حتماً شما هم اصطلاحات مراقبه و مدیتیشن را شنیده‌اید. شاید حتی خودتان نیز به مراقبه می‌پردازید. مراقبه و مدیتیشن از تمریناتی هستند که این روزها دیگر نمی‌توان اثرات شگفت‌انگیز آن‌ها را بر ذهن و جسم تایپ‌های شخصیتی مختلف را نادیده گرفت. امروزه بر همگان واضح و مبرهن است که همان‌طور که ذهن ما نیاز به مراقبت و رسیدگی دارد روح ما نیز در خلال فشارها، سختی‌ها و مشکلات زندگی فرسوده می‌شود و نیاز به رسیدگی و تازه شدن دارد.
ذهن با توجه به میزان درگیری‌هایی که در طول یک روز یا یک هفته برای ما رخ می‌دهد نیاز به شستشو دارد؛ تا بتواند آزادتر، رهاتر و با آرامش بیشتری در رابطه با باقی مسائل فکر و تصمیم‌گیری کند. همه‌ی این موارد با داشتن یک برنامه منظم روزانه یا هفتگی برای انجام مراقبه و یا مدیتیشن امکان پذیر است. این روزها با درگیری بسیاری از ما در دنیای دیجیتال، اینترنت و شلوغی و سرعت بسیار بالای زندگی شهری، این روش‌ها توسط بسیاری از متخصصین حوزه ذهن و روان توصیه می‌شود.
در ادامه‌ی این مقاله از دانشگاه کسب و کار ما را همراهی کنید تا به بررسی اثرات شگفت‌انگیز مراقبه و مدیتیشن بر ذهن و روح بپردازیم و جنبه‌های مختلف این تمرینات را بررسی کنیم. در ابتدا به بیان تعریفی مختصر از مراقبه یا همان مدیتیشن می‌پردازیم.
مراقبه چیست؟
در این بخش تصمیم داریم به بیان یک تعریف کلی از مراقبه بپردازیم. همه‌ی ما برای یک‌بار هم که شده واژه‌های مراقبه و مدیتیشن به گوشمان خورده است. اما واقعاً مراقبه چیست؟ و شامل چه مجموعه فعالیت‌هایی می‌شود؟ مراقبه و مدیتیشن مجموعه روش‌ها و فعالیت‌هایی هستند که برای آرامش روح و ذهن و همچنین افزایش تمرکز انسان توصیه می‌شوند. در مراقبه شما به فعالیت‌هایی در جهت ذهن آگاهی و کنترل ذهن می‌پردازید. در برخی از روش‌های مراقبه شما بر روی یک موضوع تمرکز می‌کنید و سعی می‌کنید ذهن خود را از دیگر افکار خالی کنید. برخی دیگر نیز به صورت تمرکز بر تمام اتفاقات اطراف بدون انجام ری اکشنی خاص است. در حالت کلی مراقبه می‌تواند شامل یک فعالیت ذهنی ساده و تمرکز بر روی تنفس باشد یا یک فعالیت بسیار سنگین‌تر که در سطوح بالاتر به آن دسترسی پیدا می‌کنید.
انجام اصولی و مرتب مراقبه و مدیتیشن می‌تواند به میزان قابل توجهی استرس، اضطراب و نگرانی‌های بیهوده ذهنی شما را کم کند، شما را به آرامش ذهنی و جسمی برساند و قدرت ذهن شما را افزایش دهد. از آنجایی که مراقبه در تسلط بر ذهن، بالا بردن تمرکز و دستیابی به افکار ما کمک می‌کند، برخی آن را درون کاوی نیز می‌نامند.
مراقبه و مدیتیشن در فرهنگ‌های مختلف چگونه است؟
مراقبه و مدیتیشن را می‌توانید در بسیاری از ادیان و فرهنگ‌ها با اسامی مختلف و روش‌های گاها متفاوت بیابید. روش‌های ذهن آگاهی و درون کاوی در فرهنگ‌ها و ادیان مختلف برای اهداف گوناگون مورد توجه قرار گرفته‌اند. همچنین فواید و ثمراتی برای آن‌ها در نظر گرفته شده و به پیروان توصیه می‌شود. بسیاری از روش‌های محبوب و معروف مدیتیشن و مراقبه که امروزه در بسیاری نقاط جهان مورد استفاده قرار می‌گیرند مربوط به ادیان شرقی هستند و به نوعی ریشه شرقی دارند.
همان‌طور که گفتیم مدیتیشن و مراقبه در فرهنگ‌های مختلف وجود دارند. این تمرینات گاها برای اهداف متفاوتی در نظر گرفته می‌شوند. برای مثال در فرهنگ و عرفان‌های اسلامی مراقبه در جهت پاک‌سازی و تهذیب نفس در ارتباط قوی‌تر و خالص‌تر با خداوند صورت می‌گیرد؛ که اتفاقاً بسیار مورد توجه و سفارش شده است. در فرهنگ‌های دیگر اما مراقبه در جهت تمرکز حواس، ایجاد آرامش و درون کاوی ذهنی توصیه می‌شود. البته آثار پیشرفت معنوی مراقبه و مدیتیشن نیز در نظر گرفته می‌شود.
مهمترین فواید مدیتیشن و مراقبه چیست؟
مکتب مراقبه پیروان و طرفداران زیادی دارد که گاها فواید اغراق شده‌ای برای آن در نظر می‌گیرند. ما در این مقاله از دانشگاه کسب و کار به بررسی برخی از مهمترین و مستندترین فوایدی که برای این عمل ذکر شده و از سوی مراجع علمی مورد تائید قرار گرفته است می‌پردازیم:
ایجاد تمرکز ذهنی
یکی از اصلی‌ترین و مهمترین اثرات و فوایدی که انجام مدیتیشن بر روان ما می‌گذارد افزایش تمرکز ذهنی است. این عمل به شما کمک می‌کند تا بتوانید با تمرکز و حواس بیشتر به پردازش اطلاعات و امور جاری بپردازید. مراقبه شما را در زمان حال نگه می‌دارد. بودن در زمان حال یعنی رهایی از تمامی دغدغه‌های مربوط به گذشته و آینده و تمرکز بر کاری که در همین لحظه انجام می‌گیرد. اثر مراقب‌های ذهنی و مدیتیشن در سال‌های گذشته توسط مراجع علمی معتبر از جمله در مقاله‌ای از دانشگاه هاروارد بررسی شده است. همچنین تأثیرات مثبت این اعمال (اگر به صورت درست و اصولی انجام شود) بر ذهن افراد اثبات شده است.
کاهش اضطراب و استرس
اثر مفید مراقبت‌های ذهنی و مدیتیشن برای کاهش استرس و اضطراب بر هیچ یک از افرادی که در این حوزه فعالیت می‌کنند پوشیده نیست. یکی از اهداف اصلی افراد برای انجام این اعمال همین مسئله است. کاهش هورمون استرس و سطح اضطراب ذهنی یکی از مهمترین فواید مدیتیشن و مراقبه است. عمل مدیتیشن با کم کردن دغدغه‌های ذهنی افراد و بالا بردن تمرکز آن‌ها می‌تواند به میزان قابل توجهی به کاهش استرس و اضطراب آن‌ها کمک کند؛ چرا که هر چه میزان درگیری‌های ذهنی شما با این عمل کاهش می‌یابد به همان میزان آرامش ذهنی شما بالا می‌رود و این اعمال به کاهش اضطراب شما منجر می‌شود. پس اگر از افراد مضطرب هستید ما به شما توصیه می‌کنیم که عمل مدیتیشن و مراقبه را دست کم نگیرید.
ایجاد آرامش ذهنی
عمل مراقبه و مدیتیشن به شما در مدیریت افکارتان کمک می‌کند. شما با انجام اصولی و طبق برنامه‌ی مدیتیشن و رعایت برنامه‌های مراقبت از ذهن، پس از مدتی به راحتی می‌توانید بر ذهن خود مسلط شوید. همچنین مدیریت افکارتان را در دست بگیرید؛ افکار آشفته و پیچیده‌ای که در اکثر مواقع مزاحمانی برای تمرکز و آرامش شما هستند. مدیتیشن روش رهایی از افکار بیهوده و نگرانی‌های ذهنی را به شما می‌آموزد. همین مسئله منجر به ایجاد آرامش روانی در شما می‌شود. داشتن آرامش روانی بازدهی شما را در امور بالا می‌برد و به شما کمک می‌کند تا در تصمیم‌گیری‌ها و مراحل مهم زندگی‌تان درست عمل کنید.
بالا رفتن اعتماد به نفس و عزت نفس
اگر دچار اضطراب اجتماعی هستید مدیتیشن کمک بزرگی برای شماست. طبق تحقیقات انجام شده در دانشگاه‌ها و مراکز علمی معتبر از جمله استنفورد ثابت شده است که انجام اعمالی مانند مراقبه و مدیتیشن می‌توانند به شما در کاهش اضطراب اجتماعی کمک کند. این مراقبت‌های ذهنی با ایجاد تسلط بر ذهن، شما را در مدیریت افکار و احساساتتان یاری می‌دهد. همین به دست گرفتن مدیریت احساسات، افکار و اعمال، حس اعتماد به نفس شما را تقویت می‌کند. همچنین منجر به افزایش عزت نفس شما می‌شود. شما در طول انجام تمرینات مدیتیشن آموزش می‌بینید که به ویژگی‌های مثبت و نقاط قوت شخصیتی خود به درستی فکر کنید و آن‌ها را نادیده نگیرید. این عمل شما را به سوی اعتماد به نفس و داشتن احساس بهتری نسبت به خودتان سوق می‌دهد.
مبارزه با عوارض اعتیاد و ترک آن
شاید برایتان عجیب باشد اما تمرینات مراقبت از ذهن و مدیتیشن در این مورد هم می‌تواند به کمک شما بیاید. برای مبارزه با اعتیاد، عوارض سو مصرف آن و ترک راحت‌تر مصرف مواد مخدر و هر گونه ماده و عمل اعتیادآور. مدیتیشن با افزایش خودآگاهی فرد و بالا بردن قدرت کنترل بر ذهن و افکار می‌تواند میزان تمایل فرد را برای استفاده از مواد مخدر و تمام موارد اعتیادآور را کاهش دهد. تحقیقات معتبر نشان می‌دهد که انجام این تمرینات در افرادی که مواد مخدر و اعتیادآور را ترک کرده‌اند از بازگشت آن‌ها به استفاده مجدد مواد مخدر و برگشت به اعتیاد به میزان قابل توجهی جلوگیری می‌کند. همچنین احتمال بازگشت این افراد به میزان قابل توجهی کمتر از سایرین است. مدیتیشن می‌تواند نحوه‌ی تجربه لذت در ذهن شما را تغییر دهد و مانع رفتن به سوی این‌گونه لذات شود.
کنترل و کاهش درد جسمی
بله درست است، تجربیات افراد و تحقیقات معتبر علمی نشان می‌دهد که تمرینات مدیتیشن و مراقبت‌های ذهنی می‌تواند شما در کنترل انواع دردها از جمله درد پس از جراحی و یا دردهای مزمن و حاد یاری دهد. بسیاری از افراد متخصص و فعال در این حوزه داشتن یک برنامه مراقبه روزانه و مرتب را برای افرادی که از دردهای مزمن رنج می‌برند توصیه می‌کنند. آن‌ها معتقدند که این تمرینات بیمار در برابر درد مقاوم می‌کند و تحمل او را بالا می‌برد.
بهبود بیماری‌های جسمی
قطعاً مراقبه و انجام تمرینات مدیتیشن نمی‌تواند به بهبود کامل بیماری‌های جسمی کمک کند؛ اما برخی محققان بر این باورند و تمرکز ذهنی، اصلاح باورها، افزایش ایمان به خود و توان کنترل روانی می‌تواند بر بهبود نسبی برخی از بیماری‌های جسمی مؤثر باشد و به عنوان مکملی در کنار درمان اصلی آن‌ها انجام شود. برای مثال فردی را در نظر بگیرید که از بیماری سرطان رنج می‌برد و تحت درمان قرار دارد، انجام برخی تمرینات مدیتیشن می‌تواند در احوالات روحی آن شخص مؤثر باشد و اعتماد به نفس و آرامش او را افزایش دهد. همین جزئیات هر چند کوچک می‌تواند در بهبود روند درمان آن بیمار مؤثر باشد و به پیشرفت خوب مراحل درمانی او کمک بسزایی بکند.
تلطیف عواطف افراد
مراقبه می‌تواند احساسات و عواطف شما را نسبت به خودتان، دیگران و محیط اطرافتان تلطیف کند. حس نوع دوستی شما با انجام تمرینات مدیتیشن افزایش پیدا می‌کند. همچنین شما نسبت به قبل انسان با محبت‌تری می‌شوید. به این معنی که تمرینات مدیتیشن با بالا بردن سطح آگاهی شما و تلطیف فضای حاکم بر افکار و ذهنتان، مهرورزی را در وجود شما تقویت می‌کند. این نوع خاص از مراقبه مدارات احساسات و عواطف و عشق‌ورزی را در ذهن شما فعال می‌کند.
با بررسی برخی از فواید تمرینات مراقبت ذهن متوجه می‌شوید که شما با هر نوع روحیه، احساسات، عواطف و هر نوعی از مشکلات می‌توانید به انجام این تمرینات به طور منظم و اصولی بپردازید و پس از مدتی به وضوح تأثیرات مثبت آن را در خودتان احساس کنید. برای انجام مدیتیشن نیاز نیست که حتماً دارای مسئله و یا مشکل خاصی باشید. هر کدام از فواید این تمرینات می‌تواند برای هر فردی مفید باشد.
انواع مراقبه کدام‌اند؟
مراقبه انواع مختلفی دارد و نه تنها در فرهنگ‌های مختلف ممکن است تفاوت‌هایی در این حوزه وجود داشته باشد بلکه دسته‌های مختلفی نیز برای آن وجود دارد. هر یک از انواع مراقبه روش‌های خاصی را در پیش می‌گیرند. گاها فواید و نتایج متفاوتی نیز با یکدیگر دارند. اینکه هدف شما از انجام تمرینات مدیتیشن و مراقب و آگاهی ذهن چیست، چه منظوری از این تمرینات دارید و می‌خواهید به چه نتیجه‌ا‌ی دست پیدا کنید به شما در انتخاب نوع مراقبه‌ی مورد نظرتان کمک بسزایی می‌کند. پس در ادامه مقاله با ما همراه باشید تا در کنار یکدیگر با برخی از مهمترین انواع مراقبه آشنا شویم:
مدیتیشن ذهن آگاهی یا Mindfulness Meditation
یکی از رایج‌ترین انواع مدیتیشن، مدیتیشن ذهن آگاهی یا Mindfulness Meditation است. این نوع از مدیتیشن از انواع پرطرفدار این تمرینات در بسیاری از کشورهای غربی است. بسیاری متخصصین این حوزه، مدیتیشن ذهن آگاهی را به مراجعین خود توصیه می‌کنند. مدیتیشن ذهن آگاهی به شما در تمرکز بر روی افکار و امور جاری‌تان کمک می‌کند. به صورتی که در تمرینات مدیتیشن ذهن آگاهی شما بر روی مسئله‌ای تمرکز می‌کنید و اجازه می‌دهید تا افکار مزاحم و متفرقه دیگری که به ذهن شما می‌رسند بدون هیچ توجه و قضاوتی از سمت شما، از ذهنتان عبور کنند و شما به تمرکز خود ادامه دهید.
برای مثال می‌توانید به تمرکز کامل بر روی دم و بازدم تنفس خود یا تمرکز بر یک شی بپردازید. انجام این نوع از مدیتیشن کار سختی نیست و شما با یک آموزش ساده می‌توانید بخشی از روز خود را به آن اختصاص دهید؛ تا اثرات شگفت‌انگیز آن را در روح و روان خود احساس کنید.
مدیتیشن معنوی یا Spiritual Meditation
این نوع از مراقبه و مدیتیشن یکی از تمرینات خودآگاهی در مکاتب و ادیان شرقی است و برعکس مدیتیشن آگاهی ذهن که در کشورهای غربی مورد استفاده قرار می‌گیرد، در شرق ریشه دارد و توسط شرقیان توصیه می‌شود. مدیتیشن معنوی همان‌طور که از نامش پیداست برای افرادی که به دنبال رشد معنوی، افزایش آگاهی‌های معنوی و نزدیکی به خدا و کائنات هستند مناسب است. انجام تمرینات مدیتیشن معنوی یا Spiritual Meditation نیاز به سکوت کامل اطراف دارد و اگر به سکوت علاقه‌مندید و احساس می‌کنید در سکوت به رشد معنوی و درون کاوی می‌رسید این نوع از خود مراقبتی‌ها را دست کم نگیرید. روش انجام مدیتیشن معنوی یا Spiritual Meditation به صورت نمازی در سکوت است که شما در طی آن به تفکر، تأمل و درون کاوی می‌پردازید.
مدیتیشن مانترا یا Mantra Meditation
مدیتیشن مانترا یا Mantra Meditation بر پایه تکرار عبارات شکل گرفته است. در این نوع از مدیتیشن پاک‌سازی ذهن و درون کاوی با تکرار عباراتی در ذهن و یا به زبان آوردن آن‌ها انجام می‌گیرد. این عبارت می‌تواند یک کلمه، یک جمله و یا یک آوای معنی دار باشد، در هر صورت عمق آگاهی شما با این کار بیشتر می‌شود و مدیتیشن مانترا در نهایت به شما کمک می‌کند تا نسبت به محیط اطراف خود آگاه‌تر و هوشیارتر باشید. در حقیقت این تکرار نیز نوعی تمرکز است، روشی مانند روش مدیتیشن ذهن آگاهی که در آن شما بر روی تنفس خود و یا یک شی تمرکز می‌کنید؛ اما در این نوع از تمرینات شما تمرکز خود را بر روی تکرار آن عبارت خاص می‌گذارید و تمرینات از این دست را خارج از سکوت دنبال می‌کنید.
چه زمان و مکانی برای انجام مراقبه و مدیتیشن مناسب است؟
در ابتدا ما به شما توصیه می‌کنیم که مدیتیشن و تمرینات خودآگاهی و تمرکز ذهن را به صورت یک عادت برای خود تبدیل کنید. زمان و مکان مشخصی برای آن در نظر بگیرید تا این عادت به یک روتین روزانه مثل مسواک زدن برای شما تبدیل شود. این کار در ابتدا ممکن است تلاش زیادی بخواهد اما به مرور تبدیل به عادت می‌شود. برای مثال مکانی در منزل را برای این کار اختصاص دهید و سعی کنید همیشه در همان مکان مشخص به این کار بپردازید. مکانی که آرامش کافی را در آن داشته باشید و بتوانید تمرکز کنید. زمان انجام تمرینات به روحیات و روتین روزانه شما بستگی زیادی دارد. به عنوان دو زمان مناسب برای این کار می‌توانیم به ابتدای صبح قبل از شروع امور روزانه و یا شب قبل از خواب و پس از گذراندن یک روز شلوغ و پر از درگیری اشاره کرد.
کلام پایانی
در این مقاله از دانشگاه کسب و کار به بررسی عمل مراقبه، فواید آن و برخی از انواع آن پرداختیم. به شما توصیه می‌کنیم که به کسب اطلاعات بیشتر در این رابطه بپردازید. همچنین با افراد آگاه و متخصص در این زمینه صحبت کنید؛ تا مدیتیشن مناسب خود را انتخاب کنید و تمرینات آن را زیر نظر افراد آگاه انجام دهید. پس از مدتی آثار و فواید زیاد این عمل بر روی ذهن و روحتان، شما را شگفت‌زده خواهد کرد. تجربیات خود را از انواع مدیتیشن با ما در میان بگذارید.
