شرحی کامل بر زندگی استاد شهریار: غزل‌سرای معاصر ایرانی

اکثر ما استاد شهریار را با شعر معروف “همای رحمت” می‌شناسیم، شعری که بارها در کتاب‌های مدرسه و نشریات مختلف به چاپ رسیده است. او یکی از برجسته‌ترین شاعران غزل‌سرای معاصر است که در قالب‌های سنتی نظیر غزل، قصیده، مثنوی و رباعی آثار خود را خلق کرده است.

زندگی این شاعر بزرگ و عواملی که او را به این مسیر هدایت کردند، داستانی طولانی و پر از فراز و نشیب است. با خواندن زندگی‌نامه او، بیش از پیش شیفته سبک و مضامین شعری‌اش خواهید شد. در این مقاله از دانشگاه کسب و کار، به بررسی زندگی استاد شهریار و تحلیل آثار او از جنبه‌های قالب، محتوا و لطافت شعری خواهیم پرداخت.

دوستی‌ها و تجربیات زندگی

دوستی با ابوالقاسم شیوا

شهریار دوستی صمیمی به نام ابوالقاسم شیوا داشت که مدت زیادی با هم همراه و همدل بودند. این دوستی نقش مهمی در پیشرفت او به عنوان شاعر ایفا کرد.شیوا به شهریار کمک کرد تا بر ناراحتی‌هایش غلبه کند و بیشتر بر روی کار و سرودن شعر تمرکز کند.

از جمله دستاوردهای این دوستی، انتشار اولین کتاب شهریار در سال 1308 بود که به کوشش ابوالقاسم شیوا منتشر شد.این کتاب یک مثنوی به نام روح پروانه بود که نشان‌دهنده‌ی عمق احساسات و استعداد شاعری شهریار است.

سفر به خراسان

شهریار در سال 1310 به خراسان رفت و به مدت چهار سال در اداره‌ی ثبت اسناد مشهد و نیشابور فعالیت کرد. این سفر نه تنها فرصتی برای کسب تجربه‌های جدید بود، بلکه تأثیرات عمیقی بر زندگی و آثار او گذاشت. در این دوران، او با کمال‌الملک، نقاش بزرگ، آشنا شد و با شاعرانی چون گلشن آزادی، فرخ خراسانی و نوید رفت‌وآمد داشت.

این ارتباطات فرهنگی و هنری به او کمک کرد تا دنیای شعر و هنر را بیشتر بشناسد و بر سبک و سیاق شعری‌اش تأثیر بگذارد. در سال 1315، شهریار به تهران برگشت و مدتی در شهرداری و سپس در بانک کشاورزی فعالیت نمود.

ازدواج و زندگی شخصی استاد شهریار

پس از گذشت چندین سال تنهایی و غربت، استاد شهریار در سال 1332 به زادگاهش تبریز بازگشت و با استقبال پرشور و بی‌سابقه‌ی مردم مواجه شد. او در همان شهر و در سن 48 سالگی تصمیم به ازدواج می‌گیرد و با عزیزه عبدالخلقی، نوه‌ی دخترعمه‌اش، ازدواج می‌کند. حاصل این ازدواج، پسری به نام هادی و دو دختر به نام‌های شهرزاد و مریم بود.

خانواده شهریار تأثیر عمیقی بر زندگی و شعر او گذاشت. حضور فرزندانش و ارتباط نزدیک با آن‌ها، به او الهام می‌بخشید تا به مضامین جدید و احساسات عمیق‌تری در اشعارش بپردازد.

استاد شهریار در سن 81 سالگی به دلیل بیماری ریوی در بیمارستان بستری شد. او مدتی به بیمارستان مهر تهران منتقل گردید تا تحت درمان قرار گیرد. با این حال، در 27 شهریور 1367، و در سن 83 سالگی، چهره‌اش در نقاب خاک کشیده شد.

طبق وصیت خود، جسم او در مقبرة‌الشعرای تبریز به خاک سپرده شد. از آن پس، 27 شهریور به واسطه‌ی درگذشت استاد شهریار به عنوان روز شعر و ادب فارسی نامیده شد.

ویژگی‌های اخلاقی استاد شهریار

استاد شهریار شاعری مذهبی و مومن بود که به قرآن، ائمه و بزرگان دین علاقه‌ی زیادی داشت. از جمله ویژگی‌های اخلاقی بارز او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• فروتنی: شهریار همواره با تواضع و فروتنی با دیگران رفتار می‌کرد و به سادگی زندگی می‌کرد.
• مهمان‌نوازی: او به مهمانان خود احترام می‌گذاشت و همیشه آماده‌ی پذیرایی از آن‌ها بود.
• دروشی: زندگی ساده و بی‌پیرایه او نشان‌دهنده‌ی روحیه درویشی‌اش بود.

علاوه بر این، او به دوستان خود اهمیت می‌داد و با اهل ادب، هنرمندان و نوازندگان همنشینی داشت. از دیگر جنبه‌های هنری او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نگارش قرآن: شهریار بخشی از قرآن را به خط نستعلیق نوشت.
• علاقه به سه‌تار: او به نواختن سه‌تار علاقه‌مند بود و آن‌چنان زیبا تار می‌نواخت که اشک ابوالحسن صبا، نوازنده بزرگ زمانش، را جاری می‌کرد. با این حال، او پس از مدتی، سه‌تار را نیز مانند درس طب رها کرد.

دوستی با بزرگان اهل ادب

در دوران جوانی‌اش در تهران، شهریار با بزرگان عصر خود مانند ابوالحسن صبا، محمدتقی بهار و عارف قزوینی مراوده داشت. به طوری که اولین دفتر شعر خود را در سال 1310 با مقدمه‌ی ملک‌الشعرای بهار، پژمان بختیاری و سعید نفیسی منتشر کرد.

بعدتر، او با شاعران نوپرداز معاصر نظیر نیما یوشیج، هوشنگ ابتهاج، امیری فیروزکوهی و هنرمندان دیگری دوستی و همنشینی داشت. استاد شهریار شاعری بزرگ و محبوب بود که در میان اهل ادب و مردم عادی جایگاه ویژه‌ای داشت و آثارش همواره در دل‌ها و ذهن‌ها باقی مانده است.

آثار استاد شهریار

مجموعه غزلیات

استاد شهریار شاعری توانا در تمام قالب‌های شعری بود، اما قالب غزل عرصه‌ی اصلی هنرنمایی او به شمار می‌رفت. غزلیات شهریار، که بیشتر حاصل دوران جوانی او هستند، از عشق، شور و احساسات سرچشمه می‌گیرند و به دلیل سادگی و لطافتشان محبوبیت زیادی دارند. این غزلیات بارها در یک یا دو جلد تحت عنوان مجموعه غزلیات شهریار و توسط انتشارات مختلف منتشر شده‌اند و همواره مورد استقبال قرار گرفته‌اند.

منظومه حیدربابایه سلام

به عنوان شاعری ترک زبان و با اصالت تبریزی، استاد شهریار به توصیه‌ی مادرش، منظومه‌ای به زبان ترکی به نام حیدربابایه سلام سرود. مضمون اصلی این اثر، اصالت و زیبایی‌های روستا و زندگی در آن است که شاعر با زبانی عامیانه و ساده به توصیف طبیعت و مردمان آن پرداخته است. این اثر در 121 بند سروده شده و برخی از مترجمان معروف مانند کریم مشروطه‌چی و بهروز ثروتیان آن را به زبان فارسی ترجمه کرده‌اند.

زندگی‌نامه دیگر افراد موفق: اگر به مطالعه زندگی‌نامه افراد موفق علاقه دارید توصیه می‌کنیم مقالات ملاصدرا، ابوسعید ابوالخیر، جول اوستین و مارک تواین را در رسانۀ دانشگاه کسب و کار بخوانید.

دیوان اشعار

تمام آثار و اشعار استاد شهریار در یک دیوان دو یا سه جلدی منتشر شده است. این دیوان شامل 120 هزار شعر سنتی و 15 منظومه و شعر آزاد در قالب‌های نو است. آخرین کتاب شعر او در سال 1369 منتشر شد که جلد سوم دیوان اشعارش بود و شامل 500 صفحه شعر بود. این دیوان نمایانگر تنوع و عمق آثار استاد شهریار در عرصه شعر فارسی است و به خوبی جایگاه او را در ادبیات معاصر تثبیت می‌کند.

شعرهای آزاد

شهریار همچنین در زمینه شعر آزاد نیز فعالیت داشته و اشعاری در این قالب سروده است. این شعرها اغلب به موضوعات اجتماعی و انسانی پرداخته و عواطف و احساسات شاعر را به شکلی آزاد و بی‌قید و شرط بیان می‌کنند. این آثار نشان‌دهنده‌ی خلاقیت و نوآوری شهریار در عرصه شعر معاصر هستند.

غزلیات ترکی

این مجموعه شامل غزلیاتی است که به زبان ترکی سروده شده‌اند و عواطف و احساسات او را در فرهنگ و زبان مادری‌اش به تصویر می‌کشند. این اشعار نشان‌دهنده‌ی عمق فرهنگی و هویت ملی شهریار هستند و به خوبی پیوند او را با سرزمینش نمایان می‌سازند.

• احساسات سرشار

شعر شهریار سرشار از عواطف و احساسات عمیق است که به راحتی در مخاطب اثر می‌گذارد. او به بیان عواطف شخصی خود می‌پردازد و این ارتباط نزدیک، خواننده را جذب می‌کند. شعر “ای وای مادرم” که در پس از فوت مادرش سروده شده، نمونه‌ای از این احساسات عمیق است.

دیدم نشسته مثل همیشه کنار حوض / انگار خنده كرد ولی دلشکسته بود
“بردی مرا به خاک سپردی و آمدی؟ / تنها نمی‌گذارمت ای بینوا پسر”
می‌خواستم به خنده درآیم ز اشتباه / اما خیال بود، ای وای مادرم…

• اندرزهای اخلاقی

اشعار شهریار اخلاقی و تعلیمی هستند و او از شعر به عنوان وسیله‌ای برای بیان اندیشه‌های عمیق استفاده می‌کند. او به مضامینی چون ادب، گذشت و دوری از دنیاپرستی تأکید دارد:

قراری نیست در دور زمانه، بی‌قراران بین / سرِ یاری ندارد روزگار، از داغ یاران پرس

• تم مذهبی

شهریار شاعری مومن و مسلمان بود و این ویژگی در اشعارش مشهود است. او به حضرت علی ارادت داشت و اشعاری چون “همای رحمت” را سرود. ارادت او به قرآن و تلمیح به مضامین مذهبی، محبوبیت او را در میان مردم مومن افزایش داد.

• وطن‌دوستی

شهریار به ایران و به‌ویژه آذربایجان عشق ورزید. او با اشعاری نظیر “تخت جمشید” و در ستایش فردوسی، وطن‌دوستی خود را نشان داد. او همچنین در دوران انقلاب اسلامی با مردم همراه شد و اشعاری در مدح نظام جمهوری اسلامی سرود.

• موزون بودن اشعار

اشعار شهریار به وزن آهنگین و زیبایی خاصی برخوردارند. او توانسته است وزن و محتوا را به طور همزمان رعایت کند و در سرودن اشعار نیمایی نیز موفق بوده است، که نشان‌دهنده‌ی مهارت بالای او در شاعری است.

• زبان عامیانه

استاد شهریار از زبان عامیانه در اشعارش استفاده می‌کرد و تلاش داشت تا شعرش برای همه قابل فهم باشد. این ویژگی او را به شاعری مردمی و محبوب تبدیل کرد و به او کمک کرد تا به مخاطبان گسترده‌تری دست یابد.

سبک شعری استاد شهریار

سبک شعری استاد شهریار، به ویژه در غزل، بیش از هر چیز به سبک عراقی و شاعران بزرگی چون سعدی و حافظ بازمی‌گردد. شهریار از دوران کودکی با دیوان غزلیات حافظ بزرگ شده بود و به همین دلیل توجه ویژه‌ای به غزل داشت و او را پیشوا و راهنمای خود می‌دانست. او مانند حافظ، بارها از آیات قرآن و تضمین‌های قرآنی در اشعارش استفاده کرده و به مضامین عرفانی و مذهبی علاقه‌مند بود. این تأثیرات باعث شد تا اشعار شهریار، همواره حاوی عواطف عمیق و معنویت باشند.

تخلص استاد شهریار

شهریار در اوایل جوانی و آغاز شاعری، با تخلص “بهجت” شعر می‌سرود. بعد از سال 1300 و پس از مهاجرت به تهران، تخلص “شیوا” را برگزید. با این حال، او به زودی تصمیم گرفت که تخلص خود را تغییر دهد. به همین دلیل، با ارادت ویژه‌ای که به حافظ داشت، دیوان او را باز کرد تا تفال بزند و به شعر زیر برخورد کرد:

غم غریبی و غربت چو برنمی‌تابم / به شهر خود روم و شهریار خود باشم

پس از این واقعه، محمدحسین اشعارش را با تخلص “شهریار” سرود و این تخلص، به نمادی از شخصیت و آثار او تبدیل شد.

نقد استاد شمیسا از استاد شهریار

سیروس شمیسا، استاد دانشگاه علامه طباطبایی و دکترای ادبیات فارسی، یکی از پژوهشگران پرکار در حوزه‌ی نشر و نگارش آثار ادبی است. او در کتاب “سیر غزل در شعر فارسی” به بررسی اشعار استاد شهریار پرداخته و نظرات خاصی درباره‌ی او ارائه کرده است.

شمیسا، استاد شهریار را دنباله‌روی سبک عراقی می‌داند، اما با انتقاد از زبان عامیانه و مبتذل او، به تحلیل اشعارش پرداخته است. او بر این باور است که تازگی اشعار شهریار به دلیل بیان اوضاع و احوال اجتماعی و زندگی شخصی عاشقانه‌اش است. با این حال، شمیسا معتقد است که شعرهای عارفانه و مذهبی استاد شهریار فاقد اصالت و ابتکار لازم هستند. این نقد نشان‌دهنده‌ی دوگانگی در ارزیابی آثار شهریار است؛ از یک سو توانایی او در بیان احساسات و واقعیت‌های زندگی و از سوی دیگر، محدودیت‌های او در ایجاد خلاقیت در مضامین عارفانه.

شعری از ستاد شهریار

ای صبا با تو چه گفتند
که خاموش شدی

چه شرابی به تو دادند
که مدهوش شدی

تو که آتشکده عشق و محبت بودی
چه بلا رفت که
خاکستر و خاموش شدی

تو به صد نغمه ٬ زبان بودی و
دلها همه گوش
چه شنفتی که زبان بستی و
خود گوش شدی

خلق را گرچه وفا نیست
ولیکن گل من
نه گمان دار که رفتی و
فراموش شدی

شهریار، شاعر بزرگی بود که هم در دوران خود و هم پس از آن، محبوبیت زیادی میان مردم داشت. با این حال، او در طول زندگی خود سختی‌های زیادی را تحمل کرد و در نهایت به دلیل بیماری از دنیا رفت. روز فوت او در آذربایجان به عنوان عزای عمومی اعلام شد و پس از آن، به عنوان روز شعر و ادب فارسی در تقویم ایران نامیده شد. این موضوع به خوبی نشان‌دهنده‌ی اهمیت و عظمت این شاعر است.

غزلیات او از نمونه‌های بارز شعر معاصر به شمار می‌روند و برای هر نوع مخاطبی قابل فهم و دلنشین هستند. آیا تاکنون آثاری از این شاعر بزرگ را خوانده‌اید؟ نظر شما درباره‌ی زندگی و افکار او چیست؟