امروزه انواع سازمان ها به وجود آمده است که برای دسته‌بندی آن‌ها، ابتدا باید با تعریف سازمان آشنا شوید. تعریف سازمان چیست؟ در زبان فارسی، سازمان به معنای تشکلی است که برای دستیابی به هدفی مشترک و با همکاری بین افراد درست شده است. در علم مدیریت نیز سازمان به مجموعه‌ای از افراد، فرایندها و منابعی گفته می‌شود که با هم همکاری کرده و برای دستیابی به اهداف تعیین شده تلاش می‌کنند.
انواع سازمان‌ها را بر اساس نقششان در جامعه و خصوصیاتی که دارند، می‌توان تقسیم‌بندی کرد. در ادامه‌ی این مطلب از دانشگاه کسب و کار به بررسی انواع سازمان می‌پردازیم.
اهداف سازمان
هر سازمانی برای تحقق اهدافی خاص تشکیل شده است. اهداف سازمان ممکن است شامل توسعه صنعت، پیشرفت علم و فناوری، توسعه اقتصادی، بهبود شرایط اجتماعی و غیره باشد. همچنین هر سازمانی برای تحقق اهداف خود نیاز به منابع مالی، انسانی و فنی دارد.
دسته‌بندی سازمان‌ها
سازمان‌ها بر اساس موارد مختلفی مانند حوزه فعالیت، نوع وظایف و ساختار سازمانی می‌توانند دسته‌بندی شوند. همچنین گاهی سازمان‌ها بر اساس حوزه فعالیت خود دسته‌بندی می‌شوند؛ به عنوان مثال سازمان‌های صنعتی، کشاورزی، تجاری و غیره. در دسته‌بندی انواع سازمان‌ها می‌توان به دو دسته عمده سازمان‌های دولتی و غیردولتی اشاره کرد.
انواع سازمان در علم مدیریت
در علم مدیریت، سازمان‌ها را به سه دسته:
- خدماتی و فرهنگی
- تولیدی و صنعتی
- اداری و دولتی
تقسیم می‌کنند که در ادامه، هر کدام را به طور مختصر توضیح می‌دهیم.
سازمان‌های خدماتی و فرهنگی
سازمان‌های خدماتی و فرهنگی عمدتاً به ارائه خدمات یا تأمین نیازهای فرهنگی جامعه می‌پردازند. به‌طور مثال، کتابخانه‌ها و موزه‌ها از این دسته سازمان‌ها هستند که به فرهنگ سازی جامعه اهمیت می‌دهند و در این راستا برنامه‌ریزی و اقداماتی انجام می‌دهند.
سازمان‌های تولیدی و صنعتی
سازمان‌های تولیدی و صنعتی عمدتاً در حوزه تولید کالاها فعالیت می‌کنند. به‌طور مثال، کارخانه‌های صنعتی و معادن از این دسته سازمان‌ها هستند که در زمینه تولید کالاهایی مانند خودرو، فولاد و مواد شیمیایی فعالیت می‌کنند. به طور کلی، هر سازمانی که محصولی را تولید کند، جزو سازمان‌های تولیدی و صنعتی محسوب می‌شود.
سازمان‌های اداری و دولتی
سازمان‌های اداری و دولتی نیز دسته‌ای مهم از سازمان‌ها هستند. این سازمان‌ها معمولاً به‌طور مستقیم با ارائه خدمات به جامعه یا مردم فعالیت می‌کنند. به‌طور مثال، بانک مرکزی و شرکت توزیع نفت از این دسته سازمان‌ها هستند که در زمینه ارائه خدمات مالی و انرژی فعالیت می‌کنند.
سازمان‌های اداری هم به چند دسته تقسیم می‌شوند. سازمان‌های اجرایی، سازمان‌های نظارتی و کنترلی و سازمان‌های خدماتی از جمله سازمان‌های اداری هستند. هر یک از این سازمان‌ها دارای وظایف خود هستند.
خصوصیات و نمونه‌های هر نوع سازمان
1. سازمان های خدماتی و فرهنگی:
- خصوصیات: این سازمان‌ها تمرکزشان بر روی ارائه خدمات به مردم و یا تأمین نیازهای فرهنگی جامعه است. همچنین، عمدتاً در زمینه فرهنگ‌سازی، آموزش و پژوهش فعالیت می‌کنند.
- مثال: کتابخانه‌ها، موزه‌ها، سینماها، تئاتر‌ها و…
2. سازمان‌های تولیدی و صنعتی:
- خصوصیات: این سازمان‌ها عمدتاً بر روی تولید کالاها و خدمات تمرکز دارند. به‌طور کلی، هدف این سازمان‌ها تأمین نیازهای مردم و جامعه با استفاده از تولید محصولات یا خدمات است.
- مثال: کارخانه‌های صنعتی، معادن، شرکت‌های تولیدی خودرو و لوازم الکترونیکی.
3. سازمان‌های اداری و دولتی:
- خصوصیات: سازمان‌های دولتی عمدتاً در زمینه ارائه خدمات به مردم، تأمین نیازهای عمومی و مدیریت کشور فعالیت می‌کنند. این سازمان‌ها تحت نظارت و مدیریت دولت هستند.
- مثال: بانک مرکزی، شرکت توزیع نفت، ادارات دولتی و…
انواع سازمان ها در ایران
در ایران، انواعی از سازمان‌های دولتی و غیردولتی وجود دارند. برخی از این سازمان‌ها که در این مطلب از دانشگاه کسب و کار به آن‌هامی‌پردازیم، عبارت‌اند از: سازمان‌های اداری، سازمان‌های رسمی، سازمان‌های دولتی، سازمان‌های بین‌المللی و انواع سازمان‌های غیردولتی. هر کدام از این سازمان‌ها دارای وظایف خاص خود هستند که به منظور رسیدن به اهداف مشترک خود تشکیل شده‌اند.
انواع سازمان‌های دولتی می‌توان به پلیس، ارتش، شرکت‌های نفت، شرکت‌های فولاد، شرکت‌های خودروسازی و… اشاره کرد. هر یک از این سازمان‌ها با توجه به حوزه فعالیتشان دارای اهداف و وظایف متفاوتی هستند. برای مثال، وظیفه پلیس برقراری نظم و امنیت در جامعه است و وظیفه شرکت‌های نفت تولید و صادرات نفت به بازار جهانی است.
سازمان‌های بین‌المللی نیز از دیگر انواع سازمان‌ها در ایران هستند. این سازمان‌ها به منظور حفظ صلح، ترویج همکاری‌های بین‌المللی و حل اختلافات بین کشورها تشکیل شده‌اند. برخی از این سازمان‌ها عبارت‌اند از: سازمان ملل متحد، سازمان جهانی بهداشت، سازمان جهانی تجارت و غیره.
دسته‌بندی سازمان‌های دولتی در ایران به شکل است که این سازمان‌ها بر اساس نوع وظایف خود به سه دسته اجرایی، نظارتی و خدماتی تقسیم می‌شوند.
- سازمان‌های اجرایی، مسئول اجرای برنامه‌ها و سیاست‌های دولت هستند. به عنوان مثال، وزارتخانه‌های مختلف مسئول اجرای سیاست‌های مربوط به حوزه خود هستند.
- سازمان‌های نظارتی و کنترلی مسئول نظارت بر فعالیت‌ها و عملکرد سایر سازمان‌ها و شرکت‌ها هستند. به عنوان مثال، سازمان بازرسی کل کشور یکی از سازمان‌های نظارتی است که مسئولیت بررسی و نظارت بر عملکرد سایر سازمان‌ها و شرکت‌ها را دارد.
- سازمان‌های خدماتی به صورت مستقیم با شهروندان در تعامل هستند و به ارائه خدماتی مانند بهداشتی، آموزشی، رفاهی و… مشغول هستند. به عنوان مثال، سازمان بهزیستی مسئول ارائه خدمات رفاهی به جامعه است.
لیست سازمان‌های دولتی ایران بسیار زیاد است و شامل انواع سازمان‌های مختلف در حوزه‌های مختلف می‌باشد. به عنوان مثال، بانک مرکزی، سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، سازمان تأمین اجتماعی، سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات، سازمان بهزیستی، سازمان حفاظت محیط‌زیست و غیره.
موسسات دولتی
موسسات دولتی به سازمان‌هایی گفته می‌شود که به صورت مجزا تحت نظارت دولت فعالیت می‌کنند و به منظور تحقق اهداف دولت ایجاد شده‌اند. این سازمان‌ها معمولاً با نام‌های خاص شناخته می‌شوند و در حوزه‌های مختلفی فعالیت می‌کنند.
در برخی کشورها، موسسات دولتی به عنوان سازمان‌های غیردولتی هم شناخته می‌شوند. این سازمان‌ها معمولاً به صورت مستقل از دولت فعالیت می‌کنند و برای تحقق اهداف خود از منابع غیردولتی استفاده می‌کنند.
در ایران، برخی از موسسات دولتی شامل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، سازمان بنادر و دریانوردی، شرکت ملی پالایش و پخش، شرکت ملی گاز ایران و… هستند.
نتیجه‌گیری
در این مطلب از دانشگاه کسب و کار به بررسی انواع سازمان‌ها پرداختیم. با تقسیم سازمان‌ها به دسته‌بندی‌های مختلف (مانند انواع سازمان‌های خدماتی، تولیدی، اداری، دولتی، غیردولتی و غیره) می‌توان آن‌ها را بر اساس خصوصیاتشان مورد بررسی قرار داد و بیشتر با ماهیت هر سازمان و اهداف آن آشنا شد.
همچنین، تقسیم‌بندی انواع سازمان‌ها به افرادی که قصد کارآفرینی دارند و می‌خواهند کسب‌وکار خود را راه‌اندازی کنند، کمک می‌کند تا در انتخاب سازمان مناسب برای فعالیت‌های خود بهتر تصمیم گیری کنند. اگر در این زمینه سوال یا مشکلی داشتید، می‌توانید در بخش نظرات بپرسید تا در سریع‌ترین زمان ممکن به آن پاسخ دهیم.
