عرضه و تقاضا یکی از اصل‌های اساسی و مهم در اقتصاد می‌باشد. بر اساس اصل عرضه و تقاضا، نظریه‌های متعددی شکل گرفتند که در ادامه آن‌ها را بررسی می‌کنیم. در واقع در هر مکانی که پولی رد و بدل شود، اصل عرضه و تقاضا در آنجا حضور دارد.
در این مقاله قصد داریم اصل عرضه و تقاضا را به زبان بسیار ساده بیان کنم تا درک آن برای شما راحت‌تر باشد. ابتدا تعریف ساده‌ای را از اصل عرضه و تقاضا برای شما ارائه می‌کنم و سپس به بررسی این اصل در بازارهای مختلف می پردازیم. برای درک و تاثیر عرضه و تقاضا در جامعه با من در دانشگاه کسب و کار همراه باشید.
عرضه (supply)
عرضه به بخشی از کالا و یا خدمات تولید شده گفته می‌شود که توسط تولید کنندگان به بازار جهت فروش وارد می‌شوند و بخشی دیگر در انبارها باقی می‌ماند.
عوامل موثر بر عرضه
موارد زیر عوامل مهمی هستند که می‌توانند بر مقدار عرضه تاثیر بگذارند.
- قیمت کالا
- هزینه تولید کالا
- رقبا و یا تعداد عرضه کنندگان
- در دسترس بودن مواد اولیه
- قیمت انتظاری
- قیمت عوامل تولید آن کالا
- شرایط اقلیمی
- سیاست گذاری‌های دولت
- زمان
قیمت کالا و اثر آن بر عرضه
قیمت کالا یک اثر گذار مستقیم بر میزان عرضه می‌باشد. یعنی با افزایش قیمت میزان عرضه نیز افزایش می‌یابد. برعکس این قضیه نیز صدق می‌کند. یعنی زمانی که قیمت یک کالا کاهش پیدا کند، عرضه کنندگان تمایل ندارند به دلیل کاهش میزان سود دریافتی کالا را به بازار عرضه کنند و بفروش برسانند.
هزینه تولید کالا
هزینه‌هایی هستند که عامل بوجود آمدن آن قیمت مواد اولیه، دستمزد کارکنان و هزینه‌های آب و برق می‌باشد. اگر هزینه تولید بالا برود در جهت آن قیمتی که به بازار عرضه می‌شود نیز بالا می‌رود. تاثیری که هزینه تولید بر میزان عرضه دارد این است که اگر بازار بتواند کالاها را با قیمت بالا به فروش برساند، عرضه نیز افزایش پیدا می‌کند. ولی اگر کالاها تقاضا کننده‌ای نداشته باشد، عرضه نیز کم و یا متوقف می‌شود.
رقبای عرضه کننده در کسب و کار
رقبا چه کسانی می‌باشند؟ در اصل رقبا و یا عرضه کنندگان کالا افرادی هستند که کالاهایی یکسان و با قیمت مشابه تولید می‌کنند. ولی در هنگامی که قرار است کالای تولید شده به بازار عرضه شود، قیمت متفاوتی پیدا می‌کند. این تفاوت قیمت باعث می‌شود که مشتریان باتوجه به منفعتشان یعنی خرید کالا با قیمت پایین‌تر، از یکی از شرکت‌های عرضه کننده اقدام به خرید کنند. در نتیجه این کار باعث بوجود آمدن رقابت بر سر قیمت می‌شود.
در دسترس بود مواد اولیه و تاثیر آن بر عرضه
زمانی که مواد اولیه ما قیمت کم و ارزانی داشته باشند، تمایل داریم برای دریافت سود بیشتر، کالاهای زیادی را تولید کنیم و به بازار عرضه کنیم. حال اگر مواد اولیه در دسترس نباشد و یا خیلی گران باشند، کالاهای کمتری نیز تولید و به بازار عرضه می‌شود. در دسترس بودن مواد اولیه نیز می‌تواند بر میزان قیمت نهایی کالا و همچنین تقاضا نیز تاثیر بگذارد. به این صورت که اگر بهای تمام شده یک کالا زیاد باشد در نتیجه به تعداد محدودی در بازار عرضه می‌شود. حال اگر آن کالا محبوبیت زیادی بین مردم داشته باشد با وجود قیمت بالا نیز تقاضا برای آن کالا افزایش پیدا می‌کند.
تقاضا (demand)
تقاضا به مقداری از کالا و یا خدماتی گفته می‌شود که انسان‌ها می‌توانند با توجه به امکانات محدودی یعنی نقدینگی که در دست دارند آن کالا و یا خدمات را خریداری کند. یکی از اهداف مهم تقاضا برطرف کننده نیازهای مردم باتوجه به امکانات محدود می‌باشد. تقاضا تا زمانی ادامه پیدا می‌کند که مصرف کننده دیگر نیازی به برطرف کردن نیاز خود نداشته باشد و احساس سیری کند.
مثالی که در رابطه با تقاضا به من در دانشگاه می‌گفتند این بود که شما تصور کنید در یک مکانی حضور دارید که به صورت رایگان به شما نوشیدنی می‌دهند. شما احساس تشنگی خیلی شدیدی دارید و تمایل زیادی برای نوشیدن یک نوشیدنی دارید. شما با احساس خیلی خوبی نوشیدنی اول را دریافت می‌کنید. همینطور تا نوشیدنی چهارم پیش می‌روید؛ ولی دیگر تمایلی برای نوشیدنی پنجم ندارید به این دلیل که به مرحله سیری و اشباع رسیده‌اید.
در نتیجه دیگر شما تقاضایی برای دریافت نوشیدنی ندارید. چیزی که باعث می‌شود ما تقاضا کنیم، داشتن احساس مطلویت و رضایت است. مصرف کننده تا زمانی که احساس رضایت و مطلوبیت از مصرف یک کالا دارد، تقاضا کردن آن کالا را ادامه می‌دهد ولی اگر احساس رضایت نداشته باشد تقاضایی نیز وجود ندارد. در واقع مصرف کنندگان برای مصرف کالاهایی احساس رضایت دارند که بیشترین نیازش را برطرف کنند.
عوامل تاثیر گذار بر میزان تقاضا
- قیمت محصول
- درآمد خریدار
- اولویت خریدار
- وجود کالاهای مکمل
- قیمت انتظاری
- تعداد متقاضیان بالقوه
- شرایط اقلیمی
- سن مصرف کننده
- جنسیت مصرف کننده
- سلیقه مصرف کننده
- مد
- استفاده از جایگزین‌های موجود
- محصولات مکمل
- تبلیغات
تاثیر قیمت محصول بر میزان تقاضا
همینطور که عرضه کنندگان با قیمت گذاری به دنبال سود هستند، تقاضا کنندگان نیز به دنبال کاهش قیمت جهت کسب سود هستند. حال با توجه به نوع کالا و شرایطی که کالا در آن تولید شده است، قیمت کالا می‌تواند اثر مثبت و یا منفی بر میزان تقاضا بگذارد. به این صورت که اگر قیمت یک کالا افزایش پیدا کند میزان تقاضای آن کم می‌شود. حال اگر قیمت یک کالا کاهش پیدا کند، تقاضا نیز برای آن افزایش پیدا می‌کند. البته در شرایطی خاص استثنا نیز وجود دارد.
میزان درآمد خریدار
میزان درآمد خریدار باعث متفاوت بودن نوع درخواست مصرف کننده می‌باشد. درآمد به طور مستقیم بر میزان تقاضا اثر گذار است. اگر افراد درآمد بالایی داشته باشند، در نتیجه قادر هستند کالاهایی با قیمت بیشتر را نیز خریداری کنند. حال اگر افراد درآمد پایینی داشته باشند ترجیح می‌دهند تا از کالاهایی با قیمت کمتر استفاده کنند. در نتیجه عرضه یکسری از کالاها به بازار کاهش پیدا می‌کند.
اولویت خریدار و اثر آن بر تقاضا
اولویت خریدار و یا مصرف کنندگان همیشه برطرف کردن نیازهای اساسی خودشان است. در مرحله بعد آن‌ها به سراِغ خرید کالاهایی می‌روند که از طریق آن‌ها مطلوبیت و رضایت بیشتری کسب می‌کنند. میزان درآمد نیز می‌تواند بر این اصل تاثیر گذار باشد. اگر افراد درآمد بالایی داشته باشند، برای داشتن یک زندگی راحت ترجیح می‌دهند کالاهای بیشتری را جهت داشتن آسایش در اولویت قرار دهند و در نتیجه میزان کالاهایی که تقاضا می‌کنند نیز بیشتر می‌شود.
وجود کالاهای مکمل
وجود کالاهای مکمل در هنگام عرضه و تقاضا نیز برهم دیگر اثر گذار هستند. برای مثال زمانی که قیمت کارتریج پرینتر افزایش پیدا کند، در کنار آن نیز هزینه چاپ نیز بالا می‌رود. در نتیجه میزان تقاضا برای درخواست پرینت کاهش پیدا می‌کند.
مطلوبیت (utility) چیست؟
مطلوبیت از دید اقتصاددان‌ها رضایتی است که مصرف کننده از مصرف کالا و خدمات دریافت می‌کند. این اصل می‌تواند عامل بوجود آمدن انتخاب عقلانی در اقتصاد نیز باشد. همچنین بر اساس معیار رضایتمندی و یا مطلوبیت می‌توانیم منحنی تقاضا را استخراج کنیم.
تاثیر میزان تقاضا بر کشش قیمتی
تاثیر میزان تقاضا بر کشش قیمتی در واقع یک اصل است که بیان می‌کند کالاها باتوجه به اولویت نیاز مردم تا میزان خاصی می‌توانند افزایش قیمت و پس از آن متقاضی داشته باشند. به عبارت دیگر هیچ‌گاه کالاها شرایط یکسانی ندارند و با توجه به میزانی که بین مردم محبوبیت و تقاضا دارند قیمت بیشتری نیز دارند؛ ولی استثنا هم وجود دارد.
معمولا میزان تقاضا بیشتر بر سر کالاهای اساسی می‌باشد تا کالاهای لوکس، کالاهای اساسی به کالاهایی می‌گویند که مردم برای گذراندن امور زندگی به آن‌ها احتیاج دارند. ولی کالاهای لوکس کالاهایی هستند که مردم برای داشتن احساس رضایت و خشنودی بیشتری از آن‌ها استفاده می‌کنند. برای مثال شما رستورانی را تصور کنید که افراد زیادی برای گذراندن اوقات خوش به آنجا می‌روند. حال تصور کنید که این رستوران تصمیم می‌گیرد تا افزایش قیمت داشته باشد، بنابراین پس از افزایش قیمت تعداد زیادی از مشتریان خودش را از دست می‌دهد.
تعریفی خلاصه از عرضه و تقاضا
با توجه به تمام تعریفاتی که در بالا درباره دو اصل اساسی عرضه و تقاضا بیان کردیم، می‌توانیم به طور خلاصه عرضه و تقاضا را اینگونه تعریف کنیم. عرضه و تقاضا در اصل نیروهای کنترل کننده قیمت در بازار آزاد می‌باشند. عرضه کنندگان افرادی هستند که کالا را تولید می‌کنند و تقاضا کنندگان افرادی هستند که کالا را می‌خرند. بنابراین عرضه کنندگان قادر هستند قیمت یک کالا و یا خدمات را به ارزش مورد نظر تعیین کنند و به بازار عرضه کنند. حال تقاضا کنندگان افرادی هستند که تصمیم می‌گیرند که کالا و یا خدمت مورد نظر را با آن قیمت تعیین شده تهیه کنند یا تهیه نکنند.
به عبارت دیگر عرضه مربوط به این مسئله است که تولید کنندگان یک محصول و یا خدمات تا چه میزان مایل هستند از آن محصول و یا خدمات تولید کنند و همچنین تا چه میزان توانایی عرضه به بازار را دارند. تقاضا نیز در حالت کلی به این موضوع اشاره می‌کند که خریداران تا چه میزان مایل هستند که از آن محصول و یا خدماتی که در بازار عرضه شده است را داشته باشند.
قانون عرضه و تقاضا در کسب و کارها
همانطور که گفتیم عرضه و تقاشا نقش کلیدی و مهمی در تعیین قیمت یک محصول و یا خدمات خاص در بازار دارند. از آنجایی که تقاضا کنندگان نیازهای نامحدودی دارند و منابع محدودی در اختیار تولید کنندگان قرار دارد؛ نمی‌توان تمام نیازها و مطالبات تقاضا کنندگان را تامین کرد. در اینجاست که رابطهی عرضه و تقاضا نقش خود را در بازار نشان می‌دهد و امکان تخصیص کارآمد منابع محدود و تعیین قیمت بازار برای محصول و یا خدمات را فراهم می‌کند. این تعیین قیمت، قیمت تعادلی نام دارد.
قیمت تعادلی در اصل قیمتی است که تامین کنندگان کالا مایل هستند کالاهای خود را با آن قیمت به بازار عرضه کنند و همچنین خریداران تمایل دارند تا کالا را با آن قیمت از بازار تهیه کنند. مکانیسم تعیین قیمت بازار از طریق تقاضا و عرضه را می‌توان با مشاهده تئوری‌های اقتصادی بازار بهتر درک کرد که در ادامه بیشتر راجع به این مکانیسم‌ها توضیح می‌دهیم.
منحنی عرضه و تقاضا
طبق قانون تقاضا، با افزایش قیمت یک محصول و یا خدمات، تقاضای خریداران برای داشتن آن کالا کاهش می‌یابد؛ زیرا خریداران مقدار موجودی محدودی دارند و قادر نیستند نیازهای نامحدود خود را با مقدار پول محدود تا حدی رفع نمایند. از طرفی عرضه کنندگان برای دریافت سود بالاتر تمایل دارند تا قیمت یک محصول را بالا ببرند. عرضه کنندگان تاحدی می‌توانند افزایش قیمت داشته باشند که خریدار و یا تقاضا کننده‌ای وجود داشته باشد. اگر خارج از این باشد بازار عرضه دچار رکود می‌شود.
قضیه تقاضا را با یک مثال بررسی می‌کنیم:
فرض کنید کارخانه‌ای دچار کمبود نیرو می‌باشد. این کارخانه بطور میانگین ساعتی ۱۰ دلار به کارگران خود دستمزد پرداخت می‌کند. در یکی از روزهایی که نیاز به نیروهای بیشتری دارد برای اضافه کار مجبور است ساعتی ۲۰ دلار پرداخت کند. همینطور که متوجه شدید عرضه و تقاضا با تابع قیمت رابطه متفاوتی دارند. به دلیل کمبود نیرو در کارخانه، تقاضاکننده کم بود. در نتیجه دستمزد ساعتی بالاتر رفت. بنابراین تقاضا با قیمت رابطه عکس دارد.
در حالی که عرضه رابطه مستقیمی با قیمت دارد. به عنوان مثال زمانی که عرضه کالایی در بازار زیاد است و فروشندگان زیادی از آن کالا برای فروش دارند، قیمت کالا پایین تر از زمانی است که کالا به تعداد محدودی در بازار وجود دارد. حال برای پیدا کردن قیمت تعادلی یک محصول یا خدمات تنها کافی است نمودار عرضه و تقاضا را در کنار هم بگذاریم. نقطه‌ای که نمودار عرضه، نمودار تقاضا را قطع می‌کند قیمت تعادلی نام دارد. در این نقطه منابع و قیمت بطور موثری در بازار تنظیم می‌شود.
مثالی جالب از عرضه و تقاضا و رابطهی آن‌ها باهمدیگر
شما تصور کنید که فردی تصمیم دارد یک تجارت کوچک فروش هات داگ راه اندازی کند. او تصمیم گرفت برای هفته اول ۱۵۰ عدد هات داگ را به فروش برساند. نرخ رایج هات داگ در سایر مغازه ها ۲۰ دلار می‌باشد. ولی این شخص تصمیم گرفت برای سود بیشتر هر هات داگ را ۳۰ دلار به فروش برساند. این شخص با تعیین این میزان از قیمت مشتریان زیادی را از دست داد و نتوانست ۱۵۰ هات داگ خود را به فروش برساند.
در این مثال به دلیل اینکه عرضه کننده قیمتی فراتر از قیمت تعادلی به بازار عرضه کرد و همچنین رقابت در این بازار بالا بود نتوانست هات داگ‌های خودش را به فروش برساند. به عبارتی تقاضا کننده‌ای برای هات داگ‌ها وجود نداشت. این مثال اثبات کرد که عرضه و تقاضا رابطه‌ای معکوس با همدیگر دارند. یعنی هرچه میزان عرضه در بازار زیاد باشد به همان میزان تقاضا و همچنین قیمت کالا کاهش می‌یابد، برعکس این اصل نیز صدق می کند. هر چه میزان تقاضا یک کالا در بازار زیاد باشد، عرضه کنندگان به میزان محدود و با قیمت بالا کالا را به بازار عرضه می‌کنند.
بررسی تورم ناشی از فشار تقاضا و عامل بوجود آمدن آن
در ابتدا بهتر است تعریفی ساده از تورم داشته باشیم. تورم زمانی بوجود می‌آید که قیمت یک کالا به طور غیر منطقی افزایش داشته باشد و از حالت تعادلی خارج شده باشد. ولی با این حال خریداران نیز اقدام به خرید کالا با قیمت بیش از حد کنند. حال تورم ناشی از فشار تقاضا زمانی به وجود می‌آید که میزان تقاضا کل از عرضه کل بیشتر شود. اقتصاددانان بر این باور می‌باشند که تورم ناشی از فشار تقاضا زمانی بوجود می‌آید که میزان نقدینگی در دست مردم بالا باشد.
مثال: شما تصور کنید که قیمت یک کالای اساسی قرار است افرایش پیدا کند. برای مثال ۳ برابر شود. ولی کالا فعلا ۱.۵ برابر گران شده است. عرضه کنندگان کالا از طریق اخبار و یا شایعه پراکنی خبر افزایش قیمت را بین مردم پخش می‌کنند که در مدت فلان روز قرار است قیمت کالا ۳ برابر شود. حال مردم برای اینکه کالای خود را گران‌تر نخرند، حاضرند با افزایش قیمت ۱.۵ برابری کنار بیایند و تقاضای زیادی برای آن کالا داشته باشند. این مسئله باعث بوجود آمدن تورم، از تقاضای زیاد مردم درباره یک کالای اساسی می‌باشد. تورم ناشی از فشار تقاضا در بازارهای مالی و سرمایه گذاری نیز اثر گذار است.
تاثیر میزان تورم و تقاضا بر بازارهای سرمایه گذاری
عامل رشد بازارهای سرمایه گذاری تزریق نقدینگی، افزایش ارزش دارایی‌های شرکت‌ها و همچنین سودآور بودن فعالیت شرکت‌ها می‌باشد. تزریق نقدینگی می‌تواند از طریق شرکت‌ها، دولت و مردم انجام شود. همینطور که می‌دانید تمام مردم مجاز هستند تا به صورت شخصی در بازارهای سرمایه‌گذاری، نقدینگی خودشان را وارد کنند. حال با توجه به عامل بوجود آمدن تورم یعنی نقدینگی زیاد در دست مردم، بازارمالی دچار رشد بی رویه می‌شود.
به این صورت که مردم به علت کاهش نرخ سودهای بانکی و پایین آمدن ارزش نقدینگی در دستشان به علت وجود تورم، ترجیح می‌دهند برای ممانعت از کاهش ارزش سرمایه‌شان و همچنین دریافت سودی بیشتر از سودهای بانکی نقدینگی در دستشان را وارد بازارهای مالی کنند. با انجام این کار به صورت روزانه بازار بورس و یا سرمایه‌گذاری بدون هیچ نوع استراحت و یا اصلاح قیمت‌ها رشد می‌کند و در کنار سودی که به سرمایه‌گذاران خود می‌دهد، یک حباب از رشد بی‌رویه قیمت‌های سهام تشکیل می‌شود.
سخن آخر
عرضه و تقاضا دو اصل اساسی در میزان رشد و یا نزول قیمتی بازار آزاد می‌باشند. همچنین میزان عرضه و تقاضا می‌تواند بر بازارهای سرمایه گذاری و مالی مثل بازار سهام، بازار ارز و بازار کالا تاثیر گذار باشد. عاملی که می‌تواند بر میزان عرضه و تقاضا تاثیر بگذارد میزان نقدینگی در دست مردم است.
ما در دانشگاه کسب و کار تلاش کردیم تا بتوانیم مقاله مفیدی را برای شما تهیه کنیم تا با خواندن آن بتوانید دانش اندکی راجع به مبحث عرضه و تقاضا داشته باشید. امیدواریم که این مطلب برایتان مفید بوده باشد و ممنون که تا انتها همراه ما در دانشگاه کسب و کار بودید.
