خودآگاهی یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین مهارت‌های فردی است؛ که در علم روانشناسی اهمیت بسیاری دارد. مهارتی که می‌تواند در جنبه‌ها و ابعاد مختلف زندگی و تقویت عزت نفس به یاری ما بیاید. اینکه ما بتوانیم به خودآگاهی بپردازیم و به شناخت کافی از احساسات، روان و عملکرد درونی خود برسیم و به طور صحیح آن‌ها را پردازش کنیم.
در این مقاله از دانشگاه کسب و کار تصمیم داریم به بیان چیستی خودآگاهی و ضرورت آن بپردازیم.
خودآگاهی چیست؟
خودآگاهی در واقع به معنی شناخت خود است. مهارت خود آگاهی یا Self Consciousness هوشیاری کامل و شناخت ما نسبت به افکار، احساسات درونی، خاطرات و هر آنچه در درونمان می‌گذرد است. در واقع شما با خودآگاهی به طور کامل نسبت به وجود خودتان و تمام محیط اطرافتان آگاهی دارید. این نوع از آگاهی برای افراد مختلف متفاوت است و می‌توان گفت مهارتی منحصر به فرد برای شماست. شاید به عنوان یکی از بخش‌های مهم خودآگاهی بتوان به توانایی توصیف دقیق احساسات اشاره کرد. اگر بتوانید به طور دقیق و کامل تجربیات و احساسات خود را توصیف کنید و توضیح دهید می‌توانیم بگوییم شما درجه‌ای از خودآگاه را دارا هستید.
البته این تجربیات آگاهانه و این خودآگاهی در افراد دائماً در حال تغییر است و این مسئله یک امر کاملاً طبیعی است. برای مثال در حالی که شما در حال خواندن این مقاله هستید و بر روی آن تمرکز کرده‌اید، ممکن است هوشیاری درون شما به خاطره‌ای دور برود، یا در همین لحظه احساس کنید صندلی شما برایتان راحت نیست و همزمان در حین خواند مقاله در حال برنامه ریزی برای تدارک شام باشید. اینکه بر آنچه در درون شما اتفاق می‌افتد آگاه باشید و با هوشیاری کامل آن را کنترل کنید، نشان از خودآگاهی در وجود شماست.
خودآگاه بودن در واقع یکی از نشانه‌های بلوغ عاطفی در شماست. شاید بتوان گفت که آگاه بودن از خود در واقع به معنی آگاهی از قوانین و قواعد وجود ماست. باید بتوانیم دلایل احساسات و عواطف مختلف درون خود را حس کنیم و بدانیم که سیستم روانی ما به چه صورت عمل می‌کند. این مسئله می‌تواند در کنترل احساسات مختلف ما کمک کند و در نهایت ما را به آرامش درونی برساند.
احساسات ناشی از خودآگاهی
عواطف ناشی از خود آگاهی یا همان احساسات خودآگاه، احساساتی هستند که تحت تأثیر درک ما از خودمان و تصور ما از نحوه نگرش دیگران به ما شکل می‌گیرند. احساساتی از قبیل غرور و یا خجالت، همگی از این دست عواطف هستند. همانطور که گفتیم خود آگاهی گاهی می‌تواند یکی از نشانه‌های اصلی بلوغ عاطفی در ما باشد. مهارتی که به ما کمک می‌کند در سطوح مختلف جامعه پذیرفته شویم و به فعالیت بپردازیم.
برای مثال هنگامی که پس از بیان سخنی آزار دهنده احساس گناه می‌کنید، یا پس از یک اشتباه احساس پشیمانی دارید، نشانه‌هایی از یک ذهن خودآگاه مثبت هستند. البته اذهان بیش از حد خود آگاه و هوشیار هم می‌توانند برای افراد ایجاد مشکل کنند. می‌توان از این مسئله به اسم خودآگاهی منفی یاد کرد. این نوع از هوشیاری درونی می‌تواند علائم بیماری‌هایی مثل اضطراب، افسردگی و اختلال شخصیت را در افراد افزایش دهد. همچنین نوع حادی از آن ممکن است منجر به اضطراب اجتماعی و انزوا در افراد شود.
علائم احساسات ناشی از خودآگاهی در افراد
همانطور که گفتیم احساسات خودآگاه می‌تواند علائم مثبت و یا منفی در شما ایجاد کند. مقادیر متوسط این خودآگاهی، مثبت تلقی می‌شود و بسیار کمک کننده است. در ادامه برخی از علائم خود آگاهی مثبت را بیان می‌کنیم:
- به دستاوردهای خود افتخار می‌کنید.
- از مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی مختلف لذت می‌برید.
- مسئولیت پذیرید و مسئولیت کارهای خود را قبول می‌کنید.
- بابت اشتباهات و امور نادرستی که مرتکب شده‌اید عذرخواهی می‌کنید.
- اشتباهات خود را می‌پذیرید.
برخی دیگر از علائمی که ناشی از خود آگاهی منفی و ناسالم است:
- به احساس خجالت خود با خشم و عصبانیت واکنش می‌دهید.
- از تجربیات و فعالیت‌های اجتماعی مختلف دوری می‌کنید و از حضور در اجتماع لذت نمی‌برید.
- اشتباهات خود را نمی‌پذیرید و دیگران را بابت آن‌ها سرزنش می‌کنید.
- عزت نفس پایینی دارید.
- احساس بی قراری می‌کنید.
- احساس افسردگی، استرس یا عصبی بودن دارید.
دلیل ایجاد خودآگاهی در ما چیست؟
احساسات خودآگاه بشر که همگی در ارتباط با درک قوانین درونی و بیرونی، استانداردها و اهداف او شکل می‌گیرند همواره در حال رشد هستند. قطعاً خودآگاهی شما در سنین مختلف متفاوت است و با بالا رفتن سن این حواس نیز رشد و تکامل پیدا می‌کنند. جالب است بدانید که یک نوزاد هیچ درکی از وجود خود ندارد و خودآگاهی او شکل نگرفته است. احساسات خودآگاه کودکان خردسال از حدود سن 18 ماهگی شروع به رشد و تکامل می‌کند. ظهور و بروز و تکمیل این احساسات و این مهارت خودآگاهی مدت‌ها به طول می‌انجامد؛ اما می‌توان گفت که بسیاری از کودکان تا سن 3 سالگی دارای طیف کاملی از احساسات خودآگاهانه هستند.
در سنین نوجوانی اما این احساسات خودآگاه به سمت کامل شدن می‌روند. نوجوانان مستعد تکمیل این ویژگی تا سطوح بالا هستند. البته باید بدانیم افراد در سنین نوجوانی فشار اجتماعی بسیاری را بر روی احساسات و عواطف درونی خود متحمل می‌شوند.
مهم‌ترین عامل ایجاد خودآگاهی منفی
عزت نفس و اعتماد به نفس پایین از دسته عواملی هستند که می‌توانند به طرز عجیبی ما را دچار احساس ناسالم و منفی خودآگاهی کنند. هنگامیکه شما در شرایط عدم وجود سلامت روان به سر می‌برید و یا عزت نفس پایینی دارید، نمی‌تواند از فواید و نکات مثبت خودآگاهی بهره ببرید. عزت نفس پایین شما را دچار خودآگاهی منفی می‌کند و منجر به ایجاد احساسات منفی در شما می‌شود. احساساتی که می‌توانند باعث اضطراب، افسردگی، اختلال شخصیت و اختلال وسواس فکری و عملی شوند.
مزایای احساسات ناشی از خودآگاهی چیست؟
احساسات خودآگاه سالم فواید و مزایای بسیاری برای ما دارند. احساساتی همچون غرور، اعتماد به نفس، خجالت و بسیاری از حواس و عواطف دیگر که ناشی از خودآگاهی هستند. برای مثال حس غرور به شما کمک می‌کند تا انگیزه برای ادامه دادن و تلاش برای رسیدن به هدف داشته باشید. اعتماد به نفس به ما کمک می‌کند که عزت نفس خود را افزایش دهیم. عزت نفس بالا ما را در مقابله با بسیاری از چالش‌ها و مشکلات زندگی یاری می‌دهد و ما را به انسان موفق و مقتدری تبدیل می‌کند. البته که احساسات خودآگاه منفی بسیاری نیز وجود درند که همانطور که در بخش قبل نیز به آن اشاره کردیم، یکی از آن‌ها می‌تواند احساس حسادت در وجود ما باشد. اما جالب است بدانید که احساسات ناشی از خود آگاهی منفی نیز گاهی می‌توانند نقش مثبتی در زندگی ما ایفا کنند. برای مثال حسادت می‌تواند در آگاهی از خواسته‌هایمان در زندگی ما را یاری کند.
احساسات ناشی از خود آگاهی به ما کمک می‌کنند تا بتوانیم چگونگی سازگاری با جامعه و محیط اطراف خود را درک کنیم. کمک می‌کند تا در فعالیت‌های اجتماعی خود بهترین عملکرد را داشته باشیم و ما را در برابر نقض قوانین اجتماعی و فردی مصون می‌دارد.
احساس گناه، شرم و خجالت نیز از جمله احساساتی هستند که از خود آگاهی ما سرچشمه می‌گیرند. در نگاه اول هر سه این احساسات آزاردهنده هستند و برای ما ناخوشایندند؛ اما بهتر است بدانید که این احساسات در عین ایجاد ناراحتی می‌توانند ما را به سمت پذیرش اجتماعی و شخصیت مثبت سوق دهند.
راه‌هایی که به شما در جهت افزایش خودآگاهی کمک می‌کنند
حالا در این بخش تصمیم داریم چند تمرین و تکنیک کاربردی را برای افزایش مهارت خودآگاهی مثبت، برای دست یافتن به احساسات خودآگاه بیان کنیم. اینکه چطور می‌توانیم شناختمان را از احوالات و حالات درونی خود بالا ببریم و با قواعد احساسات و عواطف خود آشنا شویم. همانطور که گفتیم افزایش خودآگاهی می‌تواند درک و پذیرش ما را از دنیای اطرافمان بالا ببرد و ما ساده‌تر از قبل می‌توانیم دلیل بسیاری از مسائل و رفتارهای پیرامون خود را درک کنیم.
از یک مشاور، روانکاو و یا متخصص روان کمک بگیرید
اولین موردی که در این بخش می‌خواهیم به آن اشاره کنیم کمک گرفتن از یک متخصص روان، روانکاو و یا مشاور در جهت افزایش خودشناسی است. خیلی از اوقات یک روانکاو بسیار بهتر از یک دوست و یا حتی عزیزترین فرد زندگی می‌تواند شما را به اوج خودآگاهی برساند. یک مشاور یا روانکاو کاربلد پس از چند جلسه همراهی با شما به سادگی می‌تواند تمام احساسات، عواطف و رفتارهای شما را ریشه یابی کند و با همین کار به شما یاری دهد تا بتوانید خود را به طور دقیق بشناسید و علت رفتارها و احساسات مختلف خود را شناسایی کنید.
فراموش نکنید که برای کمک گرفتن از یک مشاور و یا روانکاو نیاز نیست که حتماً از اختلالات روحی و شخصیتی رنج ببرید و یا به دلیل مشکل حادی به آن‌ها مراجعه کنید. این روزها مشاوره با یک روانکاو کاربلد و متخصص می‌تواند شما را در جهت بهبود فردی‌تان راهنمایی کند.
از مدیتیشن استفاده کنید
از دیگر تمریناتی که می‌تواند شما را در جهت خودآگاهی و نفوذ به درونتان یاری کند، استفاده از مدیتیشن و مراقبه است. مراقبه یکی از انواع تمرینات ذهن آگاهی است که می‌توانید ریشه و اثراتی از آن را در فرهنگ‌های مختلف بیابید. شما با انجام عمل مراقبه می‌توانید تمرکز خود را بالا ببرید، در لحظه حضور پیدا کنید و دست از غرق شدن در افکار و رؤیاهایتان بردارید. مراقبه و ذهن آگاهی به شما کمک می‌کند تا با تمرکز و بدون هیچ‌گونه مزاحمتی به درون خود پی ببرید و زمانی را تنها به خودتان اختصاص دهید. مراقبه را در برنامه ریزی روزانه خود قرار دهید و از اثرات مفید آن شگفت زده شوید.
بخشی از روز خود را به تأمل در رابطه با خودتان اختصاص دهید
با استفاده از مدیریت زمان اصولی بخشی از روز خود را به تأمل و تفکر در رابطه با خودتان بپردازید. فعالیت‌های روزانه خود را بررسی کنید، احساساتی که در وقایع و موقعیت‌های مختلف به شما دست داده است را بررسی کنید، رفتارتان با دیگران و نوع رفتارتان در رابطه با مسائل مختلف را پردازش کنید. حتی شاید بهتر باشد این مسائل را یادداشت کنید و به ثبت وقایع و احساسات و عواطف روزانه خود بپردازید. این کار به شما کمک می‌کند تا به شناخت نسبتاً درست و کاملی از خود دستیابی پیدا کنید. استانداردهای خود را بشناسید و نیاز به افزایش یا کاهش آن‌ها را ارزیابی کنید.
با عزیزان و نزدیکان خود صحبت کنید
از افراد نزدیک و عزیز زندگی خود نظرخواهی کنید و بازخورد بگیرید. درست است که خودشناسی از طریق تأمل و تمرکز در خود و رفتارها و احساساتتان به شناخت درونی می‌انجامد؛ اما بازخورد گرفتن از دیگران یکی از نکات کمک کننده در این مسیر است. از اطرافیان خود بخواهید تا در رابطه با آنچه از شما در ذهن دارند سخن بگویند. از آن‌ها بخواهید از شما انتقاد کنند، ویژگی‌های اصلی شما را بیان کنند یا بخواهید که شما را در 5 کلمه توصیف کنند. ببینید که عزیزانتان، دوستان و یا حتی همکارانتان در رابطه با شما چه فکر می‌کنند. این کار کمک می‌کند تا بدانید در محیط‌های مختلف و در برخورد با انسان‌های مختلف چه شخصیتی را به نمایش می‌گذارید و به خودآگاهی برسید.
هوش هیجانی کمک کننده در شناخت خود
هوش هیجانی نیز یکی از مواردی است که به ما در شناخت خود و احساساتمان کمک می‌کند. بهتر است بدانید که افرادی که به خود آگاهی رسیده‌اند، می‌توانند احساسات خود و دیگران را به خوبی درک کنند و دلیل بسیاری از رفتارهای خود و دیگران را بیایند، کسانی هستند که از هوش هیجانی بالایی برخوردارند. البته این رابطه میان خودآگاهی و هوش هیجانی کاملاً دو طرفه است. می‌توان گفت که یکی از مؤلفه‌هایی که به داشتن هوش هیجانی و تقویت آن کمک می‌کند شناخت خود و ذهن خودآگاه است.
کلام آخر
شناخت احساسات و رفتارها و درک آن‌ها از سمت فرد می‌تواند منجر به ایجاد آرامش درونی و عزت نفس بالا در برخورد با مسائل مختلف در موقعیت‌های متفاوت شود. همچنین احساسات خودآگاه که از جمله آن‌ها می‌توانیم به خجالت، اعتماد به نفس و یا غرور اشاره کنیم نیز هر یک علامتی برای حضور اجتماعی سالم ما در اجتماع هستند و از یک ذهن خودآگاه سرچشمه می‌گیرند. همه‌ی ما انسان‌ها در برهه‌های مختلف زندگی خود سطوح مختلفی از خودآگاه بودن را تجربه می‌کنیم که این میزان با گذشت زمان و کسب مهارت و تجربه افزایش می‌یابد.
در هر صورت روش‌ها و نکاتی وجود دارند که می‌توانند ما را در رسیدن به این مهارت یاری کنند. در این مقاله از دانشگاه کسب و کار تلاش کردیم به طور مفصل به بررسی این تکنیک‌ها بپردازیم. آیا تا به حال به نقش یک شخصیت خودآگاه در راه اندازی کسب و کاری موفق فکر کرده‌اید؟ به نظر شما خودآگاه‌ها کارآفرینان بهتری هستند؟
