زنبورداری و تولید عسل طبیعی، یکی از مشاغلی است که در دهه‌های اخیر توجه بسیاری از افراد جویای کار را به خود جلب کرده است. شاید در نگاه اول چنین به نظر برسد که کسب و کار زنبورداری، یک کسب و کار آسان و پردرآمد است. در صورتی که برخلاف تبلیغات نادرست آن، این شغل به سرمایه و زحمت تقریبا زیادی نیاز دارد و حتی ممکن است در اواسط کار، به دلایلی دچار شکست شود.
این شغل در مناطق کوهستانی و ییلاقی شمال و غرب ایران رواج دارد و بیشتر یک کسبوکار محلی و روستایی است. اگر شما نیز به عنوان یک کارآفرین مستقل، قصد آغاز کسب و کار زنبورداری و کسب درآمد از آن را دارید، ما در این مقاله از دانشگاه کسب و کار به شرح صفر تا صد این کار می‌پردازیم.
کسب و کار زنبورداری
زنبورداری یا پرورش زنبور عسل، یکی از انواع مشاغل تولیدی – پرورشی مهم در دنیا است. در این کسب و کار، فرد یا افرادی، با فراهم کردن شرایط زیستی زنبورعسل در مکان‌هایی خاص، اقدام به تولید و فروش عسل طبیعی می‌کنند. عسل یکی از پرفایده‌ترین و خوشمزه‌ترین مواد شیرین دنیاست و هر چقدر روند تولید آن طبیعی‌تر باشد، سالم‌تر و مفیدتر است. به همین دلیل، کسب و کار زنبورداری در بسیاری از کشورهای جهان وجود دارد.
برای اطلاعات بیشتر بخوانید: مقاله پیشنهاد کار تولیدی مناسب شما
برخی از کشورهای مشهور تولید کننده عسل
ترکیه و عسل کاج
در سال‌های اخیر، کشور ترکیه از بزرگترین تولید کنندگان عسل طبیعی دنیا محسوب می‌شد. این موفقیت بیش از هرچیز به شیوه زنبورداری مدرن و تنوع آب و هوایی مناسب آن‌ها برمی‌گردد. معروف‌ترین عسلی که در کشور ترکیه تولید می‌شود، عسلِ کاج است که در تولید آن از یک تک گیاه طبیعی برای تغذیه زنبورها استفاده می‌شود.
کسب و کار زنبورداری در آمریکا
شاید برایتان عجیب باشد اما آمریکایی‌ها علاقه زیادی به زنبورداری دارند. به طوری که در تمام مناطق این کشور، ردپایی از این کسب و کار تولیدی مشاهده می‌شود. زنبورداران آمریکایی عسل و ژل رویال تولیدی خود را به تمام کشورها صادر می‌کنند و به این ترتیب اقتصاد زنبورداری آمریکا را رونق می‌بخشند.
مکزیک و سابقه تاریخی زنبورداری
کشور مکزیک، یکی دیگر از کشورهای مهمی است که به تولید عسل و فرآورده‌های مختلف آن می‌پردازد. در بسیاری از کتب تاریخی مکزیک، از اقوامی گفته‌شده که در دوران باستان به کسب و کار زنبورداری می‌پرداختند و عسل، غذای اصلی‌شان بود. بنابراین، این کشور قدمتی باستانی در پرورش زنبورعسل دارد. امروزه مکزیک، دو نوع عسل تک گل از بهارنارنج و آووکادو دارد که با طعم خاص و جدیدش، در تمام دنیا طرفداران خاص خودش را دارد.
چین و کسب و کار زنبورداری
از آن‌جا که عسل طبیعی خواص فراوانی در طب سنتی دارد، از آن به عنوان دارویی در برابر امراض مختلف استفاده می‌شود. به همین دلیل چین که یکی از کشورهای پیشرو در حوزه طب سنتی است، نگاه ویژه‌ای به پرورش زنبورداری در کشورش دارد. چین علاوه بر این‌که عسل‌های طبیعی خود را به سایر کشورها صادر می‌کند، عسل و ژل رویال را از کشورهای دیگر نیز وارد می‌کند. به این ترتیب اقتصاد زنبورداری چین یک اقتصاد دوطرفه و بازرگانی محور است.
کسب و کار زنبورداری برای چه افرادی مناسب است؟
زنبورداری شغلی جذاب و پرنشاط است. شما در این کسب و کار با زنبورها، گل و گیاه و طبیعت سر و کار دارید. به همین علت علاقه داشتن به آن بسیار مهم‌تر از دلایل مالی و اجتماعی برای آغاز کار است. زنبورداری به صبر و حوصله زیادی برای مراقبت روزانه از زنبورها و مدیریت بحران‌های غیرمترقبه در زنبورستان نیاز دارد.
شما در این شغل باید در بازه‌های زمانی خاص به زنبورها سر بزنید، مراقب تغذیه و آب آن‌ها باشید و اگر آفت و بیماری‌ای در اطراف آن‌ها وجود داشت به رفع آن اقدام کنید. ممکن است گاهی زنبورهای شما بیمار شوند یا ملکه آن‌ها گم شود؛ در این صورت فعالیت تولیدی آن‌ها متوقف می‌شود و نیاز به رفع مشکلِ ایجاد شده دارد. اگر فرد باحوصله و صبوری هستید و به این فعالیت‌ها علاقه دارید، می‌توانید این کسب و کار را آغاز کنید. در غیر این صورت برای تصمیم گیری درست، بار دیگر به احتمالات و شرایط موجود توجه کنید.
این کار به چند نفر نیاز دارد؟
تعداد افراد مورد نیاز برای آغاز زنبورداری، به تعداد کلونی‌های شما بستگی دارد. اگر در آغاز کار هستید بهتر است با دو یا سه کلنی شروع کنید تا با شرایط کار آشنا شوید. در این صورت به تنهایی می‌توانید از پس کنترل و مراقبت از زنبورها بربیایید. اما اگر قصد دارید بیش از 30 کلنی خریداری کنید، بهتر است یک گروه سه نفره باشید. به این ترتیب تغذیه، مراقب و نگهبانی از کندوها بین شما پخش می‌شود و سختی کار کمتری دارد.
سرمایه اولیه و درآمد کسب و کار زنبورداری
زنبورداری در مراحل نخست و آغاز کار، به دلیل آشنا نبودن با شرایط و هزینه‌های خرید لوازم ضروری، سود کمتری دارد. با گذشت زمان و افزایش کلونی‌های زنبورعسل از طریق تولید مثل آن‌ها، میزان تولید و فروش شما نیز افزایش می‌یابد. هر کندوی زنبورعسل حدود 10 کیلو عسل تولید می‌کند که با توجه به قیمت فعلی آن، چهل تا پنجاه درصد آن سود است. بنابراین می‌شود چنین نتیجه گرفت که سود خالص زنبورداری خوب است، اگرچه در ابتدا به صبر و حوصله زیادی نیاز دارد.
مراحل آغاز کسب و کار زنبورداری
■ مهارت پروری
اگر قصد شروع زنبورداری و پرورش زنبورعسل را دارید، لازم است ابتدا مهارت‌های آن را یاد بگیرید. معمولا جهاد کشاورزی دوره‌هایی برای آموزش زنبورداری برگزار می‌کند و شما می‌توانید با هزینه‌ی مناسبی در آن‌ها ثبت‌نام و شرکت کنید. علاوه بر این، با کارآموزی در کنار زنبورداران کاربلد هم می‌توانید از نحوه‌ی کار و نکاتی برای موفقیت در آن آگاه شوید. خواندن کتاب‌های آموزشی مرتبط با این کسب و کار نیز مفید است، اگرچه به پای آموزش حضوری و عملی نمی‌رسد.
■ پیدا کردن مکان مناسب برای زنبورداری
مهم‌ترین مرحله برای آغاز کسب و کار زنبورداری، پیدا کردن محیط مناسب برای زنبورهاست. فضای شما باید از لحاظ شهد و گرده مناسب زنبورداری باشد و در اکثر ماه‌های سال، گل و گیاه داشته باشد. شکوفه درختانی مانند سیب، گلابی، گیلاس، نارنج، گیاهان زینتی، گیاهان دارویی، آویشن، نعناع، بیدمشک و … برای تغذیه زنبورها مناسب است. علاوه بر این، بسیاری از زنبورداران در فصل‌های کمبود گل، شربت شکر برای تغذیه زنبورها درست می‌کنند. این کار فقط در فصل‌های خاص مجاز است و استفاده همیشگی از آن، عسل را غیرطبیعی و کم‌فایده می‌کند.
چه نقاطی از ایران برای این کار مناسب‌تر است؟
امروزه کسب و کار زنبورداری محدود به منطقه یا شهر خاصی نیست و به غیر از شهرهای کویری در تمام مناطق رایج است. با این حال در این شهرهای ایران، شرایط بهتری برای آغاز کسب و کار زنبورداری وجود دارد؛
- کردستان: بیست و پنج درصد از تنوع گیاهی کل کشور در این استان وجود دارد. در مناطق کوهستانی و مراتع سرسبز این شهر، عسل‌های باکیفیتی چون عسلِ خودبافت و گون تولید می‌شود که مزه طبیعی و بی‌نظیری دارد.
- آذربایجان شرقی: این شهر به دلیل شرایط خوب آب و هوایی و پوشش گیاهی متنوع، مکان خوبی برای تولید عسل طبیعی و دارویی است.
- مازندران و اردبیل: شهر مازندران تراکم گیاهی زیادی در کوه‌ها دارد به همین دلیل عسل‌های فوق‌العاده مرغوبی تولید می‌کند. مشهورترین عسل این شهر، عسل بهارنارنج است.
- اردبیل: در اردبیل نیز به علت وجود کوه سبلان و دامنه‌های سرسبز آن، مناطق حاصلخیزی وجود دارد که مساعد پرورش زنبورعسل می‌باشد. عسلِ سبلان یا همان چهارگیاه، مشهورترین عسل این شهر است که به تمام نقاط ایران صادر می‌شود.
■ وسایل مورد نیاز برای کسب و کار زنبورداری
کلنی زنبورعسل
نخستین چیزی که برای کسب و کار زنبورداری خود باید بخرید کلنی است. کُلنی یک واحد خانوادگی زنبورعسل است که از ملکه، زنبورهای کارگر و زنبورهای نر برای تولیدمثل تشکیل شده است. تعداد زنبورهای کارگر آن، معمولا پس از دوازده هفته به حداکثر خود می‌رسد. امسال هر کلنی بستگی به تعداد قالب‌ها و نژاد زنبورهای درون آن، از دو تا سه میلیون تومان قیمت‌گذاری و فروخته می‌شد.
کندوی زنبورعسل
کندو، سازه‌ای از حفره‌های شش ضلعی ساخته شده از موم توسط زنبورهاست. ذخیره‌سازی عسل طبیعی و محافظت از لاروها (تخم‌های متولدشده زنبورها) در کندوها صورت می‌گیرد. جنس آن‌ها باید از چوب باکیفیت باشد، بنابراین هنگام خرید به فروشگاه‌های معتبر مراجعه کنید. بهترین زمان برای خرید کندو اسفند و فروردین است؛ زیرا با گرم شدن هوا تعداد زنبورها و تقاضا برای خرید کندو افزایش می‌یابد.
لباس زنبورداری
این لباس از یک پارچه یک تیکه یا دوتیکه تشکیل می‌شود که همراه با کلاه مخصوص و چکمه، از بدن محافظت می‌کند. لباس زنبورداری باید کامل پوشیده باشد و در مواقع ضروری با یک دستکش چرمی از دست و بدن شما در برابر نیش زنبورها محافظت کند.
دودی
این وسیله یکی از ابزارهای مهم زنبورداری است که با شکل قوری‌مانند خود، تولید دود را برعهده دارد. هنگامی که زنبوردار قصد بازدید از کلنی را دارد، اندکی دود به سمت آن‌ها می‌گیرد. این کار رفتار تهاجمی آن‌ها را کاهش می‌دهد و کمک می‌کند نظم و آرامش زنبورها به هم نریزد. در گذشته از برگ و شاخه درختان برای تولید دود استفاده می‌شد که کمی زمان‌بر بود.
سایر لوازم جانبی در کسب و کار زنبورداری
علاوه بر وسایل مهمی که ذکر شد، لازم است ابزارهای زیر را نیر خریداری کنید:
- برس زنبور(برای برس زدن زنبورها هنگام برداشتن)
- کاردک
- سیم گالوانیزه (برای سیم‌کشی قلب‌ها و چهارچوب‌ها)
- موم بُر، موم‌دوز و تخته‌ی موم دوز برای چسباندن و بریدن برگ‌ها و ورقه‌های مومی
- ظرف غذاخوری برای تغذیه مصنوعی زنبورها
- اکستراکتور و چنگال مخصوص عسل
بنابراین هنگام محاسبه هزینه‌های آغاز کسب و کار زنبورداری، قیمت این محصولات را بررسی کنید تا آگاهی هوشمندانه‌ای نسبت به سرمایه لازم برای کسب و کار خود پیدا کنید.
■ گرفتن مجوز برای کسب و کار زنبورداری
از آن‌جا که فعالیت زنبورداران قوانین سفت و سختی برای مجوز و نحوه تولید ندارد، سبب شده تولیدات آزاد آنان به فعالیت کشاورزان محلی لطمه بزند و حتی امنیت و آرامش زنبورهای مناطق را از بین ببرد. با این حال، گرفتن مجوز از جهاد کشاورزی، به دلیل برخورداری از سهمیه دولتی شکر و بیمه تامین اجتماعی، از مزیت بالایی برخوردار است. شما با داشتن 45 کلنی و دادن آمار به جهاد کشاورزی می‌توانید مجوز و دفترچه زنبورداری را دریافت کنید و علاوه بر آن از تسهیلات دولتی استفاده کنید.
■ فرآورده‌های تولیدی در کسب و کار زنبورداری
1. عسل طبیعی
2. گرده گل
3. ژل رویال؛ یک ترشح پروتئینی از فک زنبورهای کارگر است. این ژل برای تغذیه ملکه و لاروها استفاده می‌شود و به دلیل خواص دارویی فوق‌العاده‌ای که برای انسان دارد، طرفداران زیادی دارد. ژلِ رویال باعث تقویت سیستم ایمنی می‌شود و دیابت، پوکی استخوان، آلزایمر و ناباروری را درمان می‌کند. هر زنبوردار می‌تواند در هر دوره‌ی تولیدی خود نزدیک به دو میلیون تومان از فروش این ژل کسب درآمد کند.
4. بره موم؛ ماده‌ای مومی شکل به رنگ سبز یا قهوه‌ای است که از زنبورعسل تولید می‌شود. در گذشته از این ماده برای درمان زخم‌ها و جراحات و بیماری‌های داخلی استفاده می‌شد. بره موم ضد تومور و سرطان است و برای بسیاری از امراض جسمی مانند آب مروارید، زخم معده، سردرد و آلرژی کاربرد دارد.
چند نکته برای موفقیت در زنبورداری
- زنبورها مانند تمام جانداران به آب نیاز دارند. به همین دلیل بهتر است محل کسب و کار زنبورداری شما آب آشامیدنی کافی داشته باشد و نزدیک به حیوانات زنبورخوار نباشد.
- به بهداشت منطقه توجه کنید و مکان کسب و کار خود را دور از کارخانه‌های مواد شیمیایی، دامداری‌ها و محل‌های دفع زباله قرار دهید.
- بین هر کندو، دو و نیم متر فاصله ضروری را رعایت کنید.
- برای جلوگیری از توقف تولید عسل در زنبورهای کارگر با گم‌شدن ملکه، چند کلونی با ملکه خریداری کنید تا جایگزین هم شوند. در صورت وجود گل و گیاه، از شکر و شیره‌های مصنوعی استفاده نکنید تا کیفیت و طعم عسل خراب نشود.
- بهترین مکان برای کسب و کار زنبورداری یک باغ یا مزرعه بزرگ است. به این ترتیب زنبورها علاوه بر تغذیه از گرده‌ها، موجب گرده‌افشانی گیاهان منطقه نیز می‌شوند.
- مکان خود را نزدیک به راه‌های ارتباطی انتخاب کنید تا دسترسی راحتی به بازار و وسایل حمل و نقل داشته باشید.
نتیجه‌گیری
کسب و کار زنبورداری یکی از مشاغل تولیدی جذاب و نسبتا پردرآمد در ایران و سایر کشورهای جهان است. در این کسب و کار شما با طبیعت، زنبورها و انواع گیاهان سروکار دارید؛ به همین دلیل هرچه علاقه بیشتری به آن داشته باشید، موفقیت بیشتری در آن کسب می‌کنید. ما در این مقاله از دانشگاه کسب و کار تمام نکاتی که شما برای آغاز زنبورداری به آن نیاز دارید را شرح دادیم و نکاتی برای موفقیت شما در آن ذکر کردیم. نظر شما درباره این کسب و کار چیست؟ آیا مطالب این مقاله، کمکی به افزایش اطلاعات شما درباره زنبورداری کرد؟
