از بوم کسب و کار چه می‌دانید؟

ابزارها و مدل­‌های مدیریتی همواره یکی از اصول پر اهمیت در مسیر توسعه­‌ی کسب و کارها هستند. یکی از این ابزارهایی که بسیار مورد توجه مدیران ارشد، کارآفرینان و صاحبان کسب و کارهای جدید در دنیا قرار دارد بوم کسب و کار یا همان Business Model Canvas است. بوم­‌ها ابزارهایی به ظاهر ساده هستند که امروزه در بسیاری از کسب و کارها و امور مدیریتی کاربردهای فراوانی دارند.

بوم کسب و کار یک ابزار بصری است که در یک صفحه طراحی می‌­شود و شامل چندین بخش مهم می‌­باشد. در این مقاله با دانشگاه کسب و کار همراه باشید تا به تعریف بوم­‌های کسب و کار با ویژگی‌­های اصلی آن­‌ها بپردازیم. همچنین نحوه­‌ی طراحی یک بوم مفید و کاربردی را فرابگیریم.

بوم کسب و کار چیست؟

بوم کسب و کار در واقع نقشه‌­ای از مسیری است که یک کسب و کار برای رسیدن به اهداف خود باید آن را طی کند. این مدل ابزاری، تصویری است که معمولا در یک صفحه طراحی می­‌شود، فعالیت­‌های یک کسب و کار که می‌­تواند یک شرکت یا یک استارت اپ نوپا باشد را به طور کامل توصیف می‌کند. یک بوم چهارچوب مشخصی دارد که طبق آن چهارچوب و با توجه به نوع فعالیتی که در کسب و کار خود داریم می­‌توانیم بوم مدل کسب و کار خود را طراحی کنیم.

یک طرح کسب و کار شامل 9 بخش اصلی است. بخش‌هایی که از آن­‌ها بعنوان تکه­‌های اساسی یک کسب و کار موفق و عناصر اصلی پیشبرد کار یاد می­‌شود. استارت اپ ها و شرکت­‌های کارآمد و پیشرو در ایران و جهان از بوم‌های کسب و کار دقیقی برخوردار هستند. همین امر اهمیت وجود یک بوم کسب و کار حساب شده و دقیق را برای کارآفرینانی که تصمیم به اجرای یک کسب وکار نوپا دارند، مشخص می‌کند.

بوم کسب و کار طرحی استراتژیک است که بوسیله‌­ی آن می‌­توانید اهداف، روند و منطق خود را از ایجاد ایده­‌ی مورد نظرتان به طور مختصر و در حالت کلی بیان کنید؛ تا دیگران به راحتی بتوانند با مدل کسب و کار شما ارتباط برقرار کنند. توصیف مدل کسب و کار به صورت بوم بصری یک دید کلی و سریع از طرح شما به مخاطب ارائه می­‌دهد.

البته باید توجه داشته باشید که برای طراحی بوم خود می‌­توانید از بوم کسب و کارهای موفق ایده بگیرید. ولی از آن­ها تقلید نکنید چرا که هر بومی مختص به یک کسب و کار و با شرایط همان افراد است. قرار نیست شما هم با همان بوم به موفقیت برسید.

چرا به بوم کسب و کار نیاز داریم؟

بوم کسب و کار در واقع ابزاری است که در آن استراتژی‌­های مدیریتی خود را برای رسیدن به اهداف و طی مسیر آن ترسیم می‌کنید. در این قسمت به بررسی میزان اهمیت ترسیم یک بوم کسب و کار دقیق برای کارآفرینان و صاحبان شرکت‌­ها و استارت اپ­‌ها می‌پردازیم. یکی از مهمترین دلایلی که شما را ملزم به داشتن بوم کسب و کار می­‌کند، شفافیت است.

شما در شروع کسب و کار و برای بیان ایده و استراتژی خود در تمام ابعاد اصولی و عناصر مهم مدیریتی به مشتری­‌ها، شریک‌­ها و سرمایه گذاران احتمالی به یک طرح کلی کامل، مختصر و سریع نیاز دارید. طرحی که تنها در یک صفحه بتواند با مخاطبی که آن را می­‌خواند ارتباط برقرار کند و تمام سوالات او را در رابطه با نحوه عملکرد شما در طول این کار پاسخ دهد.

پس هر چه بوم طراحی شده قابل فهم‌­تر باشد و به خوبی بتواند اصولی و عناصر کلی را به درک مخاطب برساند مفیدتر است. حتی احتمال سرمایه گذاری افراد را در طرح شما بالا می­‌برد، چرا که یک سرمایه گذار ترجیح می‌­دهد تا قبل از شروع سرمایه‌گذاری در یک کار از حساب شده و دقیق بودن طرح و ایده‌ی صاحب مجموعه مطمئن باشد. با اشراف کامل به ایده و مسیری که برای رسیدن به اهداف ترسیم شده، میزان بازدهی و کارآمد بودن آن را بررسی کند.

از دیگر مزایای بوم کسب و کار:

یکی از مزیت‌­های طراحی یک بوم کسب و کار عناصر 9 گانه موجود در آن است. این عناصر محرک‌­های اصلی یک شرکت یا استارت اپ هستند. پس توجه به آن­‌ها و تجسم مسیر پیشبردشان اهمیت بسزایی در موفقیت شما دارد. از جمله­‌ی این عناصر می‌­توان به بخش­‌های مشتریان، منابع کلیدی و ساختار هزینه‌­ها اشاره کرد. با ترسیم این طرح می­توانید روی آن­ها تمرکز کنید و به میزان اثرگذاری هر یک از آن­ها در اهدافتان اشراف داشته باشید.

بوم کسب و کار تصویری واضحی از آینده­‌ی کار شما برایتان ترسیم می­‌کند. آن را برای مخاطب آشکار می­‌کند، همچنین نشانگر و توصیف کننده منطق شما در این کسب و کار است.

بوم کسب و کار شامل چه بخش­‌هایی می‌­شود؟

مدل کسب و کار جدولی با 9 بخش است. ان بوم برای اولین بار توسط الکساندر استروالدر طراحی شده است. او این مدل را در کتاب خلق مدل کسب و کار مطرح کرد و این طرح با استقبال بسیاری در سراسر جهان مواجه شد. امروزه بسیاری از افراد در طراحی بوم کسب وکار خود در کشورهای مختلف  از مدل الکساندر استروالدر استفاده می­‌کنند.

این عناصر 9 گانه با یکدیگر در ارتباط هستند و در کنار هم یک چرخه را تشکیل می‌­دهند. بخش­‌های یک بوم کسب و کار عبارتند از: بخش مشتریان یا customer segments ، ارزش پیشنهادی یا value proposition، کانال‌­های توزیع یا channels، ارتباط با مشتریان یا customer relationship، جریان درآمد یا revenue streams، فعالیت­‌‌های اصلی یا key activities، منابع اصلی یا key resources، شرکای تجاری کلیدی یا key partners و ساختار هزینه­‌ها یا cost structure.

در ادامه به بررسی این بخش‌­های اساسی می­‌پردازیم.

مقالات مرتبط در حوزه بیزینس: برای تکمیل دانسته‌های بیزینسی خودتان توصیه می‌کنیم مقالات کسب و کار تولیدی، کارآفرینی با سرمایه کم و قیمت گذاری کسب و کار را حتما مطالعه کنید. 

• بخش مشتریان یا customer segments

این بخش مرتبط با مشتریانی است که قرار است از خدمات ارائه شده توسط شما یا از کالاهای تولیدی شما استفاده کنند. در هر صورت با توجه به نوع فعالیتی که شرکت یا استارت اپ شما به آن مشغول است، مشتریان خاصی با ویژگی­‌های مشترک و گاها متفاوت با شما سر و کار دارند.

یکی از وظایف شما به عنوان صاحب کسب و کار برای طراحی یک بوم حساب شده، بررسی و شناخت مشتریان است. همچنین می­‌توانید مشتریان را بر اساس ویژگی­­‌هایی که در کسب و کار شما مورد توجه است دسته بندی کنید و به بخش‌­های مختلف تقسیم کنید.

• ارزش پیشنهادی یا value proposition

ارزش پیشنهادی به معنی مزایا و آپشن­‌هایی است که در کسب و کار شما به مشتری ارائه می­‌شود. اینکه شما در کسب و کاری که قصد راه اندازی آن را دارند، چه سود و خدماتی به مشتریان خود ارائه می­‌کنید و چه دلایلی وجود دارد که مشتریان به شما اعتماد کرده و از خدمات یا کالای تولیدی شما استفاده کنند.

البته ممکن است این مشتریان افراد و اشخاص باشند یا کسب و کارها و شرکت­‌های دیگری که شما ممکن است خدمات خاصی به آن­ها ارائه کنید. ارزش­‌های پیشنهادی که می‌­توانند به صورت کمی و یا از لحاظ کیفیت خدمات بیان شوند، عناصری هستند که شما را بر رقبایتان برتری می­‌بخشند.

• کانال­‌های توزیع یا channels

کانال­‌ها در اصل همان راه‌­های ارتباطی ما با مشتری­‌ها هستند. اینکه ما از چه طریقی می‌خواهیم با مشتری خود تعامل داشته باشیم و این مسئله با شناخت مشتری­‌ها و بررسی ویژگی­‌های آن­‌ها ارتباط تنگاتنگی دارد. کانال‌­های توزیع همچنین بخشی از فرایند بازاریابی کسب و کار نیز هستند.

در این بخش باید مشخص کنیم که ارزش‌­های پیشنهادی در بخش قبل را از چه طرقی می‌خواهیم به مشتری خود برسانیم. برای مثال برخی از این راه‌­ها می‌­توانند وبسایت­‌ها یا انواع اپلیکیشن­‌ها باشند. برای بررسی دقیق کانال‌­های توزیع باید میزان اعتماد مشتری به هر یک از این راه‌­ها و فواید و هزینه­‌های هر کدام را به طور دقیق بررسی کنیم.

• ارتباط با مشتریان یا customer relationship

یکی از اصول مهم و تاثیر گذار در موفقیت کسب و کارها و برندها، ارتباط موثر و مفید با مشتری‌­هاست. این فرآیند از آغاز شناسایی مشتریان آغاز می‌­شود و می‌­تواند تا خدمات پس از فروش و پیگیری­‌های بعد از ارائه‌­ی خدمت به آن­ها ادامه پیدا کند.

در این بخش باید انواع راه­‌های ارتباط گرفتن با مشتریان را بررسی کنیم تا دریابیم که کدام راه­‌ها منجر به حفظ رضایت مشتری از خدمات ما می‌شود. همچنین ثبت راه‌­های ارتباط با مشتریان در بوم کسب و کار به بخش بازاریابی خدمات و محصول نیز مرتبط است.

• جریان درآمدزایی یا revenue streams

یکی از مهمترین بخش­‌های یک بوم کسب و کار بخش درآمدزایی است. در این بخش شما ایده‌­های خود برای کسب درآمد را بیان و بررسی می­‌کنید. اینکه ارزش‌­های پیشنهادی شما از چه راهی برای شما کسب درآمد می­‌کند و برآورد حدودی از آن.

روش‌­های بسیاری برای درآمدزایی در کسب و کارها وجود دارد که از جمله­‌ی آن­ها می­‌‌توان به فروش کالا یا خدمات، انجام امور تبلیغاتی و یا فروش اشتراک اشاره کرد. بررسی دقیق این بخش در ادامه­‌ی مسیر کسب و کار به شما اطمینان خاطر می‌­دهد.

• فعالیت­‌های اصلی یا key activities

همان‌طور که از نام این بخش مشخص است، شما باید اصلی‌ترین و پایه­‌ای‌ترین فعالیت­‌های شرکت و استارت اپ خود را برای رسیدن به اهداف و اجرایی شدن ارزش­‌های پیشنهادی و درآمدزایی شرح دهید. به صورتی که افراد با دیدن بوم کسب و کار شما به سادگی بتوانند متوجه نوع فعالیت‌­های اجرایی در شرکت، استارتاپ و کسب و کار شما شوند.

• منابع اصلی یا key resources

در این بخش شما باید منابع اساسی و مورد نیاز برای پیشبرد کسب و کار خود را در بوم ترسیم کنید. این منابع تنها مالی نیستند و شما باید منابع دیگری از جمله منابع انسانی و معنوی را نیز در نظر بگیرید. این پیش بینی­‌ها از منابع مورد نیاز، شما را در تعبیه­‌ی راه­‌هایی برای تامین آن­‌ها یاری می­‌کند.

مقالات مرتبط در حوزه بیزینس: برای تکمیل دانسته‌های بیزینسی خودتان توصیه می‌کنیم مقالات کارآفرینی بهتر است یا کارمندی، کارآفرینی در ایران و کسب و کار شیرینی خانگی را حتما مطالعه کنید. 

• شرکای تجاری کلیدی یا key partners

 شرکای تجاری کلیدی با سرمایه گذاران و شرکای اصلی شما تفاوت­‌هایی دارند. شریک‌های کلیدی معمولا به شرکت­‌هایی گفته می‌‌شود که با شما در زمینه­‌هایی همچون تبلیغات، اهداف استراتژیک، یا خرید و فروش‌­ها همکاری می­‌کنند. این شرکا حتی می‌‌توانند شرکت­‌های رقیب شما باشند و شما یک همکاری دوجانبه برای پیشرفت هر دو شرکت داشته باشید. شرکای تجاری می‌توانند افراد، نهادها و شرکت­‌های مختلف باشند.

• ساختار هزینه‌­ها یا cost structure

اجراسازی و عملیاتی کردن ایده­‌ها در کسب و کارها همواره شامل هزینه‌­هایی است که لازم است آن­ها را پیش بینی کنیم. باید میزان هزینه­‌ها و همچنین راه­‌هایی برای تامین منابع آن­ها را در نظر بگیریم. معمولا افراد و نهادهایی که تصمیم به سرمایه گذاری در طرح کسب و کار شما را دارند مایلند تا با هزینه­‌هایی که در طول این مسیر متقبل می­‌شوند آشنا شوند.

چطور یک بوم کسب و کار را طراحی کنیم؟

برای طراحی یک بوم کسب و کار مفید و کاربردی نیاز به مطالعه و فراگیری نکاتی در رابطه با ترسیم بوم‌­ها دارید. کتاب‌­ها و مقالات زیادی در این باره وجود دارند که می‌­توانند شما را در این مسیر یاری کنند. همان‌طور که ما نیز در این مقاله از دانشگاه کسب و کار توضیحات مختصری برای آشنایی شما با بوم کسب و کار ارائه کردیم.

پس از انجام بررسی­‌ها نیاز است تا تمام ایده­‌ها و عناصر مورد نیاز خود را یادداشت کنید. حالا شما به یک نمونه خام اولیه از بوم مدل کسب و کار نیازمندید تا طرح اولیه خود را روی آن پیاده کنید.

مقالات مرتبط در حوزه بیزینس: برای تکمیل دانسته‌های بیزینسی خودتان توصیه می‌کنیم مقالات کسب و کار فرانچایز، بهترین کسب و کار های خانگی و نوآوری در کسب و کار را حتما مطالعه کنید. 

حرف آخر

بوم مدل­‌های کسب و کار از عناصر مهم برای شروع و پیشبرد یک کسب و کار هستند. بوم‌­ها از ابزارهای مدیریتی تصویری هستند که از اجزای متفاوتی تشکیل می­‌شوند و این اجزا در یک صفحه با توجه به نمونه­‌ی خام بوم ترسیم و طراحی می­‌شود. بوم­‌ها از 9 عنصر اصلی تشکیل می­‌شوند؛ که این عناصر به طور مستقیم بر روی هم اثر می‌­گذارند و یک چرخه را تشکیل می­‌دهند.

در این مقاله به توضیح مختصری از این عناصر پرداختیم و دلیل اهمیت هر یک از آن­ها در روند هر کسب و کار، شرکت و یا استارت اپ را بررسی کردیم. دانشگاه کسب و کار به همه­‌ی صاحبان کسب وکار توصیه می­‌کند که از اهمیت یک بوم دقیق و حساب شده در ابتدای مسیر کاری خود غافل نشوند.

به نظر شما دلیل اهمیت ترسیم یک بوم در روند پیشرفت یک کسب و کار چیست؟