بسیاری از ما ایرج پزشکزاد را با نام کتاب مشهورش، یعنی دایی جان ناپلئون می‌شناسیم. این کتاب یکی از بهترین آثار طنز فارسی است که با زبانی ساده و جذاب نوشته شده و هر خواننده‌ای را می‌تواند به سمت خود جذب کند. بسیاری از منتقدین این اثر را آینه‌ی تمام نمای جامعه‌ی ایرانی در سال‌های پیش از انقلاب می‌دانند. از آنجا که ایرج پزشکزاد از بزرگترین نویسندگان و ادیبان ایرانی معاصر محسوب می‌شود، ما در این مقاله از دانشگاه کسب و کار به معرفی او می‌پردازیم.
علاوه بر این قصد داریم مهم‌ترین آثار او را معرفی کنیم تا راهنمایی برای کتابخوانی ایرانیان باشد. پس اگر به خواندن داستان‌های ایرانی علاقه دارید، تا پایان این مقاله همراه ما باشید.
زندگینامه ایرج پزشکزاد
ایرج پزشکزاد در سال 1305 در تهران متولد شد. او در خانواده‌ای فرهیخته و اهل دانش رشد کرد؛ پدرش پزشک و مادرش دختر مؤیدالممالک فکری (روزنامه نگار دوره‌ی مشروطه و صاحب روزنامه صبح صادق و ارشاد) بود.
پزشکزاد پس از پایان دوران مدرسه، تحصیلات دانشگاهی خود را در رشته حقوق ادامه داد. پس از آن حدود پنج سال به قضاوت در دادگستری پرداخت و در جایگاه مدیریت روابط فرهنگی و دیپلمات وزارت امور خارجه فعالیت کرد.
نخستین نوشته‌ها
پزشکزاد از دوران نوجوانی علاقه‌ی زیادی به کتاب خواندن و یادگیری داشت. از آنجا که پدربزرگ و دایی او اهل قلم و روزنامه‌نگار بودند، او نیز تصمیم گرفت مهارت‌های خود را در این حوزه امتحان کند.
ایرج پزشکزاد نویسندگی را در اوایل دهه 1330 آغاز کرد. او در آن زمان برای مجلاتی چون فردوسی، داستان و رمان کوتاه طنز نوشت و از آنجا که به زبان فرانسه مسلط بود، نوشته‌هایی از ولتر و مولیر را ترجمه و منتشر کرد.
مهاجرت به فرانسه
ایرج پزشکزاد پس از انقلاب 57 به فرانسه مهاجرت کرد. او عقاید سیاسی خاصی داشت؛ در نتیجه پس از مهاجرت، عضو نهضت مقاومت ملی ایران شد که توسط شاپور بختیار تشکیل شده بود. او در آن زمان چند کتاب و مقاله سیاسی برای اهداف نهضت نوشت و سردبیری نشریه قیام ایران را به مدت ده سال برعهده گرفت.
سایر فعالیت‌ها
پزشکزاد در طول زندگی خود چندین کتاب نوشت و در بیشتر آن‌ها در قالب طنز به انتقاد اجتماعی و توصیف اوضاع زندگی مردم ایران پرداخت. او یکی از نویسنده‌های پرکار ادبیات معاصر ایران بود که با آثار خود تاثیر زیادی بر پیشرفت طنز معاصر ایرانی گذاشت.
ایرج پزشکزاد در دی ماه 1400 در سن 94 سالگی در لس‌آنجلس آمریکا درگذشت.
مهم‌ترین آثار و نوشته‌ها
پزشکزاد از جمله نویسندگان پرکاری بود که در طول حیات خود آثار بسیاری در حوزه شعر و داستان، تاریخ و سیاست نوشت و کتاب‌های متعددی را ترجمه و چاپ کرد. مهم‌ترین آثار او را می‌توان را به سه گروه تقسیم کرد:
1. آثار طنز و داستانی
مهم‌ترین فعالیت ایرج پزشکزاد در حوزه نوشتن داستان‌ها و متن‌های طنز و اجتماعی بود. او در این حوزه حدود 15 عنوان از خود برجای گذاشت که برخی از مهم‌ترین موارد آن‌ها عبارت است از:
دایی جان ناپلئون
دایی جان ناپلئون مشهورترین کتاب ایرج پزشکزاد و از پرفروش‌ترین آثار فارسی است. در این کتاب که در قالب رمان طنز نوشته شده، پسر نوجوانی به نام سعید به شرح زندگی خانوادگی خود و دایی‌اش در سال‌های قبل از انقلاب می‌پردازد و اتفاقات طنز آن زمان را با لطافتی شیرین تعریف می‌کند.
این کتاب به اندازه‌ای خواندنی و جذاب بود که در سال 1355، ناصر تقوایی یک مجموعه‌ی تلویزیونی بر اساس آن تولید کرد. کتاب دایی جان ناپلئون همچنان در بازار نشر ایران طرفدار دارد و طی سال‌های گذشته توسط انتشارات فرهنگ معاصر به چاپ رسیده است.
ماشاءالله خان در بارگاه هارون الرشید
این کتاب دومین رمان طنز پرطرفدار پزشکزاد است که نخستین بار در سال 1337 و پیش از دایی جان ناپلئون نوشته شد. داستان این کتاب درباره یک دربان بانک به نام ماشاءالله خان است که آرزو می‌کند در دوران خلیفه بغداد زندگی کند. او روزی به یک مرتاض هندی مراجعه می‌کند تا از او بخواهد روحش را به آن زمان ببرد و سرانجام نیز موفق می‌شود که آرزوی خود را محقق کند.
داستان این کتاب به خوبی زندگی و مشکلات پیش روی یک فرد از دنیای مدرن را در دنیای کهن ترسیم می‌کند و با لحن طنز از وقایع جالبی می‌گوید که شما را به خنده وامی‌دارد. ماشاءالله خان در بارگاه هارون الرشید نیز توسط انتشارات فرهنگ معاصر چاپ شده و در دسترس مخاطبان فارسی زبان قرار گرفته است.
زندگینامه دیگر افراد موفق: اگر به مطالعه زندگینامه افراد موفق علاقه دارید توصیه می‌کنیم مقالات لوییز هی، دبی فورد، آبراهام مازلو و لویی پاستور را در رسانۀ دانشگاه کسب و کار بخوانید.
خانواده نیک اختر
خانواده نیک اختر از آثار تقریبا جدید ایرج پزشکزاد است که در سال 1380 نوشته و منتشر شد. داستان این کتاب روایتی طنز از مهاجرت خانواده‌ای ایرانی به آمریکا، در سال‌های پس از انقلاب است. کتاب خانواده نیک اختر حدود 200 صفحه دارد و سال‌هاست که نسخه‌ی ایرانی آن در بازار کتاب ناموجود است.
رستم صولتان
کتاب رستم صولتان مجموعه بیست طنز کوتاه اجتماعی – سیاسی است که در سال 1384 به زبان فارسی در آمریکا منتشر شد. این کتاب از جمله آثار ممنوعه ایرج پزشکزاد است که در ایران چاپ و منتشر نمی‌شود.
پسر حاجی باباجان
بسیاری از منتقدین، کتاب پسر حاجی باباجان را از جهاتی شبیه به رمان دایی جان ناپلئون می‌دانند. این اثر که در قالب نمایش‌نامه‌ای با سه پرده نوشته شده، نخستین بار در سال 1387 چاپ و منتشر شده است.
داستان این نمایشنامه درباره پسری به نام جعفر است که تصمیم می‌گیرد به خاطر شکست عشقی خودکشی کند. این اقدام او با ممانعت سیروس شکست می‌خورد. آن دو تصمیم می‌گیرند یک کسب و کار پردرآمد راه‌اندازی کنند و ریسک‌های مسیر را برای دستیابی به پول بپذیرند و…
2. نوشته‌های تاریخی
از آنجا که ایرج پزشکزاد فردی اهل ادبیات و سیاست و تاریخ بود، در طی سال‌های زندگی خود در آمریکا چندین مقاله و اثر تاریخی نوشت و منتشر کرد. بیشتر این نوشته‌ها به صورت مستقل چاپ شد یا در روزنامه‌ها و مجلات ایرانی قرار گرفت.
عناوین برخی از این نوشته‌ها عبارت است از:
- حافظ ناشنیده پند (یک رمان تاریخی از شرح زندگی حافظ و ارتباطات او با شاعران دیگر)
- مروری بر تاریخ انقلاب روسیه
- چند مقاله سیاسی با عنوان مصدق بازمصلوب
- طنز فاخر سعدی (نقد و تفسیر اشعار سعدی)
- ریشه‌های اختلاف چین و شوروی
- بررسی انقلاب مشروطه ایران
3. ترجمه‌ها
ایرج پزشکزاد بخشی از سال‌های تحصیل خود را در فرانسه گذراند؛ به همین دلیل آشنایی خوبی با زبان و فرهنگ فرانسوی داشت. او اکثر آثار ترجمه شده‌ی خود را طی سال‌های زندگی در ایران به سرانجام رساند و منتشر کرد. برخی از مهم‌ترین این آثار شامل موارد زیر است:
دزیره
ترجمه‌ی ایرج پزشکزاد از رمان تاریخی و عاشقانه‌ی دزیره، از موفق‌ترین و مشهورترین ترجمه‌های او محسوب می‌شود. رمان دزیره که زندگینامه دزیره کلاری، معشوقه ناپلئون بناپارت است، تلفیق زیبایی از تاریخ، سیاست، عشق و ادبیات کلاسیک محسوب می‌شود و به راحتی خود را در دل هر خواننده‌ای جا می‌کند.
این رمان توسط انتشارات علمی فرهنگی و انتشارات فرهنگ معاصر به چاپ رسیده است. بنابراین اگر دوست دارید یک کتاب کلاسیک عاشقانه – تاریخی با ترجمه روان و جذاب ایرج پزشکزاد بخوانید، این کتاب را از دست ندهید.
زندانی کازابلانکا
رمان زندانی کازابلانکا یک کلاسیک عاشقانه فرانسوی است که توسط موریس دوکبرا در قرن بیستم میلادی نوشته شد. این کتاب درباره زنی به نام مادام لیدیا است که نمی‌تواند مطابق با قوانین نامتعارف محله ممنوعه‌ی خود زندگی کند. او قربانی سنت‌ها می‌شود و به خاطر گناهی که انجام نداده، مورد انتقاد و سرزنش مردم و نیروهای امنیتی قرار می‌گیرد و…
رمان زندگی کازابلانکا در سال 1335 توسط ایرج پزشکزاد ترجمه شد. این کتاب اکنون در انتشارات امیرکبیر منتشر شده و در دسترس علاقه‌مندان آن قرار گرفته است.
شوایک؛ سرباز ساده‌دل
شوایک رمانی ناتمام در ژانر طنز و کمدی سیاه است که توسط یاروسلاو هاشک، نویسنده اهل چک، نوشته شده است. او در این اثر روایت اعزام یک سرباز ساده و نادان را در جبهه‌های جنگ جهانی شرح می‌دهد. او با نادانی خود حوادث بامزه‌ای را رقم می‌زند که خواندن آن خالی از لطف نیست.
ایرج پزشکزاد خلاصه‌ای از این رمان خواندنی را در سال 1364 ترجمه کرد. این کتاب در انتشارات زمان به چاپ رسید؛ اگرچه مدت‌هاست نسخه‌ای از آن در بازار کتاب موجود نیست و دیگر چاپ نمی‌شود!
زندگینامه دیگر افراد موفق: اگر به مطالعه زندگینامه افراد موفق علاقه دارید توصیه می‌کنیم مقالات آگاتا کریستی، پائولو کوئلیو، فخر رازی و کوین ترودو را در رسانۀ دانشگاه کسب و کار بخوانید.
سبک نوشتاری ایرج پزشکزاد
بسیاری از افراد سبک نوشتاری پزشکزاد را تلفیقی از طنز و مسائل اجتماعی می‌دانند. پزشکزاد کسی بود که بیشتر رمان‌ها، نمایشنامه‌ها و داستان‌های خود را در حالت طنز انتقادی نوشت و حتی تلاش کرد در پاورقی‌های نشریات و مجلات، داستانک‌هایی خنده‌دار بنویسد که هدف خاصی را دنبال کنند.
نثر پزشکزاد در این آثار ساده و روان است؛ به گونه‌ای که خوانندگان مبتدی هم می‌توانند بخوانند و از آن لذت ببرند. خواندن کتاب‌های پزشکزاد مانند این است که یک سریا‌ل بامزه و جذاب ببینید و این ویژگی به علت خط روایی گیرا و زبان طنز و ساده‌ای است که او در آثار خود به کار برده است. اگر دوست دارید یک کتاب خوب از ایرج پزشکزاد بخوانید تا با ادبیات معاصر ایران آشنا شوید، پیشنهاد ما این است که از رمان دایی جان ناپلئون شروع کنید!
خواندن آثار ایرج پزشکزاد به چه کسانی توصیه می‌شود؟
← لحن آثار پزشکزاد ساده و روان است و در اکثر آن‌ها از هیچ تکنیک روایی خاصی مانند سیال ذهن، راوی غیرقابل اعتماد، داستان در داستان و… استفاده نشده است. به همین علت خواندن رمان‌های او به خوانندگان مبتدی نیز پیشنهاد می‌شود.
←اگر دوست دارید یک کتاب ساده و ایرانی بخوانید تا آغازی برای شروع کتابخوانی فارسی در شما باشد، می‌توانید از رمان دایی جان ناپلئون یا ماشاءالله خان در بارگاه هارون الرشید شروع کنید.
← اگر به آثار طنز علاقه دارید و دوست دارید کتاب طنز ایرانی بخوانید، از رمان‌ها و مجموعه‌های ایرج پزشکزاد شروع کنید.
و اگر می‌خواهید با بخشی از تاریخ ایران و سایر کشورها آشنا شوید، می‌توانید مقالات، آثار تاریخی و کتاب‌های ترجمه شده ایرج پزشکزاد را مطالعه کنید.
زندگینامه دیگر افراد موفق: اگر به مطالعه زندگینامه افراد موفق علاقه دارید توصیه می‌کنیم مقالات ملاصدرا، ابوسعید ابوالخیر، جول اوستین و مارک تواین را در رسانۀ دانشگاه کسب و کار بخوانید.
نتیجه‌گیری
ایرج پزشکزاد یکی از نویسندگان فارسی زبان معاصر است که بیشتر در حوزه‌ی طنز اجتماعی فعالیت کرده است. این نویسنده در سال 1305 متولد شد و در سال 1400 در سن 94 سالگی درگذشت. پزشکزاد در طول زندگی خود چندین رمان، مجموعه طنز و مقاله‌ی تاریخی و سیاسی نوشت و آثار متعددی را به زبان فارسی ترجمه کرد. از مهم‌ترین آثار او رمان دایی جان ناپلئون، ماشاءالله خان در بارگاه هارون الرشید و ترجمه‌ی رمان دزیره است که در ایران نیز با شهرت و استقبال خوبی روبه‌رو شده‌اند.
ما در این مقاله از دانشگاه کسب و کار به بررسی زندگی این نویسنده بزرگ ایرانی پرداختیم و مهم‌ترین آثار او را به همراه سبک نوشتاری‌اش بررسی کردیم. نظر شما درباره ایرج پزشکزاد و آثارش چیست؟ به نظر شما هدف اصلی او از نوشتن رمان‌ها و نوشته‌های طنز چه بوده است؟ نظرات ارزشمند خود را با ما در میان بگذارید.
