اکوسیستم تا قبل از سال ۱۹۹۳ تنها در حوزه زیست شناسی مورد استفاده قرار می‌گرفت. اما در سال ۱۹۹۳ بود که واژه اکوسیستم برای اولین توسط فردی بنام جیمز مور وارد دنیای کسب و کار شد. البته با وارد شدن کلمه اکوسیستم در کسب و کار معنی و کاربرد آن تغییری نکرد. بنابراین شما می‌توانید با درک مفهوم اکوسیستم کسب و کار عملکرد بهتری در کسب و کار خود داشته باشید. در این مقاله شما با اکوسیستم بطور کامل آشنا خواهید شد و می‌توانید استراتژی‌های بهتری را در کسب و کار خود پیاده سازی کنید.
اگر تمایل دارید بیشتر با مفهوم اکوسیتم آشنا شوید تا انتها همراه من در دانشگاه کسب و کار باشید.
اکوسیستم چیست؟
قبل از اینکه بخواهم مفهوم اکوسیستم کسب و کار را بیان کنم بهتر است در ابتدا با معنای اصلی اکوسیستم که در زیست شناسی از آن استفاده می‌شود آشنا شویم. منظور اکوسیستم در زیست شناسی محیطی است که تمام موجودات و ارگانیسم‌ها باهمدیگر در محیط در تعامل و ارتباط هستند. همچنین تعریف اکوسیستم در کسب و کار شامل تمام ارگان‌ها، بنگاه‌ها، سازمان‌ها، قانون‌گذاران، مشتریان، تامین کنندگان، کانال‌های توزیع و… که در یک صنعت مشترک مشغول فعالیت می‌باشند، می‌باشد.
هدف اکوسیستم در کسب و کار چیست؟
اگر ما محیط کار خود را یک ساعت فرض کنیم، زمانی این ساعت به درستی کار می‌کند که تمام چرخ‌دنده‌هایش باهماهنگی یکدیگر کار کنند. به عبارت دیگر زمانی یک کسب و کار موفق است که تمام اکوسیستم با هم در ارتباط باشند و وظایف خود را به درستی انجام دهند.
اینگونه باعث می‌شود اکوسیستم یک عملکرد مثبت و درست داشته باشد. بنابراین مدیران باید تلاش کنند تا بتوانند شرکت خود را وارد یک اکوسیستم مناسب کنند تا بتوانند از افکار جمعی در جهت پیشبرد اهداف کمک بگیرند.
چگونه فعالیت یک بخش بر روی تمام مجموعه اثر گذار است؟
برای درک بهتر این موضوع شما باید تمام مجموعه را مانند یک زنجیر که حلقه‌های آن بهم متصل است تصور کنید. برای مثال مشتری از یک خدمت و یا کالا احساس نارضایتی دارد و یک فیدبک منفی راجع به محصول ارسال می‌کند. نارضایتی این فرد باعث می‌شود افرادی که تحت تاثیر این فرد هستند نیز از دریافت خدمات و یا کالا صرف نظر کنند. این موضوع باعث کاهش پیدا کردن میزان فروش می‌شود. کاهش میزان فروش باعث کاهش درآمد شرکت تولید کننده یا حتی ورشکستی آن می‌شود.
شرکت تولید کننده‌ای که درآمد آن کاهش پیدا کرده با شرکت‌های تبلیغاتی قرارداد دارد تا محصولاتش را تبلیغ کند. این شرکت تبلیغاتی به دلیل کاهش پیدا کردن درآمد و همچنین عدم دریافت نظرات منفی راجع به کالایی که تبلیغ می‌کرد، ارتباطش را با این شرکت تولید کننده قطع می‌کند. قطع ارتباط باعث کاهش پیدا کردن درآمد می‌شود. این چرخه همچنان ادامه دارد و نتیجه نهایی آن ضعیف شدن کل اکوسیستم می‌باشد. بنابراین در اکوسیستم بسیار مهم است که تمام مجموعه بطور یکدست و برای رسیدن به اهداف مشترک تلاش کنند.
اهداف اکوسیستم کسب و کار
به دلایل متفاوتی شرکت‌ها تمایل دارند تا برای رشد و پیشرفت خود وارد یک اکوسیستم شوند که این دلایل به شرح زیر می‌باشد:
- همکاری با سازمان‌های دیگر باعث می‌شود شرکت ما بتواند راحت‌تر از پس چالش‌های پیش رو بربیاید.
- باعث می‌شود بدون صرف هزینه زیاد به خلاقیت و نوآوری‌های زیادی شرکت دست یابد که این امر باعث جذب مشتری بیشتری می‌شود.
- ایجاد راه‌های جدید برای پاسخ به تمایلات و نیازهای مشتری.
- از طریق مدیریت دانش می‌توان باعث ایجاد خلاقیت و نوآوری در کار.
چرخه اکوسیستم کسب و کار
بر اساس تحقیقاتی که توسط جیمز مور صورت گرفته است، مور متوجه شد که اکوسیستم کسب و کار تنها دارای چهار مرحله می‌باشد و پس از عبور مجموعه از این ۴ مرحله نیاز است تا بار دیگر یک اکوسیستم جدید طراحی شود. این چهار مرحله به شرح زیر می‌باشد:
- پیشگامی
- گسترش
- تسلط و چالش
- مرگ و بازسازی مجدد
پیشگامی در اکوسیستم چگونه است؟
اولین قدمی که رهبران در تشکیل اکوسیستم برمی‌دارند این است که به دنبال این موضوع هستند که چگونه محصول خود را به بازار عرضه کنند. در این مرحله اکوسیستمی شکل نگرفته و رهبران توانایی عرضه محصول خود به بازار را ندارند. پس منطقی است که رهبران کارآفرین در فکر تشکیل یک اکوسیستم باشند. البته تشکیل مجموعه تنها مرحله چالش برانگیز کسب و کار نمی‌باشد و عوامل بسیار زیادی در به ثمر رسیدن ایده رهبران دخیل هستند.
برای مثال توجه کنید که رهبران باید به درستی مسیر اکوسیستم را طراحی کنند تا بتوانند میزان ریسک شکست در کسب و کار تازه تاسیس را بکاهند. زمانی که یک محصول و یا خدمات جدید به بازار عرضه می‌شود در محیطی قرار می‌گیرد که رقبای بسیار زیاد و گاها بسیار قوی دارد. بنابراین یکی از دلایلی که رهبران باید مجموعه و محیط مناسبی را طراحی کنند این است که از رقبا پیشی بگیرند و یک جایگاه ثابت در بازار بدست آورند.
گسترش در اکوسیستم چگونه است؟
پس از اینکه کسب و کار تازه تاسیس در بازار جایگاه پیدا کرد حال نیاز است تا رهبران در فکر گسترش ایده خود باشند. زیرا رهبران با گسترش محصول می‌توانند بازدهی کل مجموعه را بالا ببرند. برای مثال تصور کنید که تقاضا برای یک محصول بسیار بالا است بنابراین خط تولید این محصول باید برای تولید محصول بیشتر، فعالیت کند. از طرف دیگر سیستم حمل نقل نیز برای انتقال کالاهای تولید شده به انبار و یا فروشگاه‌ها باید بیشتر فعالیت کند و … بنابراین با گسترش محصول و یا خدمات تمام مجموعه تحت تاثیر قرار می‌گیرند.
علاوه بر این موضوع زمانی که ما تنوع بیشتری در محصول خود ایجاد می‌کنیم باعث می‌شود تا بتوانیم سهم بیشتری از بازار را از آن خود کنیم؛ زیرا با برطرف کردن نیاز مشتری و همچنین تغییر در الگوی مصرفی مشتری باعث می‌شود بتوانیم مشتری‌های زیادی را جذب محصول و یا خدمات خود کنیم که این موضوع باعث می‌شود تا بتوانیم بیشتر در بازار دوام بیاوریم.
بدست آوردن تسلط و رفع چالش‌ها
در این مرحله از اکوسیستم، شرکت گسترش یافته است و توانسته است سهم خوبی از بازار را بدست بیاورد. ولی نکته‌ای که وجود دارد این است که با گسترش شرکت چالش‌هایی که با آن مواجه می‌شود نیز بیشتر می‌شود و گاهی ممکن است این چالش‌ها باعث مرگ یا ورشکستگی شرکت شوند. رهبران کسب و کار برای اینکه بتوانند از پس چالش‌های پیش رو بر بیایند نیاز است تا افرادی را مسئول رفع چالش‌ها کنند که از ابتدای مسیر عملکرد مناسبی داشتند و شرکت را از بحران‌های احتمالی نجات داده‌اند.
یکی از چالش‌هایی که همه‌ی شرکت‌ها با آن مواجه هستند این است که سایر عضوهای مجموعه مانند تامین کنندگان مواد و یا مشتریان برای کسب منفعت بیشتر اقدام به چانه زنی با شرکت می‌کنند. بنابراین شرکت باید تلاش کند تا رضایت مجموعه خود را جلب کند. زیرا ممکن است با عدم رضایت، یکی از اعضای مجموعه از اکوسیستم خارج شود و به دنبال کسب منفعت خودش برود که این امر باعث بهم خوردن نظم اکوسیستم می‌شود.
مرگ و بازسازی مجدد اکوسیستم
حقیقتی که درباره تمام کسب و کارها وجود دارد این است که روزی نوپا بودند و سپس اوج گرفتند و در آخر به رکود و گاها به اتمام فعالیت رسیدند. یکی از مسائل بسیار تاثیر گذار در مرگ شرکت‌ها وجود رقبا می‌باشد. اگر ما نتوانیم برنامه‌هایی که رقبای ما برای آینده دارند را پیش بینی کنیم، به احتمال بسیار بالا بازار را از دست خواهیم داد و این باعث مرگ شرکت می‌شود.
برای اینکه مانع شکست خوردن شرکت شویم نیاز است تا از یکسری استراتژی‌ها برای بازسازی مجدد شرکت کمک بگیریم که تعدادی از این استراتژی‌ها به شرح زیر می‌باشند:
- انتقال دانش و افزایش هم افزایی ارتباطی و سرمایه‌ای
- تمرکز و سرمایه گذاری بر روی بخش تحقیق و توسعه
- تمرکز بر روی بهبود پیدا کردن فرآیند‌های کسب و کار
- کنترل و تنظیم میزان عرضه و تقاضا
عواملی که بر عملکرد اکوسیستم کسب و کار تاثیر گذارند
در مدلی که جیمز مور برای مجموعه کسب و کار طراحی کرد ۴ عامل وجود دارد که تاثیر مستقیمی بر عملکرد شرکت می‌گذارند. با عدم وجود یکی از این عوامل اکوسیستم با چالش مواجه می‌شود. این عوامل به شرح زیر می‌باشند:
- ارزش آفرینی
- مشخص کردن تعداد سازمان‌هایی که باید در اکوسیستم فعالیت کنند
- تلاش برای بهبود بهره‌وری و بازدهی بصورت مستمر
- تکامل سازمان‌ها بصورت مشارکتی از طریق یادگیری جمعی
اگر دقت کنید هر کدام از این چهار عامل کمک می‌کند که شرکت بصورت دائم و مستمر به سمت جلو حرکت کند و بتواند جایگاه خودش را در بازار و میدان رقابت حفظ کند.
انواع لایه‌های اکوسیستم
طبق مدل جیمز مور اکوسیستم کسب و کار دارای ۳ لایه می‌باشد که این سه لایه به شرح زیر هستند:
هسته کسب و کار
بخش هسته سازمان‌هایی مثل ارائه دهندگان محصول و خدمات اصلی، که به عنوان کانال‌های توزیع و تامین کنندگان مستقیم فعالیت دارند.
بخش توسعه یافته کسب و کار
در این لایه مشتریان مستقیم، مشتریان غیر مستقیم، تامین کنندگان محصولات و خدمات مکمل، تامین کنندگان غیر مستقیم و سازمان‌های استاندارد فعالیت دارند.
لایه خارجی در کسب و کار
در این لایه ذینفعانی مانند سرمایه گذاران، مالکان، اتحادیه‌های تجاری و کارگری، سازمان‌های رقیب و موسسات قانون گذار حضور دارند.
سازمان‌های رقیب در لایه خارجی کسب و کار چه نقشی دارند؟
یکی از عواملی که باعث رشد شرکت می‌شود رقبا می‌باشند. در اصل رقبا باعث می‌شوند تا ما بدانیم باید به دنبال تولید چه محصول و یا خدماتی باشیم و یا حتی چگونه محصولات و یا خدمات شرکت را بهبود دهیم تا بتوانیم سهم بیشتری از بازار را بدست بگیریم. بنابراین رقبا نقش بسیار زیادی در نوع عملکرد شرکت ما دارند. بنابراین شرکت‌ها باید عملکرد رقبای خود را بصورت مستمر بررسی کنند تا بتوانند نقص‌هایی که شرکت خودشان دارد را شناسایی و برطرف کنند.
جمع بندی
زمانی که ما از دید مشتری به محصولاتی که در بازار عرضه می‌شوند نگاه می‌کنیم هیچ‌گاه نمی‌توانیم مجموعه‌ای که پشت این محصول وجود دارد را تصور کنیم. وجود یک اکوسیستم منظم باعث می‌شود تا تمام واحد‌ها بتوانند موفقیت و دستاوردهای زیادی را کسب کنند و همچنین زمانی که یک عضو از مجموعه وظایف خودش را به درستی انجام ندهد باعث می‌شود نظم کل اکوسیستم بهم خورده و بازدهی آن کاهش پیدا کند.
در مقاله‌ای که شما در دانشگاه کسب و کار مطالعه کردید سعی کردم با قلمی روان و قابل فهم، مفهوم اکوسیستم را برای شما خوانندگان محترم شرح دهم. امیدوارم توانسته باشم به سوالاتی که در ذهن شما وجود داشت پاسخ دهم. ممنون که تا انتها همراه من در دانشگاه کسب و کار بودید. شما می‌توانید سوالات خود را در بخش نظرات از تیم ما بپرسید و ما در اسرع وقت پاسخگو خواهیم بود.
