنان سازمان‌ها در تولید و توزیع کالاها و خدمات، بهره وری و کارایی بالایی داشته باشند.
- همچنین کارکنان سازمان‌ها با شور و شوق به فعالیت خود ادامه دهند.
- کارکنان سازمان‌ها حقوق و منافع شخصی و اجتماعی خود را حفظ کنند و در زمینه سلامت جسمانی و روانی محافظت شوند.
- کارمندان و کارکنان سازمان‌ها بهداشت روانی خود را در تمام جنبه‌های آن حفظ کنند و هم‌زمان با رشد و تعالی شخصیت خود، به کارایی و کارآمدی فعالیت خود نیز بیفزایند.
- مسائل و مشکلات انسانی در محل کار حل گردد یا به حد ممکن کاهش یابد.
در حال حاضر این رشته چه کاربردهایی دارد؟
روانشناسی کار در حال بررسی هماهنگی‌ها و روابط بین عوامل مختلف (مانند شرایط ارگونومیک، سبک رهبری، حقوق و دستمزد و غیره) و نتایج آنها (مانند انگیزه کارکنان، فرسودگی شغلی، بهره وری افراد، عملکرد سازمان و غیره) است. در کاربرد روانشناسی کار مسائلی چون تفاوت‌های فردی، شخصیت افراد، انگیزش، حقوق و دستمزد، ساختار گروهی در سازمان، نظام تشویق و تنبیه، طراحی شرایط کار مورد توجه قرار می‌گیرد.
نگاهی به تعریف سازمان در روانشناسی کار
سازمان و عوامل تشکیل دهنده آن سازمان یک مفهوم پیچیده است که نیاز به بررسی دقیق و ریز دارد. نحوه ایفای نقش مدیران و کارگران و روابط بین آنها باید با حساسیت و دقت خاص مورد توجه قرار گیرد. برای درک واقعیت یک سازمان، باید ابعاد یا متغیرهای مختلف آن را شناسایی کرد. اما به طور کلی، سازمان را می‌توان این‌گونه تعریف کرد: مجموعه منابع انسانی، مادی و مالی که برای رسیدن به یک هدف خاص سازماندهی شده‌اند. یکی از تعاریف رایج این است که سازمان را، سامانه تبدیل ورودی‌ها و خروجی‌ها در نظر بگیرد. ورودی‌ها شامل مواد اولیه‌ای هستند که از محیط بیرون تهیه می‌شوند، فراوری می‌شوند و در نهایت به صورت مواد خروجی یا محصولات به بازار عرضه می‌شوند.
تعریف انگیزه شغلی در این رشته
انگیزش شغلی عاملی است که باعث می‌شود فرد با کار خود ارتباط برقرار کند و آن را ادامه دهد. بدون انگیزش شغلی، فرد به زودی از کار خود خسته و ناراضی می‌شود و نمی‌تواند به طور مؤثر و کارآمد عمل کند. انگیزش شغلی موضوع مورد بحث و تحقیق بسیاری از روان‌شناسان کار بوده است.
بررسی سه نقش اصلی و مهم در روانشناسی کار
روانشناسی در کار می‌تواند برای هر دو طرف کارمند و کارفرما سودمند باشد. معمولاً هدف این است که وضعیت روانی کارکنان را بهبود بخشید تا احساس ارزشمندی و امنیت داشته باشند و بتوانند کار خود را به شیوه‌ای مؤثر انجام دهند. این کار باعث کاهش استرس و افزایش بهره وری کارمندان می‌شود که منجر به نتایج مطلوب‌تری گردد.
تأثیر روانشناسی کار در جبران خسارت
این روش بهبود یافتن یک مشکل روانی با پیشرفت کردن در جهت دیگری است. جبران خسارت بخش مهمی از خوشبختی کارکنان و روانشناسی محیط کار است. روش‌هایی که روانشناسی کار در حوزه طراحی روش‌های جبران خسارت استفاده می‌کند به موضوع پاداش‌های عملکردی شباهت دارند. آزار و اذیت روان شناختی به معنای هر نوع رفتار دشمنانه یا نامطلوب از سوی یک فرد یا گروه در محل کار به سمت یک فرد یا گروه دیگر است. این رفتار ناروا معمولاً با صدور بیانیه‌های شفاهی، حالات یا عمل‌هایی رخ می‌دهد که بر روح و روان فرد مورد نظر تأثیر می‌گذارد و باعث ایجاد یک محل کار با محیط دشمنانه می‌شود. کارفرمایان باید از نظر اخلاقی و قانونی مسئولیت پذیر باشند و مطمئن شوند که هیچ کدام از کارکنانشان در محل کار به طور نامطلوب آزار و اذیت روحی نمی‌شوند.
انگیزه و رابطه آن با بهره وری کارمندان
روان شناسی کار و ارتباط آن با انگیزه می‌تواند سبب افزایش کارایی شود. اما ممکن است برعکس آن نیز صادق باشد. روان شناسی کار می‌گوید که راهکارهایی مثل روش‌های حل مسئله، فرایند حل مسئله، ارائه ارزشیابی‌های صحیح و منصفانه از عملکرد، پیگیری سریع مشکلات یک کارمند، پرداخت به موقع حقوق و پورسانت‌ها همه می‌توانند انگیزه را تقویت کنند. و اگر به طور پایدار انجام شود در نهایت می‌تواند منجر به کارایی بالاتر شود.
بررسی نقش مثبت نگری
روانشناسی مثبت نگری در کار به جای تمرکز بر جنبه‌های منفی‌تر محیط کار مثل خشونت، استرس، فرسودگی شغلی و عدم امنیت شغلی، سعی در افزایش روانشناسی مثبت و کار مثبت با هدف‌مندی دارد. این حوزه جدید روانشناسی مثبت قصد دارد با پیاده سازی سیاست‌ها و رفتارهای سازمانی، محیط کار را جذاب، امن و سالم برای کارمندان کند و به این ترتیب بهره وری آنها را بالا ببرد و مشکلات روانی آنها را کاهش دهد.
کلام آخر
خیلی خوشحالیم که تا انتهای این مقاله همراه تیم دانشگاه کسب و کار بودید. روانشناسی کار به ما نشان می‌دهد که چگونه افراد در محیط کار خود رفتار می‌کنند و چه عواملی بر آنها تأثیر می‌گذارد. برای این منظور، ما افراد را از نظر رابطه‌شان با شغلشان ارزیابی می‌کنیم و مشاهده می‌کنیم که آیا با چالش‌های پیچیده‌ای روبرو هستند که نمی‌توانند به خوبی حل کنند، یا خیر! روانشناسی کار یک علم کاربردی است که به سازمان‌ها کمک می‌کند تا بفهمند که چه عواملی باعث افزایش رفتار سازمانی مؤثر می‌شود. این علم در تعامل با کسب‌وکار قرار دارد و از آنچه که در محل کار جواب می‌دهد الهام می‌گیرد. این باعث می‌شود که نتایج تحقیقات روان‌شناسان به صورت سازگار و منطبق با شرایط خاص آن سازمان پیاده شود.
علاوه بر این، دانش و تجربه را از دنیای کسب‌وکار به روانشناسی منتقل می‌کند. و بالعکس دقت و استاندارد را از روانشناسی به دنیای کسب‌وکار منتقل می‌کند، و این فرایند تبادل دانش در هر دو زمینه صورت می‌گیرد. این روانشناسی برای مدیران بسیار حائز اهمیت است زیرا آنها مایل هستند تا بهره‌وری و عملکرد خود را در کار بهبود بخشند. بنابراین، شاید هر چند وقت یک بار، کارمندان خود را تحت سنجش قرار داده و عملکرد آنها را ارزیابی کنند. حتی گاهی اوقات، مدیران سعی می‌کنند با برقراری ارتباط صمیمانه با کارمندان خود، فشار و نگرانی‌های ذهنی آنها را کاهش داده و در حل مشکلات آنها یاری کنند تا آنها بتوانند بهترین عملکرد را در کار نشان دهند. به نظر شما استفاده از روانشناسی کار در کسب و کار چه مزیت‌های دیگری می‌تواند داشته باشد؟
