تصور کنید نظام مالی سنتی که امروز می‌شناسیم، یک قلعه بزرگ و مستحکم است. دیوارهای بلندی دارد، یک دروازه اصلی برای ورود و خروج، و نگهبانانی (بانک‌ها، موسسات مالی، دولت‌ها) که تصمیم می‌گیرند چه کسی اجازه ورود دارد، چه کسی می‌تواند پول جابجا کند و برای هر کاری چقدر باید هزینه و زمان صرف شود. تمام قدرت و کنترل در دستان صاحبان قلعه است. ما برای وام گرفتن، پس‌انداز کردن یا حتی انتقال پول خودمان، به اجازه و اعتماد آن‌ها نیازمندیم. حالا دشتی وسیع، باز و بدون هیچ دیوار و دروازه‌ای را در کنار این قلعه تصور کنید. در این دشت، هرکس می‌تواند آزادانه حرکت کند، با دیگران مستقیماً معامله کند، غرفه‌ای برای خود برپا کند و قوانین تعاملاتش را خودش، شفاف و خودکار، تعیین نماید. این دشت باز و آزاد، استعاره‌ای برای دنیای دیفای (DeFi) یا امور مالی غیرمتمرکز است. اما منظور از دیفای چیست و چرا به آن نیاز داریم؟
دیفای یک جنبش و یک فناوری جدید است که قصد دارد تمام خدمات مالی سنتی را از درون آن قلعه بسته خارج کرده و بر روی یک شبکه باز، شفاف و در دسترس برای همگان، بازسازی کند. این مقاله از دانشگاه کسب و کار یک بلیط برای ورود به این دنیای جدید است. ما در اینجا به شما خواهیم گفت این سیستم چگونه کار می‌کند، چه امکاناتی دارد و چگونه می‌توانید اولین قدم‌های خود را در آن بردارید؛ پس همراه ما باشید تا در نهایت بتوانید به پرسش دیفای چیست، پاسخ ساده‌ای بدهید.
امور مالی بدون واسطه یا دیفای چیست؟
در ساده‌ترین تعریف، دیفای یعنی حذف واسطه‌های مرکزی از تمام فعالیت‌های مالی. در دنیای دیفای، دیگر نیازی به بانک برای تأیید تراکنش، یک کارگزار برای انجام معامله یا یک موسسه برای دریافت وام ندارید. به جای اعتماد به یک شرکت یا یک انسان، شما به کد و ریاضیات اعتماد می‌کنید. این حذف واسطه، چندین مزیت کلیدی به همراه دارد:
- کنترل کامل امور: شما مالک واقعی دارایی‌های خود هستید و برای مدیریت آن‌ها به اجازه هیچ‌کس نیاز ندارید.
- شفافیت کامل: تمام قوانین و تراکنش‌ها بر روی یک دفتر کل عمومی ثبت می‌شود و برای همه قابل مشاهده است. هیچ چیز پشت درهای بسته اتفاق نمی‌افتد.
- دسترسی برای همه: هرکس با یک اتصال اینترنت می‌تواند از خدمات دیفای استفاده کند، بدون توجه به موقعیت جغرافیایی، ثروت یا اعتبارش.
- سرعت و کارایی: بسیاری از فرآیندها که در دنیای سنتی روزها طول می‌کشد (مانند دریافت وام)، در دنیای دیفای در چند دقیقه و به صورت خودکار انجام می‌شود.
عملکرد دیفای بر اساس چیست؟
شاید بپرسید چگونه ممکن است بدون وجود یک مدیر یا ناظر مرکزی، امنیت و اعتماد در این سیستم برقرار شود؟ پاسخ در دو فناوری انقلابی نهفته است:
۱. بلاکچین
بلاکچین را مانند یک دفترچه یادداشت دیجیتال در نظر بگیرید که به جای اینکه در دست یک نفر باشد، هزاران کپی از آن در کامپیوترهای سراسر جهان توزیع شده است. هر تراکنشی که انجام می‌شود، در این دفترچه ثبت شده و همه نسخه‌ها همزمان به‌روزرسانی می‌شوند. مهم‌ترین ویژگی آن این است که پس از ثبت یک تراکنش، تغییر یا حذف آن تقریباً غیرممکن است. این ساختار، نیاز به یک حسابدار مرکزی (بانک) را برای تأیید صحت اطلاعات از بین می‌برد.
۲. قراردادهای هوشمند
یک قرارداد هوشمند، یک برنامه کامپیوتری است که بر روی بلاکچین زندگی می‌کند و قلب تپنده دیفای است. این برنامه مانند یک ماشین فروش خودکار عمل می‌کند. شما می‌دانید که اگر یک سکه مشخص را وارد کنید (ورودی)، دستگاه به طور خودکار و تضمینی یک نوشابه مشخص (خروجی) را به شما تحویل می‌دهد. نیازی به اعتماد به یک فروشنده نیست؛ شما به کد دستگاه اعتماد می‌کنید.
قراردادهای هوشمند نیز دقیقاً همین کار را برای خدمات مالی انجام می‌دهند. آن‌ها مجموعه‌ای از قوانین “اگر… آنگاه…” هستند. مثلاً: «اگر شما ۱ واحد ارز X را به این قرارداد واریز کنید، آنگاه قرارداد به طور خودکار ۰.۵ واحد ارز Y را به کیف پول شما منتقل می‌کند.» تمام این فرآیند بدون دخالت انسان، به صورت خودکار، شفاف و بدون امکان تقلب انجام می‌شود.
مهم‌ترین کاربردهای دیفای چیست؟
با استفاده از این قراردادهای هوشمند، تقریباً هر سرویس مالی را می‌توان در دنیای دیفای بازسازی کرد. برخی از محبوب‌ترین کاربردهای آن عبارتند از:
- وام‌دهی و وام‌گیری غیرمتمرکز: به جای رفتن به بانک، شما می‌توانید دارایی‌های دیجیتال خود را در یک «استخر نقدینگی» (که توسط یک قرارداد هوشمند مدیریت می‌شود) قرار دهید و در ازای آن سود دریافت کنید. دیگران نیز می‌توانند با گذاشتن وثیقه، از همین استخر وام بگیرند. تمام فرآیند تعیین نرخ بهره و پرداخت‌ها، خودکار است.
- صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX): این‌ها بازارهای معاملاتی هستند که در آن کاربران مستقیماً و به صورت همتا به همتا (Peer-to-Peer) با یکدیگر ارزهای دیجیتال را معامله می‌کنند. دیگر خبری از یک شرکت مرکزی که دارایی‌های شما را نگه دارد و سفارش‌ها را مدیریت کند، نیست. همه چیز از طریق قراردادهای هوشمند در کیف پول خودتان انجام می‌شود.
- استیبل‌کوین‌ها: یکی از بزرگترین چالش‌های ارزهای دیجیتال، نوسان قیمت آن‌هاست. استیبل‌کوین‌ها نوعی ارز دیجیتال هستند که ارزش آن‌ها به یک دارایی پایدار، معمولاً دلار آمریکا، گره خورده است. آن‌ها مانند یک لنگر، ثبات دنیای سنتی را به اقیانوس پرتلاطم دیفای می‌آورند و برای پس‌انداز و معاملات روزمره استفاده می‌شوند.
- کشت سود و استیکینگ: این‌ها روش‌های پیشرفته‌تری برای کسب درآمد در دیفای هستند. شما می‌توانید با تأمین نقدینگی برای پلتفرم‌های مختلف یا قفل کردن دارایی‌های خود برای کمک به امنیت شبکه، پاداش‌هایی در قالب ارزهای دیجیتال جدید دریافت کنید. این کار شبیه به دریافت سود سهام یا اوراق قرضه در دنیای سنتی است، اما اغلب با بازدهی‌های بالاتر (و البته ریسک‌های بیشتر).
ریسک‌های دیفای یا امور مالی غیرمتمرکز
سیستم باز و آزاد دیفای، در کنار تمام زیبایی‌هایش، خطرات خود را نیز دارد. این یک فناوری نوپا و تا حد زیادی قانون‌گذاری نشده است و ورود به آن نیازمند احتیاط و آگاهی است. بزرگترین ریسک‌های این سیستم عبارتند از:
- آسیب‌پذیری قراردادهای هوشمند: اگر در کد یک قرارداد هوشمند، یک باگ یا حفره امنیتی وجود داشته باشد، هکرها می‌توانند از آن سوءاستفاده کرده و تمام سرمایه موجود در آن را به سرقت ببرند.
- کلاهبرداری و راگ پول: برخی پروژه‌های سودجو، پس از جمع‌آوری سرمایه از کاربران، ناگهان ناپدید می‌شوند و سرمایه مردم را با خود می‌برند.
- نوسانات شدید بازار: ارزش دارایی‌های دیجیتال می‌تواند به شدت نوسان کند و اگر ندانید چه می‌کنید، ممکن است بخش بزرگی از سرمایه خود را از دست بدهید.
- مسئولیت کامل کاربر: در این دنیا، شما بانک خودتان هستید. اگر رمز عبور یا کلیدهای خصوصی کیف پول خود را گم کنید، هیچ بانک یا پشتیبانی برای بازیابی آن وجود ندارد و دارایی شما برای همیشه از دست خواهد رفت.
روش‌های ورود به دیفای چیست؟
ورود به این دنیا ساده‌تر از چیزی است که به نظر می‌رسد. برای این کار شما به سه چیز نیاز دارید:
- یک کیف پول دیجیتال: این کیف پول، هویت و گاوصندوق شما در دنیای دیفای است. کیف پول‌های محبوبی مانند متامسک (MetaMask) به صورت یک افزونه بر روی مرورگر شما نصب می‌شوند و کلید ورود شما به این دنیا هستند.
- مقداری ارز دیجیتال: برای انجام هر کاری در این شبکه، به مقداری ارز دیجیتال (مانند اتریوم) به عنوان سوخت یا «Gas Fee» نیاز دارید. می‌توانید آن را از صرافی‌های معتبر خریداری کنید.
- اتصال به یک اپلیکیشن دیفای (DApp): پس از راه‌اندازی کیف پول، می‌توانید به وب‌سایت یک پلتفرم دیفای (مثلاً یک صرافی غیرمتمرکز مانند Uniswap) بروید، کیف پول خود را به آن متصل کنید و اولین تعامل خود را انجام دهید.
دیفای و آینده مالکیت دیجیتال
قدرت واقعی فناوری دیفای، بسیار فراتر از خدمات مالی صرف است. زیرساختی که دیفای بر آن بنا شده، در حال بازتعریف مفهوم «مالکیت» در عصر دیجیتال است.
این فناوری‌ها پایه‌های اصلی جنبش بزرگ‌تری به نام وب ۳.۰ (Web3) هستند؛ اینترنتی که در آن کاربران به جای شرکت‌های بزرگ، کنترل داده‌ها و دارایی‌های دیجیتال خود را در دست دارند. برای مثال، توکن‌های غیرمثلی یا NFTها، که اغلب به اشتباه تنها به عنوان عکس‌های گران‌قیمت شناخته می‌شوند، در واقع سندهای مالکیت دیجیتال منحصربه‌فرد بر روی بلاکچین هستند.
زیرساخت دیفای به شما اجازه می‌دهد از NFT خود به عنوان وثیقه برای دریافت وام استفاده کنید یا آن را در یک بازار غیرمتمرکز معامله نمایید. به همین ترتیب، سازمان‌های خودگردان غیرمتمرکز یا DAOها در حال شکل‌گیری هستند که مانند شرکت‌ها یا جوامعی بدون مدیرعامل و هیئت مدیره عمل می‌کنند و تمام تصمیمات در آن‌ها از طریق رأی‌گیری شفاف اعضا و با استفاده از قراردادهای هوشمند اجرا می‌شود. در واقع، دیفای لایه مالی اینترنت جدید و کاربرمحور است.
نتیجه‌گیری
دیفای هنوز در مراحل ابتدایی خود قرار دارد و مانند اینترنت در اوایل دهه ۹۰، پر از هیجان، پتانسیل، هرج‌ومرج و ریسک است. این یک راه‌حل جادویی برای تمام مشکلات مالی جهان نیست، اما یک جایگزین قدرتمند و یک آزمایش بزرگ است. دیفای یک ایده است؛ ایده جهانی که در آن خدمات مالی، دموکراتیک، شفاف و در کنترل خود افراد باشد. اینکه این ایده تا چه حد بتواند قلعه‌های سنتی مالی را به چالش بکشد، سوالی است که آینده به آن پاسخ خواهد داد. اما یک چیز قطعی است: دیفای مکالمه در مورد پول، اعتماد و قدرت را برای همیشه تغییر داده است.
اگرچه در ایران، سیستم دیفای یا امور مالی غیرمتمرکز آن‌چنان شناخته شده و پرکاربرد نیست، با این حال انتظار می‌رود در سال‌های آینده، شرکت‌ها و موسسات بزرگ به اهمیت این سیستم پی ببرند و آن را جایگزین دیگر روش‌های مدیریت امور مالی قرار دهند. ما در این مقاله از دانشگاه کسب و کار تلاش کردیم راهنمای کاملی از این سیستم را گردآوری کرده و به رایج‌ترین سوالات شما در این زمینه پاسخ دهیم. اکنون شما برای ما بنویسد: آیا می‌دانید سایر کاربردهای دیفای چیست؟ تاکنون از Defi استفاده کرده‌اید؟
منبع: Wikipedia
سوالات متداول
۱. تفاوت اصلی بین بیت‌کوین و دیفای چیست؟
بیت‌کوین را مانند «طلای دیجیتال» در نظر بگیرید؛ یک دارایی برای ذخیره ارزش با شبکه پرداخت اختصاصی خودش. اما دیفای، کل یک «نظام مالی» است که بر روی پلتفرم‌های انعطاف‌پذیرتری مانند اتریوم ساخته شده و خدمات متنوعی مثل وام‌دهی، صرافی و… را ارائه می‌دهد. بیت‌کوین یک دارایی است، دیفای یک اکوسیستم از خدمات است.
۲. آیا برای شروع کار با دیفای به سرمایه زیادی نیاز دارم؟
خیر. یکی از بزرگترین مزایای دیفای همین است. شما می‌توانید با مبالغ بسیار کم (حتی چند دلار) کار را شروع کرده و با فرآیندها آشنا شوید. عاقلانه‌ترین کار این است که با سرمایه‌ای وارد شوید که از دست دادن آن تأثیری بر زندگی شما نگذارد و هدف اولیه‌تان یادگیری باشد، نه کسب سود سریع.
۳. آیا دیفای قانونی است؟
وضعیت قانونی دیفای در سراسر جهان و از جمله ایران، در یک «ناحیه خاکستری» قرار دارد. در اکثر کشورها به طور مشخص غیرقانونی نیست، اما هنوز قوانین مدون و مشخصی برای آن وجود ندارد. این حوزه به سرعت در حال تحول است و دولت‌ها در حال بررسی نحوه مواجهه با آن هستند. بنابراین، فعالیت در آن با ریسک‌های قانونی همراه است.
۴. بزرگترین اشتباهی که یک تازه‌کار می‌تواند در دیفای مرتکب شود، چیست؟
بزرگترین اشتباه، اعتماد کورکورانه و سپردن تمام سرمایه به یک پروژه ناشناس است که وعده سودهای نجومی و غیرمنطقی می‌دهد. طمع، دشمن اصلی تازه‌کارهاست. همیشه اصل «تحقیق خودت را انجام بده» (DYOR) را به خاطر بسپارید، با مبالغ کم شروع کنید و هرگز بیشتر از آنچه که آماده از دست دادنش هستید، ریسک نکنید.
