تورم یکی از آشناترین و رایج‌ترین کلمات در علم اقتصاد و به خصوص در کشور ماست. این عامل می‌تواند به صورت مستقیم بر اقتصاد کشورها اثرگذار باشد و آنها را دچار دورههای بی ثباتی اقتصادی کند. مسئله‌ای که ما در سال‌های اخیر با آن دست و پنجه نرم کرده‌ایم و اثرات مخرب آن بر ثبات اقتصادی کشور را درک کرده‌ایم. یکی از مقرهای اصلی برای مبارزه با تورم، بانک‌های مرکزی هستند. همچنین سیاستمداران زیادی را می‌شناسیم که با وعده انتخاباتی مهار تورم و حفظ ارزش پول در انتخابات پیروز شده‌اند؛ اما پس از اینکه نتوانسته‌اند به کنترل این مسئله بپردازند قدرت را از دست داده‌اند.
جالب است بدانید در بسیاری کشورها از تورم با عنوان دشمن عمومی شماره یک یاد می‌کنند و حالا دیگر اثرات مخرب و جبران ناپذیر آن بر کسی پوشیده نیست. مهار تورم در این سال‌ها به یکی از آرزوهای سیاستمداران برخی کشورها تبدیل شده است.
حالا باید ببینیم تورم واقعاً چیست و چرا تا این میزان برای مردم، سیاستمداران و علم اقتصاد اهمیت دارد؟ اینکه میگوییم اقتصاد کشور دچار تورم شده و یا مهار آن از دست سیاستمداران خارج شده به چه معنی است؟ چه عواملی بر این موضوع اثرگذار هستند؟ تورم چگونه ایجاد می‌شود؟ و چطور می‌توانیم به مهار آن بپردازیم؟
در این مقاله از دانشگاه کسب و کار تصمیم داریم تا به صورت کامل و مفصل به بررسی این مبحث بپردازیم و تا حد امکان به سؤالات موجود پاسخ دهیم. پس با ما همراه باشید.
تورم چیست؟
حالا قبل از پرداختن به هر مسئله دیگری می‌خواهیم به تعریف مختصری از تورم بپردازیم. این موضوع یکی از رایج‌ترین و مهم‌ترین موضوعات در علم اقتصاد است و قطعاً همه‌ی ما بارها و بارها در طول زندگی با آن برخورد کرده‌ایم. این روزها دیگر برای آشنایی با این واژه نیاز به مطالعه تخصصی اقتصاد نداریم و تورم به یکی از مسائل اساسی در کشور تبدیل شده است. حالا بینیم تورم دقیقاً به چه معناست؟ به زبان ساده تورم در اصل نرخ افزایش قیمت‌ها در یک دوره زمانی مشخص است. این معیار را معمولاً به صورت کلی برای سنجش میزان افزایش هزینه‌های زندگی و یا افزایش کلی قیمت‌ها در یک کشور در نظر میگیرند؛ اما می‌توانیم آن را به صورت موردی هم محاسبه کنیم. برای مثال تورم در رابطه با یک کالای خاص، غذا، میوه و یا هر نوع محصول یا خدمات دیگری.
نرخ تورم معمولاً به صورت سالانه محاسبه می‌شود و میزان افزایش قیمت‌های کلی را به ما اطلاع می‌دهد. حالا اگر بخواهیم به صورت تخصصی‌تر به تعریف این معیار اقتصادی بپردازیم باید بگوییم که تورم در واقع کاهش قدرت خرید یک ارز معین در طول زمان است. این کاهش قدرت خرید را می‌توان در افزایش میانگین قیمت‌های کالاها و خدمات مختلف در یک دوره زمانی مشخص تعیین کرد. به طور کلی افزایش سطح عمومی قیمت‌ها که اغلب به صورت درصدی نیز بیان می‌شوند، به این معنی است که یک واحد ارز معین نسبت به دورههای قبلی کمتر خرید می‌کند. تورم را می‌توان نسبت به نرخ تغییر آن مثبت یا منفی در نظر گرفت.
نرخ تورم چیست؟
نرخ تورم در واقع درصد افزایش یا کاهش قیمت‌ها در یک دوره زمانی معین است. این دوره زمانی در سیاست گذاری‌های اقتصادی مختلف متفاوت است؛ اما معمولاً به صورت ماهانه یا سالانه در نظر گرفته می‌شود. این درصد مشخص می‌کند که قیمت‌ها در این یک ماه یا یک سال با چه سرعتی افزایش و یا حتی کاهش پیدا کرده‌اند. نرخ تورم در واقع سرعت تغییر قیمت‌ها را در یک بازه زمانی خاص مشخص می‌کند. برای مثال اگر نرخ تورم یک ساندویچ در سال 2 درصد باشد بدین معنی است که در سال آینده قیمت این ساندویچ 2 درصد افزایش خواهد یافت. ینی اگر این محصول در سال جاری 2 دلار قیمت داشته باشد در سال آینده به 2.04 دلار خواهد رسید.
نرخ تورم در واقع یکی از اجزای مهم اقتصادی برای تعیین شاخص فلاکت در جوامع مختلف است. شاخص فلاکت در واقع معیاری است برای سنجش رفاه جامعه و تعیین سلامت مالی شهروندان که از دو جز نرخ نورم و نرخ بیکاری حاصل می‌شود. شاخص فلاکت در جوامع مختلف را می‌توان یکی از معیارهای اصلی برای سنجش عملکرد دولت‌ها در نظر گرفت.
طبق پژوهش‌های انجام شده در علم اقتصاد، اگر شاخص فلاکت در جامعه‌ای به بالای 7 درصد برسد، بدین معنی است که شهروندان یا از رکود رنج می‌برند یا درگیر تورم بالا هستند و یا با هر دوی این موارد دست و پنجه نرم می‌کنند.
انواع تورم
ابر تورم
ابر تورم و یا نوسان فوق سنگین زمانی اتفاق می‌افتد که قیمت‌های کلی در یک ماه بیش از 50 درصد افزایش پیدا کنند. این نرخ افزایش قیمت به سرعت، گسترده و خارج از کنترل حکومت و سیاست گذاران اتفاق می‌افتد. این نرخ نوسان قیمت نرخ نادری است که تاکنون در جوامع زیادی رخ نداده است؛ اما با این حال برخی از کشورها از جمله آلمان، چین و روسیه در برهه‌ها و مقاطع خاصی از تاریخ آن را تجربه کرده‌اند.
رکود تورمی
رکود تورمی زمانی اتفاق می‌افتد که ما شاهد تورم همراه با رکود باشیم. همان‌طور که در بخش قبل اشاره کردیم، در این مورد سطح شاخص فلاکت در جامعه به شدت افزایش پیدا می‌کند.
تورم دارایی
تورم دارایی زمانی اتفاق می‌افتد که دارایی‌های ما با افزایش قیمت مواجه شوند. برای مثال قیمت مسکن، طلا، زمین و یا انواع سهام افزایش پیدا کند.
تورم خزنده
تورم خزنده را به نام نوسانات قیمت خفیف نیز می‌شناسیم. این نوسان به میزان 3 درصد یا کمتر به صورت سالیانه اتفاق می‌افتد و این میزان به عنوان مناسب‌ترین نرخ آن در نظر گرفته می‌شود. کارشناسان معتقدند که این مقدار به نفع رشد اقتصادی است و برای افزایش تقاضای مصرف کننده نیاز است.
تورم رونده
تورم رونده سالانه در حدود 3 الی 10 درصد اتفاق می‌افتد. این نرخ نسبت به نوع خزنده آن قوی و مخرب است و دیگر به نفع رشد اقتصاد جامعه نیست. این میزان تورم، کشورها را دچار فشار در رشد اقتصادی می‌کند و می‌تواند تقاضا را تا میزان زیادی افزایش دهند. چرا که افراد ترجیح می‌دهند کالاها و خدمات را خریداری کنند تا در آینده نیاز به پرداخت پول بیشتر نداشته باشند.
تورم سواره
تورم سواره زمانی اتفاق می‌افتد که میزان نرخ نوسانات قیمت به 10 درصد و بیش از آن برسد. این نوع به مقدار زیادی مخرب است و اوضاع اقتصادی جوامع را به طرز بدی تحت تأثیر قرار می‌دهد. این نوع از نوسانات منجر به کاهش محسوس ارزش پول کشورها می‌شود و مردم را در دسترسی به کالاها و خدمات ضروری مورد نیازشان به دلیل هزینه بالا دچار مشکل می‌کند. این نوسان قیمتی بالای 10 درصد باید به سرعت مهار و کنترل شود؛ چرا که به بی ثباتی اقتصاد و مشکلات حکومتی منجر خواهد شد.
دلایل ایجاد تورم کدام‌اند؟
حالا می‌خواهیم دلایل و عواملی که منجر به ایجاد تورم می‌شوند را بررسی کنیم و بدانیم که منشأ این شاخص که می‌تواند ابعاد مختلف زندگی ما را تحت تأثیر خود قرار دهد چیست؟
ناشی از افزایش تقاضا
رایج‌ترین و معمول‌ترین دلیل آن که بسیاری از جوامع نیز با آن درگیر هستند افزایش تقاضا نسبت به عرضه است. زمانی که میزان تقاضای مردم برای خرید یک محصول از میزان عرضه آن محصول یا خدمات پیشی می‌گیرد. در این موقعیت است که خریداران به قدری مشتاق و تقاضامند خرید محصول یا کالای مورد نظر خود هستند که حاضرند قیمت‌های بالاتری برای بدست آوردن آن بدهند. این مسئله به سادگی منجر به افزایش قیمت‌ها و بالا رفتن نرخ توهم سالانه و یا ماهانه در رابطه با یک کالا یا خدمت خاص می‌شود.
ناشی از کاهش عرضه
مورد دومی که منجر به ایجاد نابسامانی در قیمت‌ها و عدم توانایی در کنترل آنها می‌شود تورم ناشی از هزینه‌هاست. این علت اما از دلیل اولی که بیان کردیم کمتر رایج است. زمانی اتفاق می‌افتد که عرضه کالا یا خدمات محدود می‌شود در حالیکه تقاضا محدود نیست. برای مثال در سال 2005 که طوفان کاترینا به خطوط عرضه گاز آسیب رساند عرضه گاز با محدودیت روبرو شد در حالیکه میزان تقاضا هیچ تغییری نکرده بود. این محدودیت در عرضه، قیمت گالن‌های گاز را به طرز عجیبی افزایش داد.
ناشی از فشار هزینه‌ها
برخی متخصصین دیگر نیز تورم داخلی را نیز سومین عامل مؤثر می‌دانند. هنگامی‌که قیمت‌ها افزایش پیدا کند نیروی کار انتظار دارد که دستمزدش افزایش یابد، همین افزایش دستمزد هزینه‌های تولید را نیز بالا می‌برد. این مسئله قیمت کالاها و خدمات را دوباره بالا می‌برد و این مسئله مانند یک چرخه به صورت سلسله وار منجر به ایجاد نوسان در قیمت‌ها می‌شود.
ناشی از ساختار و انتظارات
یکی دیگر از عواملی که می‌تواند منجر به ایجاد تورم در جامعه شود انتظارات تطبیقی است. این انتظارت منجر به ایجاد تورم ساختاری می‌شود. به صورتی که افراد در جامعه معمولاً انتظار دارند که تورمی که امسال با آن روبرو بودند در سال‌های آینده نیز ادامه داشته باشد. چرا که زمانی که قیمت کالاها و خدمات افزایش پیدا می‌کند نیروی کار نیز انتظار افزایش دستمزد دارد. ینی اصولاً افراد انتظار دارند که افزایش قیمت و درآمد با نرخ یکسانی به صورت هر ساله اتفاق بیفتد و این انتظار منجر به ایجاد نوسان قیمت می‌شود. افزایش قیمت و دستمزد به صورت موازی تا زمانی ادامه دارد که هر بار یکی از این دو عامل بتواند دیگری را برای افزایش یافتن تحریک کند.
نحوه محاسبه تورم
محاسبه تورم بر اساس هزینه زندگی مصرف کنندگان و قیمت بسیاری از کالاها و خدمات و سهم هر یک در بودجه خانواده انجام می‌شود. برای اندازه گیری هزینه متوسط زندگی افراد مصرف کننده، برخی از سازمان‌های دولتی نظرسنجی‌هایی انجام می‌دهند تا بتوانند به یک سبد کلی از مصارف خانوار دسترسی پیدا کنند. هزینه‌هایی از جمله هزینه‌ی مسکن، خورد و خوراک و … . پس از تعیین سبد مصرف خانوار هزینه‌ی آن نسبت به سال پایه تعیین می‌شود.
پس از بررسی نرخ با این روش، باید به صورت جزئی‌تر محتویات این سبد و تغییرات قیمت هر یک را به صورت جزئی بررسی کنیم. به این دلیل که گاهی ممکن است تورم کلی به صورت افزایشی باشد؛ اما برخی از اقلام این شاخص حتی با کاهش قیمت مواجه شده باشند. در نهایت اما افزایش قیمت و تغییرات قیمت مثبت اقلام دیگر منجر به بالا رفتن نرخ تورم شده است.
چگونه از تورم در امان بمانیم؟
کنترل تورم و مهار آن در سطوح وسیع امری است که از شهروندان عادی و افراد جامعه برنمی‌آید. به خصوص نرخ‌های بالای نوسانات که منجر به ایجاد بی ثباتی اقتصادی در یک کشور می‌شوند سیاست‌های دقیق اقتصادی در سطح کلان را می‌طلبند. با این حال ما باید تلاش کنیم تا از خود و دارایی‌مان در مقابل این نوسانات قیمت محافظت کنیم، از آن در امان بمانیم و ارزش دارایی‌های خود را حفظ کنیم.
یکی از اصلی‌ترین راه‌ها برای محافظت از نرخ نوسانات و درگیر کاهش قدرت خرید نشدن، افزایش توانایی درآمدزایی است. میزان درآمد شما باید به صورت سالانه و هماهنگ با نرخ نوسانات قیمت افزایش پیدا کند تا قدرت خرید شما و ارزش پولی که در دست دارید نسبت به سال گذشته کاهش پیدا نکند. حالا اگر امکان این مسئله برای شما وجود ندارد و درآمد ثابتی دارید باید سعی کنید بخشی از درآمد خود را سرمایه گذاری کنید. برای مثال می‌توانید پس انداز خود را در بورس سرمایه گذاری کنید تا نوسانات قیمت ارزش پول نقد شما را از بین نبرد. البته فراموش نکنید که این نوع از سرمایه گذاری‌ها با ریسک‌های بسیاری همراه هستند. پس پیش از اقدام به عمل، اهمیت مطالعه را دست کم نگیرید و در این زمینه آموزش ببینید.
چه کسانی از نوسانات قیمت سود می‌برند؟
نوسانات قیمت و افزایش چند درصدی آنها معمولاً برای کسانی که دارایی‌های زیادی مانند سهام و ارز دارند سود آور است. ارزش‌هایی که با افزایش نرخ نوسانات ارزشمندتر می‌شوند و مالکانشان را به سود می‌رسانند. همچنین این نرخ نوسانات می‌تواند برای افرادی که از وام‌هایی با نرخ ثابت استفاده می‌کنند مفید باشد. برای مثال، اگر شما یک وام مسکن با نرخ سود ثابت دارید با افزایش نرخ تورم ارزش سود اقساط شما نسبت به درآمد سالیانه‌تان کاهش می‌یابد و این به نفع شماست!
کلام پایانی
در این مقاله از دانشگاه کسب و کار تلاش کردیم تا به سؤالات رایج در رابطه با تورم پاسخ دهیم. این واژه یکی از رایج‌ترین و اصلی‌ترین واژه‌ها در علم اقتصاد است. نرخ نوسانات قیمت را می‌توان یکی از معیارهای اصلی و شاخص‌های ویژه برای بررسی عملکرد و نحوه مدیریت دولت‌ها و سیاستمداران در نظر گرفت. در این نوشته به تعریف این شاخص، انواع آن و عوامل اثرگذار بر آن پرداختیم. به نظر شما اوضاع این شاخص اقتصادی در کشور ما به چه صورت است؟
