ورود به دنیای بورس، بی‌شباهت به سفر به یک کشور جدید و شگفت‌انگیز نیست. کشوری پر از فرصت‌های بکر، چشم‌اندازهای خیره‌کننده و البته، ریسک‌های ناشناخته. اولین و مهم‌ترین چیزی که هر مسافری برای ورود به یک سرزمین جدید نیاز دارد، یادگیری «زبان» آن سرزمین است. بدون دانستن زبان، شما در این کشور جدید یک غریبه خواهید بود؛ نمی‌توانید تابلوها را بخوانید، با مردم محلی ارتباط برقرار کنید و به راحتی مسیر خود را پیدا کنید. بازار بورس ایران نیز زبان خاص خود را دارد. زبانی پر از اصطلاحات بورس، کلمات اختصاری و مفاهیمی که در نگاه اول ممکن است مرموز و ترسناک به نظر برسند. کلماتی مانند «شاخص کل»، «P/E»، «عرضه اولیه» و «صف خرید» که هر روز از رسانه‌ها می‌شنویم، اما شاید معنای عمیق آن‌ها را ندانیم.
این مقاله از دانشگاه کسب و کار «جزوه آموزشی» شما برای سفر به این کشور جدید است. ما قصد نداریم در اینجا قدم به قدم، پرکاربردترین و حیاتی‌ترین اصطلاحات بورس را رمزگشایی کنیم، آن‌ها را با مثال‌های ساده و قابل فهم توضیح دهیم و به شما کمک کنیم تا با اعتماد به نفس و دانشی عمیق‌تر، اولین گام‌های خود را در این مسیر هیجان‌انگیز بردارید. این راهنما به شما کمک می‌کند تا از یک «شنونده منفعل» اخبار اقتصادی، به یک «مشارکت‌کننده آگاه» در بازار سرمایه تبدیل شوید.
اصطلاحات و مفاهیم پایه بورس
قبل از هر چیز، باید با مفاهیم بنیادینی آشنا شویم که کل ساختار بازار بورس بر روی آن‌ها بنا شده است. مهم‌ترین این مفاهیم عبارت است از:
۱. بورس چیست؟
در ساده‌ترین تعریف، بورس یک بازار بزرگ و رسمی است که در آن «مالکیت» شرکت‌های بزرگ خرید و فروش می‌شود. وقتی شما سهام یک شرکت را می‌خرید، در واقع یک تکه بسیار کوچک از آن شرکت را خریداری کرده‌اید و در سود و زیان آن شریک می‌شوید. این بازار به شرکت‌ها اجازه می‌دهد تا با فروش بخشی از منابع خودشان، سرمایه لازم برای رشد و توسعه خود را تأمین کنند و به مردم نیز اجازه می‌دهد تا در موفقیت بزرگترین کسب‌وکارهای کشور سهیم شوند.
۲. سهم
هر شرکت بزرگ، مانند یک پیتزای غول‌پیکر است که به میلیون‌ها قطعه مساوی تقسیم شده است. هر کدام از این قطعه‌ها، یک «سهم» نام دارد. قیمت هر سهم، بسته به عملکرد آن شرکت و میزان تقاضا برای خرید آن، هر روز تغییر می‌کند. شما با خرید حتی یک سهم، به همان اندازه مالک آن شرکت محسوب می‌شوید.
۳. شاخص کل
شاخص کل، معروف‌ترین دماسنج بازار بورس ایران است. این عدد، میانگین وزنی از قیمت سهام شرکت‌های بزرگ و تأثیرگذار بازار را نشان می‌دهد. وقتی می‌شنوید «شاخص کل ۱۰ هزار واحد رشد کرد»، به این معنی است که به طور کلی، حال و روز بازار خوب بوده و قیمت اکثر شرکت‌های مهم، مثبت بوده است. البته رشد شاخص کل به معنای سودآوری تمام شرکت‌ها نیست، اما نمای کلی از وضعیت بازار را به ما نشان می‌دهد.
۴. تعریف اصطلاحات بورس: نماد
هر شرکت در بازار بورس، یک نام اختصاری و منحصر به فرد دارد که به آن «نماد» می‌گویند. این نمادها معمولاً از حرف اول دسته‌بندی صنعتی آن شرکت و خلاصه‌ای از نام شرکت تشکیل شده‌اند. برای مثال، نماد شرکت ایران خودرو «خودرو»، شرکت فولاد مبارکه «فولاد» و بانک ملت «وبملت» است. شما برای خرید و فروش، با این نمادها سر و کار خواهید داشت.
۵. کارگزار
شما نمی‌توانید مستقیماً وارد تالار بورس شوید و سهام بخرید. برای این کار به یک واسطه معتبر و دارای مجوز نیاز دارید که «کارگزار» نامیده می‌شود. کارگزاران، شرکت‌هایی هستند که سفارش‌های خرید و فروش شما را دریافت کرده و در سیستم معاملات ثبت می‌کنند. انتخاب یک کارگزار خوب با سامانه معاملاتی سریع و پشتیبانی قوی، یکی از اولین قدم‌های مهم شماست.
مهم‌ترین اصطلاحات بورس برای معامله در آن
حالا که با مفاهیم اولیه آشنا شدید، بیایید ببینیم برای شروع معامله به چه چیزهایی نیاز دارید:
۶. کد بورسی
کد بورسی یکی از اصطلاحات بورس است و مانند کد ملی شما در بازار سرمایه محسوب می‌شود. یک شناسه منحصر به فرد که پس از ثبت‌نام و احراز هویت، به شما اختصاص داده می‌شود و تمام معاملات شما با این کد ثبت خواهد شد. دریافت کد بورسی اولین قدم عملی برای ورود به بازار است.
۷. سامانه سجام
سجام (سامانه جامع اطلاعات مشتریان)، یک سیستم یکپارچه برای ثبت‌نام و احراز هویت تمام فعالان بازار سرمایه است. شما فقط یک بار در این سامانه ثبت‌نام و احراز هویت می‌شوید و پس از آن می‌توانید از خدمات تمام نهادهای مالی (مانند کارگزاری‌ها، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و…) بدون نیاز به احراز هویت مجدد، استفاده کنید.
۸. پرتفوی یا سبد سهام در اصطلاحات بورس
به مجموعه سهامی که شما خریداری کرده و در اختیار دارید، پرتفوی یا سبد سهام گفته می‌شود. یک اصل مهم در سرمایه‌گذاری، «چیدن یک سبد متنوع» است؛ یعنی به جای اینکه تمام پول خود را روی یک سهم سرمایه‌گذاری کنید، آن را بین چندین شرکت از صنایع مختلف تقسیم نمایید تا ریسک خود را کاهش دهید.
۹. عرضه اولیه
وقتی یک شرکت برای اولین بار تصمیم می‌گیرد سهام خود را در بورس به مردم بفروشد، به این فرآیند «عرضه اولیه» می‌گویند. عرضه‌های اولیه معمولاً به دلیل قیمت‌گذاری پایین‌تر از ارزش ذاتی، در کوتاه‌مدت بازدهی خوبی دارند و به همین دلیل، یکی از جذاب‌ترین گزینه‌ها برای سرمایه‌گذاران تازه‌کار هستند تا با ریسک کمتر، اولین تجربه خود را در بازار رقم بزنند.
۱۰. صف خرید و صف فروش
این یکی از مفاهیم خاص بازار بورس ایران است. به دلیل وجود «دامنه نوسان»، گاهی اوقات فشار خرید یا فروش برای یک سهم آنقدر زیاد می‌شود که دیگر معامله‌ای صورت نمی‌گیرد و همه در بالاترین قیمت ممکن (برای خرید) یا پایین‌ترین قیمت ممکن (برای فروش) در صف می‌ایستند. تشکیل این صف‌ها، نشان‌دهنده هیجان شدید در بازار برای آن سهم خاص است.
۱۱. دامنه نوسان: از اصطلاحات مهم بورس
در بورس ایران، قیمت هر سهم در یک روز معاملاتی نمی‌تواند بی‌نهایت بالا یا پایین برود. یک محدوده مشخص (مثلاً مثبت و منفی ۵ درصد نسبت به قیمت پایانی روز قبل) برای آن تعیین شده که به آن «دامنه نوسان» می‌گویند. این قانون برای جلوگیری از نوسانات هیجانی شدید در بازار وضع شده است.
اصطلاحات بورس از زبان تحلیلگران: چگونه مانند یک سرمایه‌گذار فکر کنیم؟
دانستن اصطلاحات اولیه کافی نیست. برای یک سرمایه‌گذاری موفق، باید بتوانید ارزش واقعی یک شرکت را تحلیل کنید. تحلیلگران از دو رویکرد اصلی برای این کار استفاده می‌کنند:
الف) تحلیل بنیادی: تحلیل ذات کسب‌وکار
در این روش، شما مانند یک شریک تجاری به شرکت نگاه می‌کنید و سلامت مالی و پتانسیل رشد آن را بررسی می‌نمایید. این یکی از اصطلاحات بورس است که مفاهیم زیر را در برمی‌گیرد:
- صورت‌های مالی: این‌ها گزارش‌های رسمی هستند که یک شرکت به صورت دوره‌ای منتشر می‌کند و عملکرد مالی خود را به طور شفاف اعلام می‌نماید. این گزارش‌ها مانند کارنامه تحصیلی یک دانش‌آموز، وضعیت سودآوری، دارایی‌ها و بدهی‌های شرکت را نشان می‌دهند.
- سود هر سهم: یکی از مهم‌ترین اعداد در صورت‌های مالی. EPS نشان می‌دهد که شرکت به ازای هر یک سهم، چقدر سود خالص ساخته است. هرچه این عدد بالاتر و رو به رشد باشد، نشان‌دهنده وضعیت بهتر شرکت است.
- مفهوم نسبت در اصطلاحات بورس: این نسبت که از تقسیم «قیمت روز سهم» بر «سود هر سهم (EPS)» به دست می‌آید، یکی از محبوب‌ترین ابزارها برای ارزش‌گذاری سهام است. به زبان ساده، P/E به شما می‌گوید که سرمایه‌گذاران حاضرند چند برابر سود سالانه یک شرکت را برای خرید سهام آن بپردازند. یا به عبارت دیگر، چند سال طول می‌کشد تا سرمایه اولیه شما از طریق سود شرکت بازگردد.
- سود نقدی هر سهم: بخشی از سودی (EPS) که شرکت تصمیم می‌گیرد به صورت نقدی بین سهامداران خود تقسیم کند. شرکت‌هایی که DPS پایداری دارند، معمولاً شرکت‌های بالغ و باثباتی هستند.
- مجمع عمومی عادی سالیانه: جلسه سالانه‌ای که در آن مدیران شرکت به سهامداران گزارش عملکرد می‌دهند، در مورد تقسیم سود (DPS) تصمیم‌گیری می‌کنند و به سوالات آن‌ها پاسخ می‌دهند. شرکت در این مجامع، حق شما به عنوان یک مالک شرکت است.
ب) تحلیل تکنیکال: تحلیل رفتاری قیمت‌ها
در این روش، تحلیلگران با بررسی نمودارهای قیمت و حجم معاملات در گذشته، تلاش می‌کنند تا الگوهای تکرارشونده را پیدا کرده و روند آینده قیمت را پیش‌بینی کنند.
- نمودار قیمت: یک نمایش بصری از تاریخچه نوسانات قیمت یک سهم. تحلیلگران تکنیکال معتقدند که تمام اطلاعات و هیجانات بازار در این نمودارها منعکس شده است.
- حمایت و مقاومت: سطوح قیمتی‌ای هستند که در آن‌ها فشار خرید (حمایت) یا فشار فروش (مقاومت) به طور تاریخی زیاد بوده است. حمایت مانند یک «کف» و مقاومت مانند یک «سقف» برای قیمت عمل می‌کند و شکستن این سطوح، می‌تواند سیگنال مهمی برای ادامه یا تغییر روند باشد.
- مفهوم روند در اصطلاحات بورس: جهت کلی حرکت قیمت در یک بازه زمانی. روند می‌تواند صعودی (کف‌ها و سقف‌های بالاتر)، نزولی (کف‌ها و سقف‌های پایین‌تر) یا خنثی (حرکت در یک محدوده مشخص) باشد. یک اصل مهم در تحلیل تکنیکال می‌گوید: «همیشه در جهت روند معامله کنید.»
- حجم معاملات: تعداد سهامی که در یک بازه زمانی مشخص (مثلاً یک روز) خرید و فروش شده است. افزایش حجم معاملات در حین یک حرکت صعودی یا نزولی، می‌تواند تأییدی بر قدرت آن حرکت باشد.
روانشناسی بازار و مفاهیم پیشرفته بورسی
اکنون که با مهم‌ترین اصطلاحات بورس آشنا شدید، زمان آن است که کمی بالاتر برویم و مفاهیم پیشرفته بورسی را یاد بگیریم.این اصطلاحات به شما کمک می‌کنند تا دینامیک و رفتار کلی بازار را بهتر درک کنید:
- سهامدار عمده: اشخاص حقیقی یا حقوقی که درصد بالایی از سهام یک شرکت را در اختیار دارند. تصمیمات و معاملات این سهامداران می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر قیمت سهم بگذارد.
- بازار گاوی و بازار خرسی: وقتی کلیت بازار برای یک دوره طولانی مثبت و رو به رشد است، به آن «بازار گاوی» می‌گویند (چون گاو با شاخ‌هایش به سمت بالا حمله می‌کند). برعکس، وقتی بازار برای مدتی طولانی منفی و رو به افول است، به آن «بازار خرسی» می‌گویند (چون خرس با پنجه‌هایش به سمت پایین ضربه می‌زند).
- حد سود و حد ضرر: دو ابزار حیاتی برای مدیریت ریسک. حد سود، قیمتی است که شما از قبل تعیین می‌کنید تا در آن نقطه با سود از معامله خارج شوید. حد ضرر، قیمتی است که تعیین می‌کنید تا اگر تحلیل شما اشتباه بود، با یک زیان کنترل‌شده و محدود از معامله خارج شوید.
- افزایش سرمایه: فرآیندی که در آن یک شرکت برای تأمین مالی پروژه‌های جدید خود، سهام جدیدی منتشر کرده و به سهامداران فعلی یا عموم مردم می‌فروشد.
- صندوق سرمایه‌گذاری: اگر وقت، دانش یا حوصله کافی برای تحلیل و انتخاب تک‌تک سهام را ندارید، صندوق‌های سرمایه‌گذاری یک گزینه عالی هستند. این صندوق‌ها پول افراد مختلف را جمع‌آوری کرده و توسط یک تیم مدیر سرمایه‌گذاری حرفه‌ای، در سبد متنوعی از سهام و سایر اوراق بهادار سرمایه‌گذاری می‌کنند.
انواع بازار بورس در ایران
دنیای بازار سرمایه ایران فقط به خرید و فروش سهام شرکت‌ها در بازار بورس خلاصه نمی‌شود. آشنایی با سایر بازارها به شما دید وسیع‌تری از اقتصاد و فرصت‌های سرمایه‌گذاری می‌دهد.
فرابورس ایران
فرابورس را می‌توان برادر کوچکتر و سریع‌تر بورس دانست. شرکت‌هایی که شرایط پذیرش در بورس را (که معمولاً سخت‌گیرانه‌تر است) ندارند، می‌توانند در فرابورس پذیرفته شوند. این بازار به دلیل شرایط آسان‌تر، میزبان شرکت‌های کوچکتر، جدیدتر و گاهی استارتاپی است. ریسک سرمایه‌گذاری در آن ممکن است بالاتر باشد، اما پتانسیل رشد آن نیز می‌تواند جذاب باشد.
اصطلاحات بورس کالا
در این بازار، به جای سهام، کالاهای خام و صنعتی مانند فولاد، مس، پتروشیمی، سیمان و محصولات کشاورزی معامله می‌شود. اگرچه سرمایه‌گذاران حقیقی معمولاً مستقیماً در این بازار فعالیت نمی‌کنند، اما قیمت‌های کشف‌شده در بورس کالا، تأثیر مستقیمی بر سودآوری شرکت‌های تولیدی حاضر در بورس اوراق بهادار دارد و دنبال کردن اخبار آن بسیار مهم است.
بورس انرژی
بازاری تخصصی برای معامله حامل‌های انرژی مانند برق، گاز و نفت خام است. این بازار نیز بیشتر میزبان بازیگران بزرگ و حقوقی است، اما شناخت آن به درک بهتر صنایع مرتبط با انرژی در بازار سهام کمک می‌کند.
اوراق بدهی یا صکوک
این اوراق، گزینه‌ای کم‌ریسک‌تر از سهام هستند. شما با خرید این اوراق، در واقع به دولت یا شرکت‌های بزرگ «وام» می‌دهید و در سررسیدهای مشخص، سود ثابتی دریافت می‌کنید. اوراق بدهی از اصطلاحات مهم بورس است و برای افراد ریسک‌گریز که به دنبال یک درآمد ثابت و مطمئن هستند، بسیار مناسب است.
سفارش‌ها و وضعیت‌های نماد در اصطلاحات بورس
پس از دریافت کد بورسی و ورود به سامانه معاملاتی کارگزار خود، با صفحه‌ای پر از اعداد و عبارات جدید روبرو می‌شوید. درک این موارد برای ثبت یک سفارش موفق ضروری است. پس ادامه این بخش از مقاله دانشگاه کسب و کار را از دست ندهید تا دانش بورسی خود را جامع‌تر از پیش کنید:
انواع سفارش در اصطلاحات بورس
در سامانه معاملاتی، شما باید قیمت و تعداد سهامی که قصد خرید یا فروش آن را دارید، مشخص کنید. این یک «سفارش با قیمت محدود» (Limit Order) است. شما تعیین می‌کنید که حاضرید یک سهم را حداکثر با چه قیمتی بخرید یا حداقل با چه قیمتی بفروشید.
اعتبار سفارش
هر سفارشی که ثبت می‌کنید، یک تاریخ انقضا دارد. شما می‌توانید اعتبار سفارش خود را «روز» (که در پایان روز معاملاتی به طور خودکار حذف می‌شود)، «معتبر تا تاریخ مشخص» یا «معتبر تا لغو» (تا زمانی که خودتان آن را حذف کنید) تعیین نمایید.
وضعیت‌های نماد
در کنار هر نماد، وضعیتی نمایش داده می‌شود که نشان‌دهنده شرایط معاملاتی آن است. درک این وضعیت‌ها برای سرمایه‌گذاران بورس حیاتی است:
- مجاز: نماد باز است و می‌توانید به راحتی آن را خرید و فروش کنید.
- ممنوع: نماد به دلایلی (مانند نوسان بیش از حد) موقتاً متوقف شده و امکان معامله آن وجود ندارد.
- مجاز-محفوظ: نماد در مرحله پیش‌گشایش قرار دارد. شما می‌توانید سفارش خود را ثبت، ویرایش یا حذف کنید، اما هیچ معامله‌ای انجام نمی‌شود.
- ممنوع-متوقف: نماد برای یک دوره زمانی طولانی‌تر (بیش از یک روز) به دلایل مهمی مانند برگزاری مجمع، تعدیل سود یا شفاف‌سازی اطلاعاتی بسته شده است.
نتیجه‌گیری
در این مقاله از دانشگاه کسب و کار به تعریف مهم‌ترین اصطلاحات بورس پرداختیم و تمام مفاهیمی که یک سرمایه‌گذار برای موفقیت در این حوزه باید بداند را بررسی کردیم. شما اکنون دیگر یک غریبه در سرزمین بورس نیستید. شما با یادگیری این اصطلاحات، زبان مشترک اهالی این سرزمین را فرا گرفته‌اید و می‌توانید با دیدی بازتر و آگاهی عمیق‌تر در آن قدم بزنید.
به یاد داشته باشید، دانستن این زبان، تنها قدم اول برای ورود به آن است. موفقیت در بازار سرمایه، یک سفر بی‌پایان از یادگیری، تجربه، تحلیل و مهم‌تر از همه، کنترل هیجانات است. این زبان، یک ابزار است. حالا که این ابزار قدرتمند را در دست دارید، می‌توانید با اعتماد به نفس و دانش بیشتری، شروع به ساختن آینده مالی خود کنید. اکنون برای ما بنویسید: درک و شناخت کدام یک از اصطلاحات بورس برای شما دشوار است؟ این مقاله تا چه اندازه به افزایش اطلاعات شما در این زمینه کمک کرد؟
منبع: Wikipedia
سوالات متداول
۱. آیا برای شروع سرمایه‌گذاری در بورس باید تمام اصطلاحات آن را حفظ کنم؟
خیر. شما نیازی به حفظ کردن همه آن‌ها ندارید. کافیست با مفاهیم پایه شروع کنید و به مرور زمان که تجربه شما بیشتر می‌شود، به صورت طبیعی با بقیه اصطلاحات نیز آشنا خواهید شد. مهم، درک مفهوم است نه حفظ کردن کلمات.
۲. بهترین منبع برای یادگیری عمیق‌تر مفاهیم بورسی چیست؟
منابع بسیار خوبی وجود دارد. سایت رسمی «سازمان بورس و اوراق بهادار»، سایت‌های آموزشی کارگزاری‌های معتبر و وب‌سایت‌های تحلیلی-خبری بازار سرمایه، همگی مقالات و ویدیوهای آموزشی رایگان و جامعی در این زمینه‌ها ارائه می‌دهند.
۳. تحلیل بنیادی مهم‌تر است یا تحلیل تکنیکال؟
این یکی از قدیمی‌ترین بحث‌ها در دنیای سرمایه‌گذاری است. بهترین رویکرد، استفاده ترکیبی از هر دو است. با تحلیل بنیادی، شما شرکت‌های «خوب» و باارزش را پیدا می‌کنید و با تحلیل تکنیکال، «بهترین زمان» برای خرید یا فروش سهام آن شرکت را تشخیص می‌دهید.
۴. با چه مقدار پول می‌توانم سرمایه‌گذاری در بورس را شروع کنم؟
یکی از بزرگترین مزایای بورس این است که شما می‌توانید حتی با مبالغ بسیار کم (مثلاً ۵۰۰ هزار تومان) نیز شروع کنید. مهم‌تر از مقدار پول اولیه، استمرار در سرمایه‌گذاری (مثلاً خرید ماهانه مبلغی مشخص) و دیدگاه بلندمدت است.
