اکثر کشورها برای تامین بودجه مورد نیاز خود قوانین مالیاتی خاصی تنظیم می‌کنند که در شرایط و موقعیت‌های خاص درصدی از درآمدهای دولت را از افراد و سازمان‌های مختلف دریافت کنند. مطابق با قانون مالیاتی کشور، دو نوع مالیات وجود دارد؛ مالیاتهای مستقیم و مالیاتهای غیرمستقیم. مالیات مستقیم مبلغ پرداختی واجبی است که بر درآمد و دارایی‌های افراد وضع می‌شود و تمام ایرانیان داخل و خارج از کشور ملزم به پرداخت آن هستند.
ما در این مقاله از دانشگاه کسب و کار به بررسی قانون مالیاتهای مستقیم پرداختیم و نکات مهم وضع آن در موارد مختلف را شرح دادیم.
مالیات چیست؟
مالیات به نوعی هزینه مالی اجباری گفته می‌شود که توسط یک سازمان دولتی و با هدف تامین هزینه‌های عمومی دولت به مالیات دهنده تحمیل می‌شود. دولت‌ها با استفاده از این پول بخشی از بودجه خود را تامین می‌کنند یا از آن برای انجام فعالیت‌های رفاهی و ساخت و ساز یا بهبود رفاه عمومی استفاده می‌کنند.
مالیات هم می‌تواند موجب رشد اقتصادی جامعه شود و هم آن را از جهاتی کاهش دهد. معمولا قوانین سفت و سختی برای دریافت مالیات در کشورهای مختلف وجود دارد. به طوری که عدم دریافت آن نوعی جرم محسوب می‌شود و فرد را با پیگیری‌های قانونی دولت روبه‌رو می‌کند.
اهداف دریافت مالیات
ما در این مقاله قصد داریم به بررسی قانون مالیاتهای مستقیم بپردازیم. اما به نظر شما هدف از دریافت مالیات چیست؟ چرا دولت‌ها باید بخشی از هزینه‌های عمومی و خصوصی خود را از درآمد مردم و سازمان‌ها به دست بیاورند؟ برخی از مهم‌ترین اهداف و دلایل دریافت مالیات عبارت است از:
← مهم‌ترین هدف دولت برای دریافت مالیات تامین بودجه مورد نیاز کشور است. این بودجه بعدها می‌تواند در فعالیت‌های رفاهی و عمرانی به کار رود یا پرداخت حقوق کارکنان دولت از طریق آن صورت بگیرد.
← یکی دیگر از دلایل دریافت مالیات برقراری عدالت و برابری میان فقیران و ثروتمندان است. دولت‌ها با وضع مالیاتهای بیشتر بر افراد ثروتمند تلاش می‌کنند تفاوت این دو گروه را کمتر کنند و آن‌ها در یک سطح قرار دهند!
← گاهی اوقات دولت از مالیات استفاده می‌کند تا پول مورد نیاز برای یک پروژه خاص را تامین کند. مثلا ممکن است از کارمندان یک کسب و کار خاص مالیات بگیرد تا با استفاده از آن یک مکان جدید بسازد یا امکانات رفاهی و درمانی خاصی در نظر بگیرد.
← بخشی از حقوق کارمندان دولت، بازنشستگان و سازمان‌های دولتی از طریق مالیاتهای مردم پرداخت می‌شود. به این ترتیب دولت بودجه مورد نیاز خود برای پرداخت حقوق دولت را با دریافت مالیات از سایر اقشار جامعه تامین می‌کند!
تاریخچه مالیات
آنچه امروزه به عنوان قانون مالیاتهای مستقیم و غیر مستقیم شناخته می‌شود، در قرن‌های گذشته وجود نداشت. جالب است بدانید نخستین سیستم مالیاتی حدود سه هزار سال قبل از میلاد مسیح در مصر باستان به وجود آمد. در آن زمان دریافت مالیات به شکل پول نبود؛ بلکه کشاورزان و ثروتمندان بخشی از غلات و محصولات خود را به عنوان خراج به دولت می‌بخشیدند.
این نوع دریافت مالیات در زمان زندگی حضرت یوسف در کشور مصر سازمان یافته‌تر شد و با هدف رفاه عمومی و برقراری عدالت صورت گرفت. پس از آن قوانین مالیات در کشورهای عربی تا حدی دچار تغییر و تحول شد.
مالیات در ایران
یکی از نخستین و سازمان‌یافته‌ترین سیستم‌های مالیاتی در ایران، در زمان پادشاهی داریوش اول در سال 500 قبل از میلاد به وجود آمد. در آن زمان افرادی به نام ساتراپ یا والی به مناطق مختلف سرکشی می‌کردند و از مردم خراج و مالیات دریافت می‌کردند. آن‌ها بخشی از این مبلغ را به عنوان دستمزد خود برمی‌داشتند و باقی را به خزانه دولت می‌فرستادند.
قانون مالیاتهای مستقیم در هر کشور با کشورهای دیگر متفاوت بود و با توجه به کالای شاخص آن صورت می‌گرفت. مثلا مالیات اصلی در بابل نقره و در مصر غله و محصولات زراعی بود.
اثرات مثبت و منفی دریافت مالیات
چنان‌چه تا این بخش خواندید، پرداخت و دریافت مالیات از جهات بسیاری می‌تواند برای اقتصاد کشور مفید باشد و از جنبه‌هایی نیز می‌تواند به ضرر مردم باشد. برخی از مزایای مثبت دریافت مالیات عبارت است از:
تامین مخارج دولت
مهم‌ترین هدف دریافت مالیات تامین هزینه‌های دولت بدون ایجاد تورم و گرانی است. از دیرباز، دولت‌ها برای تامین هزینه‌های مربوط به اقدامات قانونی، رفاهی، عمرانی و درمانی مالیات می‌گرفتند. اگر این نوع هزینه‌ها مدیریت شود و مطابق با اصول قانونی پیش برود، می‌تواند تاثیرات مثبتی بر افزایش رفاه مردم بگذارد.
کاهش نابرابری
دریافت مالیات در مواردی ممکن است نابرابری‌های موجود در جامعه را کمتر کرده و عدالت و برابری برقرار کند. برای تحقق این هدف دولت‌ها باید مالیات بیشتری از افراد و سازمان‌های متمول و ثروتمند دریافت کنند و آن را برای رفاه افراد کم درآمد جامعه هزینه کنند.
در چنین وضعیتی نباید هیچ گونه مالیاتی از افراد فقیر دریافت شود یا حداقل میزان آن باید تا حد چشم‌گیری کمتر از حد نصاب قانون مالیاتهای مستقیم باشد.
افزایش بازده اقتصادی
دریافت مالیات در مواردی می‌تواند بازده اقتصادی کشور را افزایش دهد. در چنین وضعیتی میزان واردات و خرید و فروش کالاها و محصولاتی که اثر منفی بر مصرف کننده ندارند افزایش می‌یابد. به این ترتیب دولت می‌تواند در نتیجه‌ی آن، رفاه عمومی و درآمد افراد را نیز افزایش دهد.
تاثیرات منفی مالیات
دریافت مالیات در مواردی می‌تواند تاثیرات منفی بر جامعه و مردم بگذارد. برخی از اقتصاددانان معتقدند قانون مالیاتهای مستقیم موجب ایجاد تحریف در بازار می‌شود و اقتصاد کشور را ناکارآمد می‌کند. برخی دیگر از تاثیرات منفی آن عبارت است از:
کاهش رفاه اقتصادی
مالیات‌ها اگرچه با هدف برابری اقتصادی دریافت می‌شوند، در مواردی ممکن است خودشان منجر به کاهش رفاه اقتصادی شوند. زیرا برخی از قوانینی که در میزان دریافت مالیات وجود دارد نه تنها به سود مردم نیست، بلکه موجب ضرر و زیان آن‌ها نیز می‌شود.
برخی از این قوانین به شکلی است که بخش زیادی از درآمد و سود افراد و سازمان‌ها را به خود اختصاص می‌دهد و عملا موجب هدر رفتن زحمات و درآمدهای مردم می‌شود.
افزایش هزینه‌های از دست رفته
دریافت مالیات در مواردی ممکن است منجر به افزایش هزینه‌های از دست رفته شود. فرض کنید در بازار رقابتی کشور قیمت خاصی برای یک کالا در نظر گرفته می‌شود. این قیمت به گونه‌ای است که هم فروشنده و هم خریدار سود کند و از انجام معامله راضی باشد.
وضع مالیات بر این کالا موجب می‌شود که فروشنده بخشی از سود حاصل از فروش آن را به دولت پرداخت کند. به این ترتیب نمی‌تواند به سود چندانی برسد و بخشی از هزینه‌های خود در این معامله را از دست می‌دهد. در نتیجه فعالیت‌های اقتصادی کاهش می‌یابد و افراد دیگر تمایلی به انجام معامله و خرید و فروش نخواهند داشت (زیرا سود چندانی برایشان ندارد و پرداخت مالیات موجب زیان آن‌ها می‌شود)
ایجاد فساد و پول‌شویی
برخی از مواردی که در قانون مالیاتهای مستقیم و غیر مستقیم قرار دارد، به گونه‌ای تنظیم شده است که برای بسیاری از افراد و سازمان‌ها زیان‌آور است. به همین علت ممکن است گاهی افراد برای فرار مالیاتی به فساد و پنهان‌کاری روی بیاورند تا مانع از ضرر بیش از حد خود شوند.
علاوه بر این، بسیاری از سازمان‌ها ممکن است با اسم دریافت مالیات برای رفاه عمومی، پول زیادی از مردم دریافت کنند. اما آن را برای مخارج شخصی خود هزینه کنند و به نوعی کلاهبرداری و پول‌شویی از مردم مشغول شوند.
انواع مالیات
مالیات‌ها را در یک تقسیم‌بندی کلی می‌توان به دو گروه مالیاتهای مستقیم و مالیاتهای غیرمستقیم تقسیم کرد. اقتصاددانی به نام اتکینسون در تعریف تفاوت‌های این دو نوع مالیات می‌گوید: ” معمولا مالیاتهای مستقیم با خصوصیات فردی مالیات‌دهندگان تنظیم می‌شود. در صورتی که قانون مالیاتهای مستقیم صرف نظر از شرایط خریدار یا فروشنده بر معاملات اعمال می‌شود”
برخی از انواع مالیاتهای غیر مستقیم
همان‌طور که از عنوان مالیاتهای غیر مستقیم مشخص است، این نوع مالیات به صورت غیرمستقیم پرداخت می‌شود. در واقع خریدار یا فروشنده، مالیات غیرمستقیم را به عنوان بخشی از قیمت کالا یا خدماتی که خریده است پرداخت می‌کند. مواردی نظیر؛
- مالیات بر واردات (حقوق گمرکی، سود بازرگانی، حق ثبت، حق ورود اتومبیل‌های وارداتی)
- مالیات بر مصرف
- مالیات بر فروش
- مالیات بر ارزش افزوده
- مالیات تولید و…
از جمله مالیاتهای غیرمستقیم است که معمولا توسط یک واسطه دریافت شده و برای دولت فرستاده می‌شود. ما برای هر محصولی که از مغازه یا فروشگاه می‌خریم یا هر خدماتی که مصرف می‌کنیم این نوع مالیات را پرداخت می‌کنیم. در واقع به هیچ شکلی نمی‌توان از پرداخت مالیاتهای غیر مستقیم فرار کرد یا آن‌ها را به تعویق انداخت.
مالیاتهای مستقیم
مالیات مستقیم تفاوت بارزی با مالیات غیرمستقیم دارد. این نوع مالیات مطابق با قانون مالیاتهای مستقیم از درآمد اشخاص حقیقی یا شرکت‌ها اخذ می‌شود و ربطی به مالیات دریافتی از خرید و فروش کالا و خدمات ندارد. برخی از انواع رایج آن عبارت است از:
- مالیات بر حقوق دریافتی
- مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی و شرکت‌ها
- مالیاتهای کشاورزی
- مالیات بر مشاغل و کسب و کارها
قانون مالیاتهای مستقیم
آنچه امروزه به عنوان قانون مالیاتهای مستقیم مرسوم است، نخستین بار در اسفند 1345 در قالب یک طرح جامع به تصویب رسید و بعد از آن چندین بار مورد تغییر و اصلاح قرار گرفت. این قانون در برخی موارد مشکلاتی دارد و همچنان مورد انتقاد و اعتراض بسیاری از مردم قرار می‌گیرد.
اقتصاددانان عقیده دارند قانون مالیاتهای مستقیم نمی‌تواند نابسامانی‌های موجود در نظام مالیاتی را کاهش دهد. علاوه بر این در مواردی موجب ایجاد نابرابری می‌شود و حق و حقوق برخی از افراد را ضایع می‌کند.
آشنایی با مهم‌ترین انواع قانون مالیاتهای مستقیم
تا این بخش از مقاله‌ی دانشگاه کسب و کار با انواع مالیات و اهداف و مزایای آن آشنا شدید. اکنون قصد داریم برخی از انواع مهم قانون مالیاتهای مستقیم را بررسی کنیم و نکات مهم آن را شرح دهیم.
چه کسانی مشمول قانون مالیاتهای مستقیم هستند؟
مطابق با قانون، افراد زیر مشمول پرداخت مالیاتهای مستقیم هستند:
1. کلیه مالکین اعم از اشخاص حقیقی یا حقوقی، با توجه به اموال و املاکی که در ایران دارند
2. هر شخص حقیقی ایرانی که مقیم ایران باشد، نسبت به درآمدهایی که در ایران یا خارج از ایران دارد
3. اشخاص حقیقی ایرانی که در خارج از ایران سکونت دارند، نسبت به درآمدهایی که در ایران دارند
4. هر شخص حقوقی ایرانی که در ایران یا خارج از آن درآمد کسب می‌کند
5. اشخاص حقیقی و حقوقی غیرایرانی، نسبت به درآمدهایی که در ایران کسب می‌کنند و درآمدهایی که بابت واگذاری امتیازات یا سایر حقوق خود از ایران دریافت می‌کنند (مانند حق نمایش فیلم، حق فروش کتاب یا حق آموزش و تعلیمات)
دسته‌بندی قانون مالیاتهای مستقیم
مالیات بر دارایی
یک دسته از مالیاتهای مستقیم شامل دریافت مالیات نسبت به دارایی‌ها و اموال افراد است. برخی از انواع مهم و رایج آن عبارت است از:
1. مالیات بر املاک
مالیات املاک به مالیاتی گفته می‌شود که نسبت به املاک فرد و درآمدی که از اجاره یا رهن آن به دست می‌آید وضع می‌شود. این نوع مالیات بر ساخت و ساز املاک، نقل و انتقال آن‌ها، درآمد اجاره و حتی ملک خالی و بدون استفاده تعیین می‌شود و قانون آن به این صورت است:
- مطابق با ماده 54 قانون مالیات شخص مالک باید 25 درصد از کل مبلغ اجاره را کسر کند و مطابق با میزان باقی مانده مالیات بپردازد.
- در این میان مستاجر نیز باید میزانی مالیات پرداخت کند. این در صورتی است که شخص مستاجر، ملکی که در آن سکونت دارد را به شخص ثالثی اجاره بدهد. در این شرایط مالیات پرداختی برابر با تفاوت مبلغی که مستاجر پرداخت کرده و پولی است که او بابت اجاره ملک دریافت نموده است.
2. مالیات بر مستغلات مسکونی خالی
این نوع مالیات مطابق با قانون مالیاتهای مستقیم به خانه‌هایی که بیش از 120 روز در سال خالی بمانند تعلق می‌گیرد. در واقع چنان‌چه یک واحد مسکونی بیش از چهار ماه متوالی خالی از سکنه باشد و این ملک، خانه اصلی صاحب‌خانه نباشد، مالک آن باید مالیات بپردازد.
همچنین اگر یک سال از صدور گواهی پایان کار ملک گذشته باشد یا مشکلی در اجاره و وقف خانه باشد که اصلاح نپذیرد، باید مالیات پرداخت شود. نحوه محاسبه میزان مالیات در این قانون به ارزش اجاره خانه، متراژ و مکان خانه و مدت خالی بودن آن بستگی دارد.
3. مالیات بر ارث
هرگاه در نتيجه فوت شخصی اعم از فوت واقعی يا فرضی، اموالی از متوفی باقی بماند به شرح زير مشمول ماليات می‌شود:
1. درصورتی كه متوفی يا وارث يا هر دو ايرانی مقيم ايران باشند، نسبت به سهم الارث هريك از وراث از اموال مشمول ماليات بر ارث، بابت آن قسمت از اموال واقع در خارج از ايران باید به دولت محلی كه مال درآن واقع گرديده پرداخت شود
2. در صورتی كه متوفی و وراث هر دو ايرانی مقيم خارج از ايران باشند سهم الارث هر يك از وراث از اموال و حقوق مالی متوفی که در ايران موجود است و نسبت به آن قسمت كه در خارج از ايران وجود دارد، پس از كسر ماليات بر ارثي كه از آن باید به دولت محل وقوع مال پرداخت گردد
3. در مورد اتباع خارجی وساير موارد نسبت به آن قسمت از اموال و حقوق مالی متوفی كه در ايران موجود است مالیات دریافت می‌گردد
مالیات بر درآمد
این نوع مالیات بر میزان درآمدهای افراد در حوزه‌های مختلف وضع می‌شود. هر فردی که به یک کسب و کار یا شغل آزاد و دولتی اشتغال دارد، باید میزانی از درآمد و سود خود را به عنوان مالیات به دولت پرداخت کند. میزان این مالیات با توجه به نوع شغل، درآمد آن، وضع مالی مالیات دهنده و مواردی از این قبیل مشخص می‌شود.
1.مالیات بر درآمد حقوق
این نوع مالیات بر درآمدی وضع می‌شود که شخص حقیقی بابت اشتغال خود در ایران به طور نقد یا غیرنقد دریافت می‌کند. درآمد غیرنقد می‌تواند مواردی نظیر مسکن، ماشین و سایر مزایای مستمری باشد.
معمولا هرساله قانون مالیاتهای مستقیم بر درآمد دچار تغییراتی در میزان و درصد آن می‌شود. بنابراین برای آشنایی با جدیدترین قوانین این نوع مالیات باید در سایت مالیات جستجو کنید تا از اخبار به‌روز و جدید آگاهی یابید.
2. مالیات بر درآمد اتفاقی
این نوع مالیات شامل درآمد نقدی یا غیرنقدی است که شخص حقیقی یا حقوقی به صورت بلاعوض یا از طریق معاملات و یا به عنوان جایزه به دست می‌آورد.
در این میان کمک‌های نقدی و غیر نقدی به سازمان‌های خیریه یا موسسات دولتی، کمک‌های اهدایی به خسارت دیدگان سیل و زلزله و جوایز دولت برای تشویق کشاورزی، صادرات و واردات از پرداخت مالیات معاف هستند.
3. مالیات درآمد کشاورزی
مطابق با قانون مالیاتهای مستقیم، درآمد حاصل از فعالیت‌های کشاورزی، دامپروری، پرورش ماهی و زنبور عسل، ماهیگیری، احیای مراتع و… از پرداخت مالیات معاف است. البته موارد خاصی نیز وجود دارد که براساس آن میزانی مالیات بر این درآمدها وضع می‌شود.
سخن پایانی
مالیات‌ها یکی از عوامل مهمی هستند که موجب حفظ و بقای دولت‌ها می‌شوند و بودجه مورد نیاز آن‌ها را تامین می‌کنند. در هر کشور قوانین مالیاتی متفاوتی وجود دارد که براساس قانون اساسی و نوع حکومت آن کشور تعیین می‌شود. در ایران مالیات‌ها را می‌توان در دو گروه دسته‌بندی کرد؛ مالیاتهای مستقیم و مالیاتهای غیرمستقیم.
مالیاتهای مستقیم به مالیات‌هایی گفته می‌شود که بر دارایی و درآمد افراد وضع می‌شود و بخش عظیمی از بودجه دولت را تامین می‌کند. ما در این مقاله از دانشگاه کسب و کار به بررسی قانون مالیاتهای مستقیم پرداختیم و برخی از مهم‌ترین انواع آن را شرح دادیم. نظر شما درباره مالیات و لزوم پرداخت آن به دولت چیست؟ به نظر شما پرداخت مالیات چه مزایا و معایبی برای مالیات‌دهندگان دارد؟ نظرات ارزشمند خود را با ما در میان بگذارید.
