تئوری تحلیل رفتار متقابل و کاربردهای آن

تحلیل رفتار متقابل شکلی مدرن از روانشناسی تعاملات و روابط افراد است. این شاخه از روانشناسی که به مطالعه روابط متقابل افراد و تحلیل رفتار متقابل آن‌ها می‌پردازد، برای اولین بار توسط دکتر اریک برن روان‌پزشک کانادایی ایجاد شد. او این شاخه از علم روان، یعنی تحلیل رفتار متقابل را طبق نظریه شخصیت شناسی زیگموند فروید گسترش داد. برن به طور خاص برای توسعه تئوری خود از اعتقاد فروید به چند وجهی بودن انسان الهام گرفت و آن را با تعاملات انسانی تجربی خود مورد تحلیل قرار داد.

تجزیه و تحلیل رفتار متقابل افراد و داشتن اطلاعات در رابطه با این نظریه به توسعه و تقویت روابط و تعاملات فردی ما کمک می‌کند و می‌تواند منجر به رشد شخصی و تغییرات مثبت در افراد شود.

در این مقاله از دانشگاه کسب و کار تصمیم داریم تا به بررسی نظریه تحلیل رفتار متقابل از دیدگاه‌های مختلف بپردازیم. این مقاله می‌تواند یکی از مقاله‌های مفید در جهت توسعه فردی و بهبود روابط باشد و شما را به خودآگاهی و آرامش درونی برساند. پس پیشنهاد می‌کنیم آن را از دست ندهید.

تئوری تحلیل رفتار متقابل

تحلیل رفتار متقابل یکی از جدیدترین نظریات روانشناسی مدرن است که توسط اریک برن پایه گذاری شده و توسعه پیدا کرده است. البته لازم به ذکر است که این نظریه همچنان در حال توسعه است. تحلیل رفتار متقابل از آن دسته نظریه‌های روان است که کاربردهای گسترده‌ای در زمینه توسعه بالینی، درمانی، سازمانی و شخصی ما دارد.

توسعه‌های فردی در زمینه‌ی ارتباطات، مدیریت، شخصیت، روابط و رفتار متقابل. تفاوتی ندارد که در تجارت و راه اندازی کسب و کار مشغول باشید، والد باشید و هر روز با فرزندان خود در ارتباط باشید، یک مددکار اجتماعی باشید و یا به هر فعالیت دیگری مشغول باشید، در هر صورت نظریه تحلیل روابط متقابل اریک برن می‌تواند روابط شما با اطرافیان را تقویت کند. همچنین این نظریه شما را به درک درستی از خودتان و خودآگاهی خواهد رساند و شناخت شما از خودتان را غنی‌تر می‌کند. این شناخت و درک بیشتر شما را به آرامش درونی می‌رساند.

نظریه اولیه تحلیل رفتار متقابل

در دهه 1950 بود که اریک برن شروع به توسعه نظریه خود در رابطه با تحلیل رفتار متقابل گرفت. او در این نظریه روانشناسی بیان کرد که ارتباط کلامی افراد به ویژه ارتباطات چهره به چهره با زبان بدن را می‌توان به عنوان مرکز روابط اجتماعی افراد در نظر گرفت و این نوع از روابط مرکز بسیاری از تحلیلات روانکاوی تعاملات انسان قرار می‌گیرد.

هنگامی‌که دو فرد با یکدیگر روبرو می‌شوند یکی از آن‌ها شروع به صحبت می‌کند. فرد شروع کننده صحبت را محرک تقابل دو طرفه می‌نامیم و واکنش شخص دیگر که به او پاسخ می‌دهد در اصل پاسخ تقابل است. در واقع اریک برن فرد شروع کننده ارتباط را عامل می‌نامد. تحلیل رفتار متقابل در اصل روشی برای بررسی تقابلات افراد تبدیل شده است که در آن فرد عامل رفتاری را انجام می‌دهد و شخص مقابل پاسخی را در جواب این عمل بیان می‌کند.

ریشه شکل گیری نظریه تحلیل رفتار متقابل

همواره در طول تاریخ بسیاری از افراد متخصص در فلسفه، علوم پزشکی، روانشناسی و دین بر این باور بوده‌اند که هر انسان دارای ماهیتی چند گانه است. در اوایل قرن بیستم برای اولین بار زیگموند فروید ثابت کرد که نفس و روان انسان چند وجهی است. او بیان کرد که هر یک از ما در ناخودآگاه خود دارای جناح‌های مختلف هستیم. از زمانی که فروید این مسئله را بیان کرد بسیاری از متخصصین به تفکر و مطالعه در این باره پرداختند.

همه بر این باورند که هر یک از ما بخش‌هایی در وجود خود داریم که بر اساس شرایط و موقعیت‌های مختلف آن‌ها را بروز می‌دهیم. طبق همین مطالعات بود که اریک برن در نظریه خود اعلام کرد نفس انسان دارای سه وجه است: والد، کودک و بزرگسال. در ادامه به بررسی هر یک از این سه وجه وجودی انسان می‌پردازیم.

• والد

نظریه تحلیل رفتار متقابل بیان می‌کند که نفس ما گاهی همانند یک والد یا کسی که در زندگی ما جایگزین والدین بوده است رفتار می‌کند. در موقعیت‌های بسیاری می‌توانیم صدای والد درونی خود را بشنویم. این صدا در وجود بسیاری از ما ریشه‌دار است و می‌توان گفت که صدای اقتدار ماست. ما از زمان کودکی و جوانی خود صداهایی از والدین، معلمان، افراد مسن، عمه، عمو، خاله و بسیاری دیگر به خاطر داریم که در حال یادآوری قوانین، اصول و هنجارها به ما هستند. عبارت‌هایی نظری: چگونه؟ چرا؟ تحت هیچ شرایطی، هرگز، فراموش نکن، دروغ نگو، تقلب نکن و … .

ما در برخی از موقعیت‌ها رفتار و الگوی ذهنی مشابه با والد خود داریم. در اصل نفس والد، ما را در مواقع حساس کنترل می‌کند.

• کودک

بر طبق نظریه تحلیل رفتار متقابل یکی دیگر از وجه‌های وجودی ما که گاها به صورت ناخودآگاه در ما بروز می‌کند “کودک” است. نفس کودک، واکنش‌های درونی و احساسات ما را نسبت به رویدادهای بیرونی تشکیل می‌دهند. بدین معنی که دیدن، شنیدن، احساس کردن و مجموعه عواطف درونی ما همان نفس “کودک” ماست. زمانی که احساس می‌کنید خشم یا ناامیدی یا هر احساس دیگری بر عقل و تفکر شما چیره شده است، دقیقاً زمانی است که کودک کنترل ذهن و نفس شما را در دست دارد. در واقع می‌توان گفت که در این مواقع دقیقاً شبیه به دوران کودکی خود رفتار می‌کنیم و احساسات یک کودک را تجربه می‌کنیم. تغییر احساسات کودک توسط والد، شدنی است اما آسان نیست!

• بزرگسال یا بالغ

نظریه تحلیل رفتار متقابل اریک برن به ما می‌گوید که در بسیاری از موقعیت‌ها با نفس بالغ یا بزرگسال خود مواجه هستیم و یا تلاش می‌کنیم از آن استفاده کنیم. اینکه چقدر موفق در به کارگیری وجه بالغ خود هستیم، به توانایی ما در کنترل وجوه دیگر برمی‌گردد. در اصل وجه بزرگسال یا بالغ ما توانایی ما برای فکر کردن و چگونگی عمل ماست. این نفس بر اساس اطلاعات دریافتی از محیط پیرامون تلاش می‌کند تا بهترین تصمیم را اتخاذ کند. نفس بالغ از حدود 10 ماهگی در وجود ما شروع به رشد و شکل گیری می‌کند و به ما کمک می‌کند تا بتوانیم والد و کودک خود را کنترل کنیم. پس اگر می‌خواهید نفس بالغ یا کودک خود را تغییر دهید باید از وجه بالغ یا بزرگسال خود کمک بگیرید. هر چه این نفس تقویت شود، شما در کنترل وجوه دیگر موفق‌تر خواهید بود.

هسته اصلی نظریه تحلیل رفتار متقابل

می‌توان گفت هنگامی که در حال برقراری ارتباط با دیگران هستیم از یکی از وجوه درونی خود بهره می‌بریم. والد، کودک یا بزرگسال. احساسات و میزان درک ما از اطراف است که تعیین می‌کند از کدام یک استفاده کنیم. همچنین در هر لحظه ممکن است مسئله‌ای خاص منجر به ایجاد تغییر از یک حالت به حالت دیگر در ما شود.

در واقع هسته اصلی نظریه اریک برن قانونی است که تحت آن بیان می‌شود؛ رفتارهای متقابل باید مکمل یکدیگر باشند. به عنوان مثال اگر در یک گفتگوی متقابل فرد محرک در جایگاه والد به کودک قرار داشته باشد، گفتگو و ارتباط موفق زمانی اتفاق می‌افتد که پاسخ دهنده در وجه کودک به والد قرار داشته باشد. در غیر این صورت بین عامل و پاسخ تقاطع ایجاد می‌شود و روابط دچار مشکل خواهد شد. بدین معنی که ارتباط و تعامل شما مؤثر نخواهد بود، دو طرف انگیزه‌ای برای ادامه ندارند و حتی ممکن است منجر به ناراحتی یکی از طرفین شود.

نشانه‌هایی برای شناخت وجه در تحلیل رفتار متقابل

در ادامه می‌خواهیم سرنخ‌هایی را در رابطه با وجوه درونی خود بیان کنیم. سیگنال‌هایی از کلام و زبان بدن که می‌توانید آن‌ها را از دیگران و یا خودتان دریافت کنید.

نشانه‌های والد

فیزیکی: زبان بدن عصبی و یا استفاده از عباراتی همراه با بی حوصلگی، اشاره با انگشت، حرکات حمایتی.

کلامی: از کلماتی و عباراتی مثل همیشه، هرگز، یک بار برای همیشه، کلمات قضاوتی و انتقادی و زبان حمایتی استفاده می‌کنند.

نشانه‌های کودک

فیزیکی: عصبانیت‌های خلقی، صدای ناله، چرخش چشم‌ها، اذیت کردن، قهقهه زدن، شانه بالا انداختن.

کلامی: کلمات و عباراتی نظیر ای کاش، نمی‌دانم، می‌خواهم، اهمیتی ندارد، بدترین روز زندگی من، هیچ چیز برای من خوب پیش نمی‌رود.

نشانه‌های بالغ

فیزیکی: توجه، علاقه‌مند بودن، بدن رو به جلو، وضعیت غیر تهدیدی.

کلامی: کلمات و عبارتی نظیر چرا، چگونه، چه کسی، چه زمانی، درست نادرست، متوجه می‌شوم، می‌بینم، معتقدم، به نظر من.

کاربرد نظریه تحلیل رفتار متقابل در محیط‌های کاری

از جمله‌ کاربردهای مهم نظریه تحلیل رفتار متقابل، استفاده از آن در محیط‌های کاری و به خصوص برخورد با همکاران، شرکا و یا ارباب رجوع و مشتری است. برای مثال شما با استفاده از تحلیل رفتار متقابل مشتری خود می‌توانید بدانید که در لحظه چه تصمیمی درست است و برای ارائه خدمت و یا محصول به او به چه رفتاری نیاز دارید.

همچنین در سازمان‌های مختلف و برای بهبود عملکرد و رفتار سازمانی می‌توانید از این نظریه کمک بگیرید. همچنین شما به عنوان یک مدیر با استفاده از این نظریه می‌توانید با نیروی انسانی خود ارتباط برقرار کنید و از ایجاد مشکلات و مسائل رفتاری در سازمان جلوگیری کنید.

در ادامه می‌خواهیم بررسی کنیم که هر یک از سه شخصیت کودک، والد و بالغ در محیط کاری خود چطور عمل می‌کنند؟

کودک در محیط کار

این شخصیت برای محیط کار فرد مناسبی نیست. احساسات کنترل نشده‌ای بروز می‌دهند و در برخی موارد که به کودک مطیع تبدیل می‌شوند، فردی با حرف شنوی بالا هستند و ضعیف باقی می‌مانند.

والد در محیط کار

طبق تحلیل رفتار متقابل وجهه شخصیتی والد در محیط‌های کاری یک الگوی ذهنی برای اجرای تمام قوانین و هنجارها دارند. همچنین تلاش می‌کنند که عدم بروز احساسات، گرفتن حقوق خود و پیش گیری قواعد را در دستور کار خود قرار دهند. بهتر است بدانید که شخصیت‌های والد گاهی به دلیل همین الگوهای تکرار شونده و تلاش برای برقراری دقیق مقررات و الگوها، منجر به ایجاد اختلافات و برخی سوءبرداشت‌ها در محیط کاری می‌شوند.

بالغ در محیط کاری

ایده‌آل‌ترین شخصیت در محیط‌های کاری شخصیت بالغ یا همان بزرگسال است. این فرد به خوبی می‌تواند رفتار و احساس خود را کنترل کند و در مواقع درست و موقعیت‌های مناسب آن‌ها را به شکل درستی بروز دهد. معمولاً افرادی که مدیریت موفقی در محیط‌های کاری دارند و به خوبی می‌توانند از پس تصمیمات مهم و مشکلات متعدد بربیایند، در دسته شخصیت‌های بالغ قرار می‌گیرند.

کلام آخر

تحلیل رفتار متقابل یکی از نظریه‌های مهم و کاربردی روانشناسی است که به وجوه مختلف درونی ما می‌پردازد. اریک برن روانشناس کانادایی در این تئوری بیان می‌کند که هر یک از ما به عنوان یک انسان دارای سه نفس وجودی هستیم. وجه کودک، وجه والد و وجه بالغ یا بزرگسال. هر یک از این وجوه نشانه‌ها و ویژگی‌های خاص خود را دارند که در این مقاله از دانشگاه کسب و کار تلاش کردیم که به بیان مختصر آن‌ها بپردازیم. طبق بررسی‌های انجام شده بهترین شخصیت‌ها برای موفقیت در محیط‌های کاری شخصیت‌های بالغ هستند. نظر شما در رابطه با این سه وجه روانی وجود انسان چیست؟ شما می‌توانید تفاوت نفوس خود را در موقعیت‌های مختلف درک کنید؟ نظرات خود را در بخش کامنت‌ها با ما در دانشگاه کسب و کار به اشتراک بگذارید.