صکوک چیست؟ – کاربردهایی از صکوک که نمیدانید

صکوک کلمه‌ای نا آشنا برای خیلی از افراد می‌باشد. بنابراین قصد دارم در دانشگاه کسب و کار بطور کامل درباره صکوک صحبت کنم. پس برای کسب اطلاعات بیشتر بامن تا انتها همراه باشید.

صکوک جمع کلمه صُک و به معنای چک است. از آنجایی که ربا در اسلام حرام است قوانین جدید و جایگزین ربا در بانکداری اسلامی تعریف شده است. طبق این قوانین، صکوک ابزار تامین مالی در اسلام است که پشتوانه مالی دارد و به عنوان انواعی از اوراق بهادار تعریف می‌شود. طبق قانون صکوک باید از قبل ارزش داشته باشد و نباید طبق فعالیت‌های سوداگرانه به ارزش آن اضافه شود.

تاریخچه صکوک و انواع آن

کلمه صکوک برای اولین بار در سال 1988 در شهر جده و در چهارمین همایش شورای مجمع فقه اسلامی استفاده شد. با این‌حال اگر بخواهیم دقیق‌تر به تاریخچه صکوک نگاه کنیم به کشور مالزی می‌رسیم. در سال 1990 زمانی که شرکت shell MDS که شرکتی تازه تأسیس بود برای اینکه بتواند پروژه‌های خود را اجرا کند و همچنین برای تامین مالی، اقدام به انتشار صکوک کرد. پس از آن ایران در سال ۱۹۹۴ میلادی مقررات ناظر بر انتشار أوراق مشارکت را تهیه کرد و شهرداری تهران اولین اوراق مشارکت را جهت تأمین مالی پروژه بزرگراه نواب صفوی منتشر کرد. همچنین در سال 2003 سازمان حسابداری و حسابرسی برای نهادهای مالی اسلامی برگه صکوک را صادر کرد.

چرا باید از صکوک استفاده کنیم؟

به دلیل اینکه صکوک متصل کننده بازار سرمایه به بازار پول می‌باشد، می‌توان از طریق این اوراق دارایی‌ها را به اوراق تبدیل کرد و از این طریق به توسعه بازار سرمایه کمک کرد. بنابراین شرکت‌های تجاری که توان مالی کافی برای سرمایه گذاری و یا سایر فعالیت‌ها را ندارند از طریق انتشار صکوک به فعالیت خودشان ادامه می‌دهند.

دلیل دیگری که باید از صکوک استفاده کنیم این است که صکوک به دلیل داشتن پشتوانه مالی ریسک کمتری نسبت به اوراق قرضه دارد. همچنین زمانی که بانی بخشی از دارایی شرکتش را تبدیل به صکوک می‌کند، می‌تواند باز از آن دارایی‌ها استفاده کند. در آخر باید بگوییم این اوراق در بازار ثانویه نقدشوندگی خوبی دارند؛ بنابراین برای داد و ستد گزینه‌ی مناسبی هستند.

ارکان مختلف صکوک

صکوک نیز مانند بعضی از اسناد تجاری ارکان مختلفی دارد که به شرح زیر می‌باشند.

• بانی: نهاد دولتی و یا شرکت‌های تجاری که برای تامین مالی خود اقدام به انتشار اوراق بهادار می‌کنند.
• نهاد واسط: نهاد واسط تنها نهادی است که اجازه انتشار اوراق و به فروش رساندن آن‌ها را دارد. همچنین این نهاد یک واسط دو طرفه است که هم از بانی و هم از خریدار وکالت‌نامه برای خرید و فروش اوراق دارد.
• عامل فروش: شخصیت حقوقی مثل کارگزاری‌ها است که این اوراق را از طرف ناشر به فروش می‌رساند.
• عامل پرداخت: این واسطه وظیفه پرداخت سر رسیدهای اوراق در زمان تعین شده را دارد.
• متعهد پذیره نویس: شخصی است که تعهد می‌کند که اگر تمام اوراق به فروش نروند، مابقی اوراق را از ناشر خریداری کند.
• دارندگان اوراق: اشخاصی هستند که اوراق منتشر شده را خریداری کرده‌‌اند و در زمان‌های معینی سود حاصل از خرید اوراق را دریافت می‌کنند.
• بازگردان: این افراد تلاش می‌کنند تا میزان عرضه و تقاضا اوراق را در تعادل نگهدارند. این افراد توسط بانی انتخاب می‌شوند و با نام خود اقدام به خرید و فروش کالا می‌کنند.
• ضامن: ضامن کسی است که تضمین می‌کند درصورتی که بانی نتوانست اصل سرمایه را برگرداند این کار را انجام دهد.

انواع صکوک را بشناسید

صکوک قرض‌الحسنه:

این اوراق، اوراق بهاداری هستند که بر اساس قرض بدون بهره انتشار می‌یابند. در این اوراق ناشر به همان میزانی که از دارندگان اوراق قرض کرده به ارزش اسمی اوراق به آن‌ها بدکار می‌شود.

اوراق صکوک وقفی:

این نوع از اوراق با نام و به قیمت اسمی مشخص است که برای مدت زمان معینی منتشر می‌شوند. این اوراق به افرادی واگذار می‌شود که قصد شرکت در طرح‌های عام المنفعه دارند.

اوراق صکوک اجاره:

این نوع از اوراق، اوراق بهاداری است که براساس عقد اجاره منتشر می‌شود. به این اساس که دارندگان این اوراق می‌توانند در دارایی که برای آن اوراق منتشر شده بصورت مشاع مالکیت داشته باشند.

اوراق مرابحه:

دارندگان این اوراق می‌توانند در دارایی که بابت آن اوراق منتشر شده بصورت مشاع مالکیت داشته باشند. این اوراق در بازار ثانویه به فروش می‌رسند و بازدهی ثابتی دارند.

اوراق استصناع:

این اوراق تحت مالکیت دارنده صکوک قرار می‌گیرد و برای جمع شدن سرمایه لازم برای ساخت یک کالا منتشر می‌شود.

اوراق صکوک سلف:

سَلَف برعکس اوراق نسیه عمل می‌کند. این اوراق زمانی منتشر می‌شود که بانی قصد تولید یا ارائه کالای معینی را داشته باشد. بنابراین بانی با انتشار این اوراق منابع مالی مورد نیازش را تامین می‌کند.

اوراق جعاله:

منظور از جعاله قراردادی است که یکی از طرفین متعهد می‌شود که در برابر کاری که برای او انجام می‌شود، مبلغ معینی را به عامل(کسی که برای جاعل کاری را انجام می‌دهد) پرداخت کند. به عبارت دیگر جعاله به معنای پاداش (reward) می‌باشد و در ازای کاری پرداخت می‌شود.

اوراق مشارکت:

این اوراق صکوکی است که نشان می‌دهد صاحب این اوراق در یک پروژه یا طرحی مشارکت دارد. همچنین اوراق مشارکت نشان دهنده مالکیت صاحب این اوراق در قسمتی از یک دارایی که متعلق به دولت، شرکت‌های تعاونی و یا شرکت‌های خصوصی می‌باشد.

صکوک خرید دین:

اوراق خرید دین، اوراقی هستند که از آن‌ها برای خرید مطالباتی که مدت مشخصی برای بازپرداخت دارند استفاده می‌شود. برای مثال یک بنگاه اقتصادی برای اینکه بتواند نقدینگی مورد نیاز خودش را تامین کند اقدام به فروش این اوراق به ارزش اسمی می‌کند. بنابراین خریداران این اوراق می‌توانند از مابه‌التفاوت قیمت خرید و مبلغ دریافتی در سر رسید سود کنند.

اوراق رهنی:

این اوراق صکوکی هستند که توسط ناشر مطالبات رهنی منتشر می‌شوند. برای مثال مطالبات ناشی از قرارداد اجاره به شرط تملیک، فروش اقساطی یک دارایی و جعاله به جز سلف است(صکوک رهنی خودرو).

اوراق مزارعه:

این اوراق نشان دهنده مالکیت مشاع دارندگان این اوراق بر زمین زراعی و یا دیگر نهادهای زراعی معین است. طبق قراردادی که در اوراق مزارعه وجود دارد، افرادی که این اوراق را داشته باشند می‌توانند برای کشت و زرع روی زمین مذکور اقدام کنند.

اوراق مساقات:

این نوع اوراق به‌ منظور باغداری در اختیار عامل قرار گذاشته می‌شود. طبق قراردادی که در این اوراق وجود دارد، عامل می‌تواند مالکیت مشاع بر باغ و یا باغ‌های مثمر داشته باشند.

تفاوت اوراق مشارکت با سهام

تفاوت‌هایی که اوراق مشارکت با سهام دارد:

1. سهام نشان‌دهنده مالکیت دارنده آن در واحد تجاری است. درحالی‌که اوراق مشارکت نوعی بدهی است که کسی که اوراق را منتشر کرده سود مشخصی را در آینده به دارنده این اوراق پرداخت می‌کند.
2. اوراق مشارکت توسط نهادهای دولتی و خصوصی، برای تامین مالی طرح‌های در دست اجرا منتشر می‌شود و در هر یک از اوراق مشارکت، میزان سهامی که اوراق دارد مشخص شده است.
3. تصمیم‌گیری در مورد ترکیب مناسب اوراق مشارکت‌ و سهام‌ در پرتفوی یک سرمایه‌گذار به عوامل مختلفی از جمله زمان، میزان ریسک‌پذیری و هدفی که از سرمایه‌گذاری کردن دارد وابسته است.

جمع بندی

در این مقاله از دانشگاه کسب و کار تلاش کردم تا به زبانی ساده موضوع صکوک را برای شما شرح دهم. در این مقاله معنی صکوک و تاریخچه صکوک و انواع صکوک بطور کامل شرح داده شد. ولی نکته‌ای که قصد دارم به آن اشاره کنم درباره میزان ریسک و زیانی است که اوراق صکوک دارند.

مسلما هر سرمایه گذاری بدون ریسک نیست و افراد باتوجه به میزان ریسک پذیری، دست به سرمایه گذاری می‌زنند. برای خرید اوراق صکوک نیز باید میزان ریسک پذیری خودتان را بررسی کنید؛ زیرا ممکن است دارایی که به عنوان پشتوانه‌ی مالی صکوک وجود دارد از بین برود یا قیمت دارایی کاهش پیدا کند.

بنابراین قبل از اینکه اقدام به سرمایه گذاری در حوزه خاصی کنید حتما تحقیقات لازم را انجام دهید. امیدوارم توانسته باشید اطلاعات مفیدی از صکوک کسب کنید. ممنون که تا انتها همراه من در دانشگاه کسب و کار بودید.