ابزارها و مدل‌های مدیریتی همواره یکی از اصول پر اهمیت در مسیر توسعه‌ی کسب و کارها هستند. یکی از این ابزارهایی که بسیار مورد توجه مدیران ارشد، کارآفرینان و صاحبان کسب و کارهای جدید در دنیا قرار دارد بوم کسب و کار یا همان Business Model Canvas است. بوم‌ها ابزارهایی به ظاهر ساده هستند که امروزه در بسیاری از کسب و کارها و امور مدیریتی کاربردهای فراوانی دارند.
بوم کسب و کار یک ابزار بصری است که در یک صفحه طراحی میشود و شامل چندین بخش مهم می‌باشد. در این مقاله با دانشگاه کسب و کار همراه باشید تا به تعریف بوم‌های کسب و کار با ویژگی‌های اصلی آنها بپردازیم. همچنین نحوه‌ی طراحی یک بوم مفید و کاربردی را فرابگیریم.
بوم کسب و کار چیست؟
بوم کسب و کار در واقع نقشه‌ای از مسیری است که یک کسب و کار برای رسیدن به اهداف خود باید آن را طی کند. این مدل ابزاری، تصویری است که معمولا در یک صفحه طراحی میشود، فعالیتهای یک کسب و کار که میتواند یک شرکت یا یک استارت اپ نوپا باشد را به طور کامل توصیف می‌کند. یک بوم چهارچوب مشخصی دارد که طبق آن چهارچوب و با توجه به نوع فعالیتی که در کسب و کار خود داریم می‌توانیم بوم مدل کسب و کار خود را طراحی کنیم.
یک طرح کسب و کار شامل 9 بخش اصلی است. بخش‌هایی که از آنها بعنوان تکه‌های اساسی یک کسب و کار موفق و عناصر اصلی پیشبرد کار یاد میشود. استارت اپ ها و شرکت‌های کارآمد و پیشرو در ایران و جهان از بوم‌های کسب و کار دقیقی برخوردار هستند. همین امر اهمیت وجود یک بوم کسب و کار حساب شده و دقیق را برای کارآفرینانی که تصمیم به اجرای یک کسب وکار نوپا دارند، مشخص می‌کند.
بوم کسب و کار طرحی استراتژیک است که بوسیله‌ی آن میتوانید اهداف، روند و منطق خود را از ایجاد ایده‌ی مورد نظرتان به طور مختصر و در حالت کلی بیان کنید؛ تا دیگران به راحتی بتوانند با مدل کسب و کار شما ارتباط برقرار کنند. توصیف مدل کسب و کار به صورت بوم بصری یک دید کلی و سریع از طرح شما به مخاطب ارائه می‌دهد.
البته باید توجه داشته باشید که برای طراحی بوم خود میتوانید از بوم کسب و کارهای موفق ایده بگیرید. ولی از آنها تقلید نکنید چرا که هر بومی مختص به یک کسب و کار و با شرایط همان افراد است. قرار نیست شما هم با همان بوم به موفقیت برسید.
چرا به بوم کسب و کار نیاز داریم؟
بوم کسب و کار در واقع ابزاری است که در آن استراتژی‌های مدیریتی خود را برای رسیدن به اهداف و طی مسیر آن ترسیم می‌کنید. در این قسمت به بررسی میزان اهمیت ترسیم یک بوم کسب و کار دقیق برای کارآفرینان و صاحبان شرکت‌ها و استارت اپ‌ها می‌پردازیم. یکی از مهمترین دلایلی که شما را ملزم به داشتن بوم کسب و کار می‌کند، شفافیت است.
شما در شروع کسب و کار و برای بیان ایده و استراتژی خود در تمام ابعاد اصولی و عناصر مهم مدیریتی به مشتری‌ها، شریک‌ها و سرمایه گذاران احتمالی به یک طرح کلی کامل، مختصر و سریع نیاز دارید. طرحی که تنها در یک صفحه بتواند با مخاطبی که آن را می‌خواند ارتباط برقرار کند و تمام سوالات او را در رابطه با نحوه عملکرد شما در طول این کار پاسخ دهد.
پس هر چه بوم طراحی شده قابل فهم‌تر باشد و به خوبی بتواند اصولی و عناصر کلی را به درک مخاطب برساند مفیدتر است. حتی احتمال سرمایه گذاری افراد را در طرح شما بالا می‌برد، چرا که یک سرمایه گذار ترجیح می‌دهد تا قبل از شروع سرمایه‌گذاری در یک کار از حساب شده و دقیق بودن طرح و ایده‌ی صاحب مجموعه مطمئن باشد. با اشراف کامل به ایده و مسیری که برای رسیدن به اهداف ترسیم شده، میزان بازدهی و کارآمد بودن آن را بررسی کند.
از دیگر مزایای بوم کسب و کار:
یکی از مزیت‌های طراحی یک بوم کسب و کار عناصر 9 گانه موجود در آن است. این عناصر محرک‌های اصلی یک شرکت یا استارت اپ هستند. پس توجه به آنها و تجسم مسیر پیشبردشان اهمیت بسزایی در موفقیت شما دارد. از جمله‌ی این عناصر میتوان به بخش‌های مشتریان، منابع کلیدی و ساختار هزینه‌ها اشاره کرد. با ترسیم این طرح میتوانید روی آنها تمرکز کنید و به میزان اثرگذاری هر یک از آنها در اهدافتان اشراف داشته باشید.
بوم کسب و کار تصویری واضحی از آینده‌ی کار شما برایتان ترسیم می‌کند. آن را برای مخاطب آشکار می‌کند، همچنین نشانگر و توصیف کننده منطق شما در این کسب و کار است.
بوم کسب و کار شامل چه بخش‌هایی میشود؟
مدل کسب و کار جدولی با 9 بخش است. ان بوم برای اولین بار توسط الکساندر استروالدر طراحی شده است. او این مدل را در کتاب خلق مدل کسب و کار مطرح کرد و این طرح با استقبال بسیاری در سراسر جهان مواجه شد. امروزه بسیاری از افراد در طراحی بوم کسب وکار خود در کشورهای مختلف از مدل الکساندر استروالدر استفاده می‌کنند.
این عناصر 9 گانه با یکدیگر در ارتباط هستند و در کنار هم یک چرخه را تشکیل می‌دهند. بخش‌های یک بوم کسب و کار عبارتند از: بخش مشتریان یا customer segments ، ارزش پیشنهادی یا value proposition، کانال‌های توزیع یا channels، ارتباط با مشتریان یا customer relationship، جریان درآمد یا revenue streams، فعالیتهای اصلی یا key activities، منابع اصلی یا key resources، شرکای تجاری کلیدی یا key partners و ساختار هزینه‌ها یا cost structure.
در ادامه به بررسی این بخش‌های اساسی می‌پردازیم.
بخش مشتریان یا customer segments
این بخش مرتبط با مشتریانی است که قرار است از خدمات ارائه شده توسط شما یا از کالاهای تولیدی شما استفاده کنند. در هر صورت با توجه به نوع فعالیتی که شرکت یا استارت اپ شما به آن مشغول است، مشتریان خاصی با ویژگی‌های مشترک و گاها متفاوت با شما سر و کار دارند.
یکی از وظایف شما به عنوان صاحب کسب و کار برای طراحی یک بوم حساب شده، بررسی و شناخت مشتریان است. همچنین میتوانید مشتریان را بر اساس ویژگی‌هایی که در کسب و کار شما مورد توجه است دسته بندی کنید و به بخش‌های مختلف تقسیم کنید.
ارزش پیشنهادی یا value proposition
ارزش پیشنهادی به معنی مزایا و آپشن‌هایی است که در کسب و کار شما به مشتری ارائه میشود. اینکه شما در کسب و کاری که قصد راه اندازی آن را دارند، چه سود و خدماتی به مشتریان خود ارائه می‌کنید و چه دلایلی وجود دارد که مشتریان به شما اعتماد کرده و از خدمات یا کالای تولیدی شما استفاده کنند.
البته ممکن است این مشتریان افراد و اشخاص باشند یا کسب و کارها و شرکت‌های دیگری که شما ممکن است خدمات خاصی به آنها ارائه کنید. ارزش‌های پیشنهادی که میتوانند به صورت کمی و یا از لحاظ کیفیت خدمات بیان شوند، عناصری هستند که شما را بر رقبایتان برتری می‌بخشند.
کانال‌های توزیع یا channels
کانال‌ها در اصل همان راه‌های ارتباطی ما با مشتری‌ها هستند. اینکه ما از چه طریقی می‌خواهیم با مشتری خود تعامل داشته باشیم و این مسئله با شناخت مشتری‌ها و بررسی ویژگی‌های آنها ارتباط تنگاتنگی دارد. کانال‌های توزیع همچنین بخشی از فرایند بازاریابی کسب و کار نیز هستند.
در این بخش باید مشخص کنیم که ارزش‌های پیشنهادی در بخش قبل را از چه طرقی می‌خواهیم به مشتری خود برسانیم. برای مثال برخی از این راه‌ها میتوانند وبسایت‌ها یا انواع اپلیکیشن‌ها باشند. برای بررسی دقیق کانال‌های توزیع باید میزان اعتماد مشتری به هر یک از این راه‌ها و فواید و هزینه‌های هر کدام را به طور دقیق بررسی کنیم.
ارتباط با مشتریان یا customer relationship
یکی از اصول مهم و تاثیر گذار در موفقیت کسب و کارها و برندها، ارتباط موثر و مفید با مشتری‌هاست. این فرآیند از آغاز شناسایی مشتریان آغاز میشود و میتواند تا خدمات پس از فروش و پیگیری‌های بعد از ارائه‌ی خدمت به آنها ادامه پیدا کند.
در این بخش باید انواع راه‌های ارتباط گرفتن با مشتریان را بررسی کنیم تا دریابیم که کدام راه‌ها منجر به حفظ رضایت مشتری از خدمات ما میشود. همچنین ثبت راه‌های ارتباط با مشتریان در بوم کسب و کار به بخش بازاریابی خدمات و محصول نیز مرتبط است.
جریان درآمدزایی یا revenue streams
یکی از مهمترین بخش‌های یک بوم کسب و کار بخش درآمدزایی است. در این بخش شما ایده‌های خود برای کسب درآمد را بیان و بررسی می‌کنید. اینکه ارزش‌های پیشنهادی شما از چه راهی برای شما کسب درآمد می‌کند و برآورد حدودی از آن.
روش‌های بسیاری برای درآمدزایی در کسب و کارها وجود دارد که از جمله‌ی آنها میتوان به فروش کالا یا خدمات، انجام امور تبلیغاتی و یا فروش اشتراک اشاره کرد. بررسی دقیق این بخش در ادامه‌ی مسیر کسب و کار به شما اطمینان خاطر می‌دهد.
فعالیتهای اصلی یا key activities
همان‌طور که از نام این بخش مشخص است، شما باید اصلی‌ترین و پایه‌ای‌ترین فعالیتهای شرکت و استارت اپ خود را برای رسیدن به اهداف و اجرایی شدن ارزش‌های پیشنهادی و درآمدزایی شرح دهید. به صورتی که افراد با دیدن بوم کسب و کار شما به سادگی بتوانند متوجه نوع فعالیتهای اجرایی در شرکت، استارتاپ و کسب و کار شما شوند.
منابع اصلی یا key resources
در این بخش شما باید منابع اساسی و مورد نیاز برای پیشبرد کسب و کار خود را در بوم ترسیم کنید. این منابع تنها مالی نیستند و شما باید منابع دیگری از جمله منابع انسانی و معنوی را نیز در نظر بگیرید. این پیش بینی‌ها از منابع مورد نیاز، شما را در تعبیه‌ی راه‌هایی برای تامین آنها یاری می‌کند.
شرکای تجاری کلیدی یا key partners
شرکای تجاری کلیدی با سرمایه گذاران و شرکای اصلی شما تفاوت‌هایی دارند. شریک‌های کلیدی معمولا به شرکت‌هایی گفته میشود که با شما در زمینه‌هایی همچون تبلیغات، اهداف استراتژیک، یا خرید و فروش‌ها همکاری می‌کنند. این شرکا حتی میتوانند شرکت‌های رقیب شما باشند و شما یک همکاری دوجانبه برای پیشرفت هر دو شرکت داشته باشید. شرکای تجاری میتوانند افراد، نهادها و شرکت‌های مختلف باشند.
ساختار هزینه‌ها یا cost structure
اجراسازی و عملیاتی کردن ایده‌ها در کسب و کارها همواره شامل هزینه‌هایی است که لازم است آنها را پیش بینی کنیم. باید میزان هزینه‌ها و همچنین راه‌هایی برای تامین منابع آنها را در نظر بگیریم. معمولا افراد و نهادهایی که تصمیم به سرمایه گذاری در طرح کسب و کار شما را دارند مایلند تا با هزینه‌هایی که در طول این مسیر متقبل می‌شوند آشنا شوند.
چطور یک بوم کسب و کار را طراحی کنیم؟
برای طراحی یک بوم کسب و کار مفید و کاربردی نیاز به مطالعه و فراگیری نکاتی در رابطه با ترسیم بوم‌ها دارید. کتاب‌ها و مقالات زیادی در این باره وجود دارند که میتوانند شما را در این مسیر یاری کنند. همان‌طور که ما نیز در این مقاله از دانشگاه کسب و کار توضیحات مختصری برای آشنایی شما با بوم کسب و کار ارائه کردیم.
پس از انجام بررسی‌ها نیاز است تا تمام ایده‌ها و عناصر مورد نیاز خود را یادداشت کنید. حالا شما به یک نمونه خام اولیه از بوم مدل کسب و کار نیازمندید تا طرح اولیه خود را روی آن پیاده کنید.
حرف آخر
بوم مدل‌های کسب و کار از عناصر مهم برای شروع و پیشبرد یک کسب و کار هستند. بوم‌ها از ابزارهای مدیریتی تصویری هستند که از اجزای متفاوتی تشکیل می‌شوند و این اجزا در یک صفحه با توجه به نمونه‌ی خام بوم ترسیم و طراحی میشود. بوم‌ها از 9 عنصر اصلی تشکیل می‌شوند؛ که این عناصر به طور مستقیم بر روی هم اثر می‌گذارند و یک چرخه را تشکیل می‌دهند.
در این مقاله به توضیح مختصری از این عناصر پرداختیم و دلیل اهمیت هر یک از آنها در روند هر کسب و کار، شرکت و یا استارت اپ را بررسی کردیم. دانشگاه کسب و کار به همه‌ی صاحبان کسب وکار توصیه می‌کند که از اهمیت یک بوم دقیق و حساب شده در ابتدای مسیر کاری خود غافل نشوند.
به نظر شما دلیل اهمیت ترسیم یک بوم در روند پیشرفت یک کسب و کار چیست؟
