حواس پرتی یکی از بزرگترین آفات زندگی مدرن است. در دنیای امروزی که اطراف ما پر شده از انواع تکنولوژی‌های ریز و درشت، تمرکز و دوری از ابزارهای حواس پرتی یکی از مشکلات بزرگ زندگیست. این روزها تمرکز بر روی یک کار یا یک مسئله خاص برای مدت طولانی بسیار دشوار شده است. در هر صورت جهان امروز ما در حال تبدیل شدن به مکانی پر از ابزارهای حواس پرتی است و تکنولوژی روز به روز فراگیرتر می‌شود.
برای دور شدن از این حواس پرتی‌های ریز و درشت و در امان ماندن از آن‌ها می‌توانیم راهکارهایی را در پیش بگیریم. به نظر شما برای ایجاد توانایی در تمرکز طولانی مدت بر روی یک کار مشخص بهترین استراتژی چیست؟ در این مقاله از دانشگاه کسب و کار می‌خواهیم در رابطه با حواس پرتی صحبت کنیم. اینکه چرا حواس پرتی‌ها برای ما مضر هستند؟ از کجا سرچشمه می‌گیرند و در نهایت چطور و با چه تکنیک‌هایی می‌توانیم بر آن‌ها غلبه کنیم؟
حواس پرتی چیست؟
در ابتدا و پیش از پرداختن به هر مبحث دیگری باید بتوانیم تعریفی مختصر اما جامع از حواس پرتی ارائه کنیم. حواس پرتی در واقع فرایندی است که منجر به قطع توجه ما از موضوع یا کاری خاص می‌شود. محرکی است که توجه ما را از کار اولیه‌ای که به آن مشغول بودیم پرت میکند. در واقع به بیانی دیگر می‌توان گفت که حواست پرتی‌ها ما را از کاری که می‌خواهیم انجام دهیم یا مسئله‌ای که می‌خواهیم بر روی آن تمرکز کنیم، دور می‌کنند. حال این کار می‌تواند وظیفه یا فعالیتی در منزل باشد یا در محل کار و یا حتی زمانی باشد که می‌خواهیم به لذت بردن کنار عزیزانمان بپردازیم. حتی گاهی این پرت کننده‌های حواس و توجه زمانی به سراغ ما می‌آیند که تصمیم داریم کاری برای خودمان انجام دهیم و نه هیچ کس دیگری.
چرا حواس پرتی برای ما مضر است؟
اگر حواس پرتی به یک عادت روزمره در زندگی ما تبدیل شود، ما نمی‌توانیم تمرکز مورد نیاز برای خلاقیت و انجام وظایف خود در زندگی حرفه‌ای و شخصی کسب کنیم. این مسئله نه تنها در زندگی حرفه‌ای و شغل ما اثرگذار است، بلکه ممکن است در روابط ما با دوستان، خانواده و اطرافیانمان نیز اثرگذار باشد.
برای مثال اگر به طور دائم به خاطر این حواس پرتی‌ها که زندگی ما را فراگرفته‌اند از دوستان و خانواده خود دور شویم، روابطی که برای رفاه روانی‌مان به آن‌ها نیاز داریم را از دست می‌دهیم. به همین علت ممکن است سلامت روان ما نیز دچار آسیب شود. در حالت کلی حواس پرتی مسئله‌ای است که ما را از پرداختن به کاری که واقعا می‌خواهیم به آن بپردازیم دور میکند. حالا که میدانیم این مسئله چه اثرات مخربی بر زندگی شخصی و کاری ما می‌گذارد، نیاز است تا به بررسی راهکارها و تکنیک‌هایی برای غلبه بر آن بپردازیم.
مثال‌هایی از عوامل حواس پرتی
این روزها دنیای اطراف ما در خانه، محل کار و حتی در محیط‌های آزاد پر از عوامل حواس پرتی است. در ادامه برخی از مهم‌ترین آن‌ها را بیان می‌کنیم:
- اعلان‌های مختلفی که در گوشی تلفن همراه شما ایجاد می‌شود. نوتیفیکیشن‌های تلفن همراهتان که می‌توانند تمرکز شما را در هنگام انجام امور و حتی در هنگام مکالمه با خانواده، دوستان و یا همکارانتان بر هم بزنند.
- قطع کردن کار متمرکز و یا پرت شدن حواستان از اطرافیان، برای چک کردن ایمیل‌ها.
- صحبت و گپ زدن با همکارانتان زمانی که به یک کار متمرکز مشغول هستید بر سر میز شما می‌آیند. آن‌ها شما را مشغول صحبت می‌کنند.
- درگیر شدن در شبکه‌های اجتماعی و سوشال مدیا درست در زمانی که مشغول کتاب خواندن هستید.
- تلویزیون در زمان مطالعه یا پرداختن به هر کار مهمی که نیاز به تمرکز بالا دارد، می‌تواند حواس ما را به خود جلب و از کار پرت کند.
برای مثال:
تصور کنید که با کودک خردسال خود مشغول بازی هستید. کودکتان می‌خواهد نقاشی‌ای که به تازگی از شما کشیده را به شما نشان دهد. اما درست در همان زمان با شنیدن صدای یک نوتیفیکیشن از تلفن همراهتان تمرکزتان را از بازی با کودک از دست میدهید. اعلان تلفن همراه شما که شاید اعلان مهم و ضروری‌ای هم نباشد حواس شما را از آن لحظه و از کودکتان که با شوق و ذوق فراوان قصد نشان دادن نقاشی‌اش به شما را دارد پرت میکند.
شاید لحظه‌ای بعد که به خودتان می‌آیید و تلاش می‌کنید که از تلفن همراهتان جدا شوید دیگر کودکان در کنارتان نباشد. شما در واقع آن لحظه را از دست داده‌اید. شاید ارتباطتان را خدشه دار کرده باشید. تکنولوژی‌هایی مانند تلفن همراه اکثرا برای ما ضرورت‌ها و فوریت‌های بی جایی ایجاد می‌کنند. در واقع می‌توانند حواس ما را از زمان حال و تمرکز بر روی کاری که واقعا در آن لحظه باید انجام دهیم دور می‌کنند.
کشش، نقطه مقابل حواس پرتی
شاید بتوان نقطه مقابل حواس پرتی را کشش در نظر گرفت. در واقع کلمه‌ای که بخواهیم آن را به طور دقیق متضاد با این واژه در نظر بگیریم وجود ندارد. اما کشش می‌تواند تا حدی منظور ما را منتقل کند.
اصطلاح کشش در واقع به معنی عملی است که ما را به سمت آنچه واقعا می‌خواهیم انجام دهیم سوق می‌دهد. اقداماتی که در طول زندگی روزمره به آن‌ها می‌پردازیم و عوامل مختلفی می‌توانند حواس ما را از عمل به آن‌ها پرت کنند. اقداماتی مانند کار کردن بر روی یک پروژه بزرگ، ورزش روزانه، وقت گذاشتن برای مدیتیشن، مراقبه و دعا، داشتن خواب کافی، وقت گذاشتن برای عزیزان و بسیاری امور دیگر. کشش در واقع انگیزه و نیروی محرک ما برای پرداختن به کاری با تمرکز بالا و بدون پرت شدن حواسمان است.
علل اصلی حواس پرتی
می‌توان گفت که همه‌ی رفتارهای ما در طول روز توسط محرک‌های بیرونی و درونی کنترل می‌شوند.
محرک‌های بیرونی
برای مثال محرک‌های بیرونی نشانه‌هایی از محیط خارجی هستند که ما را به سمت امور مختلف سوق می‌دهند. زنگ‌ها و پینگ‌هایی که ما را وادار می‌کنند ایمیل‌های خود را چک کنیم و یا به صفحه پیامرسان خود سری بزنیم. اعلان‌هایی که ما را وادار می‌کنند به یک پیام پاسخ دهیم و یا به یک هشدار خبری توجه کنیم. این محرک‌های خارجی می‌توانند افراد نیز باشند. برای مثال همکار ما در محیط کارمان می‌تواند یک عامل خارجی برای جلب توجه ما و پرت کردن حواسمان از کار باشد. درست در زمانی که سر میز ما می‌آید و مشغول تعریف و گپ و گفت می‌شود.
حتی اشیا و اجسامی که در کنار ما هستند می‌توانند عوامل مهمی برای جلب توجه باشند. برای مثال وقتی در محیط خانه در کنار تلویزیون حضور دارید، قطعا تلویزیون از شما می‌خواهد تا آن را روشن کنید! حتی اگر قصد تماشای آن را نیز نداشته باشید. در واقع می‌توان گفت که روشن بودن تلویزیون در منزل بسیاری از ما به یک عادت روزمره تبدیل شده است، که می‌تواند بسیار مخرب باشد.
محرک‌های درونی
محرک‌های درونی همانطور که از نامشان نیز پیداست عاملی در درون ما هستند، که می‌توانند منجر به جلب توجه و پرت کردن حواس ما از کار شوند. برای مثال وقتی گرسنه می‌شویم عاملی در درون ما بیان میکند که باید چیزی برای خوردن داشته باشیم و به طور موقت دست از کار بکشیم. یا هنگامی‌که احساس گرما یا سرما می‌کنیم، باید اقدامی در جهت آن انجام دهیم. وقتی استرس داریم و یا تنها هستیم یک محرک درونی به ما میگوید بهتر است برای برطرف کردن این احساسات با یک دوست تماس بگیریم. در واقع می‌توان گفت محرک‌های درونی که می‌توانند منجر به پرت شدن حواس و کم شدن تمرکز ما شوند اغلب احساسات منفی هستند.
از آنجایی که بسیاری از رفتارهای ما از محرک‌های درونی و یا بیرونی نشات می‌گیرند، می‌توانیم بگوییم اقداماتی که ما قصد انجام آن‌ها را داریم یا کشش‌ها و آنچه ما را از مسیر منحرف میکند یا حواس پرتی‌ها هر دو منبعی مشابه دارند.
تکنیک‌هایی برای مقابله با حواس پرتی‌ها
به طور قطع همه‌ی ما تجربه‌های مشابهی در رابطه با عواملی که منجر به بر هم خوردن تمرکز و پرت شدن حواس ما می‌شوند داشتیم. حتی هنگامی‌که با تمام قوا برای انجام یک پروژه یا یک کار مهم آماده می‌شویم. زمانی به خودمان می‌آییم و متوجه می‌شویم که ساعت‌هاست در حال چک کردن شبکه‌های اجتماعی مختلف خود هستیم. برخی از ما حتی دچار این وسواس شدیم که تا اعلانی از تلفن همراه خود می‌شنویم سریعاً آن را چک کنیم. در واقع اگر هر 5 دقیقه تلفن همراه خود را چک نکنیم احساس می‌کنیم که چیزی را از دست داده‌‌ایم. بر همگان واضح و مبرهن است که این عوامل چطور می‌توانند میزان بهره وری را کاهش دهد. در ادامه می‌خواهیم چند تکنیک مهم را برای افزایش تمرکز حواس، دوری از حواس پرتی‌ها و کنترل و مدیریت زمان بیان کنیم.
خود را از معرض حواس پرتی‌ها دور کنید
در شروع باید عادت‌هایی را ایجاد کنید که به شما کمک کنند حواس پرتی‌ها را حذف کنید و تمرکز خود را حفظ کنید. این کار را با محیطی شروع کنید که کمترین میزان وسوسه را در آنجا دارید. یعنی جایی را برای کارتان انتخاب کنید که در آن هیچ چیز دیگری به جز کار اصلی شما وجود نداشته باشد که توجه شما را به خود جلب کند. البته این کار چندان ساده نیست.
برای مثال بسیاری از ما برای انجام امور خود نیاز به رایانه داریم و معمولا باید پشت لپ تاپ خود بنشینیم. در حالیکه میدانیم همین رایانه یکی از عواملی اصل برای پرت کردن حواس ماست! اما راه‌هایی نیز برای کنترل این مسئله وجود دارد. مثلا اگر در هنگام کار با لپ تاپ همواره در حال چرخ زدن در وب سایت‌ها سرگرمی و فروشگاهی هستید، میتوانید اینترنت خود را قطع کنید و یا از برنامه‌های مسدود کننده استفاده کنید.
مسئله دیگری که در این تکنیک وجود دارد این است که شما باید به اطرافیان خود بفهمانید که در حال تمرکز هستید و یا در تلاشید تا محیطی بدون مزاحمت ایجاد کنید. برای مثال میتوانید در دفتر کار یا اتاق خود را ببندید. از هدفون‌های حذف نویز استفاده کنید. گوشی تلفن همراهتان را خاموش کنید یا در حالت بی صدا قرار دهید. سعی کنید در محیطی ساکت، در بسته و بدون حضور دیگران کار کنید. چرا که بخش زیادی از عوامل حواس پرتی ما از انسان‌های اطرافمان سرچشمه می‌گیرد.
پس تا جایی که میتوانید هر گونه بهانه و عاملی که توجه شما را از کارتان پرت میکند را از خود دور نگه دارید.
اهداف روزانه خود را محدود کنید
احتمالا برای شما پیش آمده باشد که وقتی اهداف بسیاری برای روز خود تعیین می‌کنید و یا با یک لیست بلند بالا روز خود را شروع می‌کنید، تأثیرات بیشتری از عوامل حواس پرتی بگیرید. در واقع فهرست طولانی امور در طول یک روز این پیام را به ذهن ما منتقل میکند که به انجام رساندن این فهرست تا پایان روز غیر ممکن است، پس ما آماده‌ی تسلیم شدن هستیم. در واقع در این مواقع ما به سرعت و خیلی ساده می‌توانیم تسلیم هر عامل کوچکی شویم که می‌خواهد حواس ما را از کارمان پرت کند. برای جلوگیری از این مسئله به شما پیشنهاد می‌کنیم که اهداف روزانه خود را محدود کنید.
برای مثال روزانه 3 هدف برای خود تعیین کنید و تلاش کنید تا پایان روز به آن‌ها برسید. این اهداف را بر روی یک استیک نوت بنویسید و آن‌ها را در جایی بچسبانید که همواره بتوانید ببینید. این کار انگیزه شما را در جهت تلاش برای رسیدن به هدف بالا میبرد و میتوانید خیلی واضح و بدون سردرگمی کار کنید. قطعا با این روش کارها برای شما لذت بخش‌تر می‌شود و ذهن شما کمتر مستعد منحرف شدن از موضوع اصلی خواهد بود.
زمانی که برای انجام کارها در نظر می‌گیرید را محدود کنید
قطعا شما هم به این نتیجه رسیده‌اید که ساعات کار بیشتر لزوما به این معنی نیست که شما در حال انجام امور بیشتری هستید؛ چرا که بخش زیادی از این تایم به صورت پرداختن به امور بیهوده و یا منحرف شدن ذهن از کار اصلی هدر میرود. طبق قانون پارکینسون اصولا کار تمایل دارد تا هر زمانی که برای تکمیل آن در دسترس داریم کش بیاید! هر چقدر زمان بیشتری در اختیار ما باشد امکان پرت شدن حواس ما نیز بیشتر خواهد شد.
ما معمولا زمان‌های اضافی که در بین کار ایجاد می‌شود را با عوامل حواس پرتی مانند گوشی تلفن همراه و چرخیدن در سوشال مدیا پر می‌کنیم. وقتی که برای کاری که تنها یک ساعت از ما زمان می‌گیرد سه ساعت زمان اختصاص می‌دهیم، این کار به اندازه سه ساعت طول می‌کشد؛ اما ما چون مجبور نیستیم سه ساعت را به طور مداوم به کار مشغول باشیم پس آن را انجام نمی‌دهیم و به خودمان اجازه می‌دهیم که در بین کار که زمان خالی داریم به تماشای یک ویدیوی سرگرم کننده در یوتیوب بپردازیم.
در عوض اما زمانی که میدانیم تایم کمی برای انجام یک کار معین داریم و با یک ضرب الاجل مواجه می‌شویم سعی می‌کنیم به هر قیمتی شده از عوامل حواس پرتی جلوگیری کنیم و با تمرکز بالا و سرعت بسیار کار می‌کنیم. پس میتوانید با تعیین یک ضرب الاجل برای خودتان بهره وری را بالا ببرید و از پرت شدن حواستان جلوگیری کنید. برای مثال میتوانید به رئیس خود بگویید پروژه‌ای که سه روز کاری برای آن زمان در نظر گرفته شده است را تا پایان امروز تحویل میدهید. این قول تحویل یک ضرب الاجل ناخودآگاه برای شما ایجاد خواهد کرد.
ذهن خود را آموزش دهید
از دیگر تکنیک‌های مهمی که می‌تواند تاثیر بسیاری بر میزان تمرکز ما داشته باشد آموزش دادن مغز ماست. ذهن ما قدرتمند است و ما باید از قدرت ذهن خود در جهت افزایش کارایی و توسعه فردی بهره بگیریم. برای این کار می‌توانیم با تکنیک‌هایی ذهن خود را برای فرار کمتر از موضوع اصلی آموزش دهیم! همانطور که میدانید ذهن ما نیز همانند هر یک از ماهیچه‌های بدن ما به تمرین نیاز دارد. پس ما می‌توانیم با تمرین تمرکز، حواس پرتی را از خود دور کنیم.
یکی از تکنیک‌های مهم برای این کار که یک تکنیک موثر در برنامه ریزی است تکنیک پومودورو است. در این تکنیک شما به یک تایمر نیاز دارید. در روش پومودورو تایمری را برای حدود 45 دقیقه تنظیم می‌کنید و سعی می‌کنید در این 45 دقیقه فقط و فقط بر روی کار خود متمرکز شوید، نه حق دارید از جای خود برخیزید و نه میتوانید به چیزی غیر از کاری که به آن مشغولید فکر کنید.
پس از اتمام این 45 دقیقه شما 15 زمان برای استراحت دارید و میتوانید به امور دیگری بپردازید. این چالش یکی از راه‌های موثر برای آموزش تمرکز به ذهن ماست. البته اگر در اوایل این 45 دقیقه کار بی وقفه برای شما سخت است، میتوانید این تکنیک را به صورت 25 دقیقه کار و 5 دقیقه استراحت در پیش بگیرید. پس از مدتی از نتیجه حاصل شده و میزان کار مفیدی که در این تایم به انجام رساندید شگفت زده خواهید شد.
استرس و حواس پرتی دو مکمل مخرب
اگر می‌خواهید با تمرکز بالا کار کنید، باید بتوانید چرخه‌ی استرس و حواس پرتی را بشکنید. استرس یکی از عوامل مهم در پرت شدن حواس ما و عدم تمرکز بر کار است. ما در اغلب اوقات و در زمانی که احساس اضطراب و استرس شدید داریم شروع به کار کردن می‌کنیم. در حالیکه در این زمان ما کاملا گیج و خسته می‌شویم، توانایی تمرکز بر روی کار اصلی را نخواهیم داشت و به سادگی و با کوچک‌ترین محرک درونی یا بیرونی حواسمان پرت می‌شود. پس اگر به راحتی حواستان پرت می‌شود و علائم زیر را دارا هستید شما از استرس و اضطراب شدید رنج میبرید:
- در تمرکز مشکل دارید و ذهن شما دائما از چیزی که روی آن متمرکز بودید منحرف می‌شود.
- شما در شکل دهی و نظم بخشیدن به افکار خود مشکل دارید و افکارتان بسیار آشفته به نظر میرسد.
- احساس می‌کنید حافظه کوتاه مدت شما دچار ضغف شده است.
اگر استرس خود را مدیریت کنید میتوانید بسیار ساده‌تر از قبل بر عواملی که منجر به پرت شدن حواس شما می‌شوند غلبه کنید. در واقع گاهی برای افزایش تمرکز باید ریشه را در جاهای دیگری بیابید.
از انجام چند کار به طور همزمان بپرهیزید
مولتی تسک بودن را فراموش کنید! شما یک ماشین یا یک کامپیوتر با برنامه‌ی از قبل نوشته شده نیستید که بتوانید چند کار را بدون هیچ مشکلی با هم پیش ببرید. شما یک انسان هستید و برای پیشبرد سریع امور به تمرکز، تفکر و دوری از هر گونه حواس پرتی نیاز دارید. پژوهش‌های مختلف بارها و بارها نشان داده است که تلاش برای انجام چند کار به صورت همزمان به بهره وری ما آسیب میزند و همچنین به سادگی می‌تواند توانایی ما را در تمرکز کردن تحت تاثیر قرار دهد.
پس در هر زمان تنها به انجام یک کار مشخص بپردازید و با برنامه درست و تایم بندی صحیح به تمام امور خود در طول یک روز رسیدگی کنید. با انجام چند کار به صورت همزمان ذهن شما دچار آشفتگی می‌شود، توانایی تمرکز در آن کاهش می‌یابد و کارهای شما نیز با کیفیت پایینی به انجام خواهند رسید.
از اپلیکیشن‌های تمرکز استفاده کنید
درست است که یکی از عوامل اصلی حواس پرتی ما در هنگام انجام امور تکنولوژی و فناوری است؛ اما گاهی نیز می‌تواند در این مسیر ما را یاری کند. تکنولوژی با ارائه‌ی اپلیکیشن‌هایی که وظیفه‌ی اصلی آن‌ها ایجاد تمرکز در ذهن ما و دور کردن عوامل پرت کردن حواس است، می‌خواهد به نوعی برای ایجاد این اختلال تمرکز وسیع از ما دلجویی کند!
در واقع برخی اپلیکیشن‌هایی وجود دارند که می‌توانند به ما در جهت جلوگیری از حواس پرتی کمک کنند. برنامه‌هایی از جمله Forest، Focus To Do، Focus Keeper و Freedom از جمله‌ی این اپلیکیشن‌ها هستند.
کلام آخر
دنیای امروز ما پر از عوامل و ابزارهایی است که به سادگی می‌توانند حواس ما را از انجام امور مهم، وظایف اصلی و حتی گذران وقت با عزیزانمان پرت کنند. ابزارها و تکنولوژی‌هایی که گاها به ضرورت و فوریت زندگی ما تبدیل می‌شود و ما را از پرداختن به هر فعالیت مفید دیگری بازمی‌دارند.
در دنیای امروز دیگر می‌توان فرق انسان‌های موفق و کسانی که در جا میزنند را از یک موضوع مهم دریافت. اینکه چقدر اجازه می‌دهند که زندگی و فعالیت‌های روزمره‌ی آن‌ها توسط افراد و ابزارهای مختلف تحت تاثیر قرار بگیرد و دست‌کاری شود. در این مقاله از دانشگاه کسب و کار به بررسی اهمیت دور کردن عوامل حواس پرتی و تکنیک‌هایی برای کاهش آن‌ها پرداختیم. شما چه تکنیک‌های دیگری را برای این مسئله به کار می‌گیرید؟ نظرات خود را با ما در دانشگاه کسب و کار در میان بگذارید.
