انگیزش یکی از مفاهیم مهم در روانشناسی و علوم تربیتی است. در واقع انگیزش به عامل یا عواملی گفته می‌شود که باعث شروع، هدایت، حفظ و تقویت رفتار افراد می‌شود. انگیزش می‌تواند داخلی یا خارجی باشد. انگیزش داخلی زمانی رخ می‌دهد که فرد به دلایل شخصی و بدون توجه به پاداش یا تنبیه خارجی، به فعالیت خود ادامه دهد. و انگیزش خارجی زمانی رخ می‌دهد که فرد به دلایل خارج از خود، مثل دریافت پاداش یا جلوگیری از تنبیه، به فعالیت خود ادامه دهد. انگیزش دارای سه بعد است: جهت، شدت و پایداری. جهت به هدف یا نتیجه‌ای گفته می‌شود که فرد با فعالیت خود قصد دستیابی به آن را دارد. شدت به مقدار تلاش و توجه گفته می‌شود که فرد برای رسیدن به هدف خود صرف می‌کند. پایداری به مقدار زمان گفته می‌شود که فرد با وجود موانع و سختی‌های راه، به فعالیت خود ادامه می‌دهد.
در این مقاله از مجموعه مقالات دانشگاه کسب و کار می‌خواهیم به مسئله مهم انگیزش، اهمیت، ابعاد آن و عوامل ایجاد آن بپردازیم. اگر این موضوع برای شما نیز جالب است، حتماً تا انتهای این مقاله تیم دانشگاه کسب و کار را همراهی کنید.
نگاهی به دلایل اهمیت انگیزش
چرا انگیزش مهم است؟ انگیزش برای چندین دلیل مهم است. اول اینکه انگیزش باعث محقق شدن پتانسیل و استعداد فرد می‌شود. زمانی که فرد انگیزه دارد، با تلاش و پشتکار بالاتر، سطح عملکرد و چالش خود را بالا می‌برد. دوم اینکه انگیزش باعث رضایت و خوشحال شدن فرد می‌شود. زماني كه فردي هدفي را كسب كند يا پيشرفتي در كار يا يادگيري خود حس كند، حس لذت و تأييدي در وجود او پدیدار می‌شود. سوم اینکه انگيزش باعث تقويت رابطه فردي با ديگران و جامعه می‌شود.
زماني كه فردي در يك فعاليت جمعي يا همكاري شركت كند يا نقشي را در جامعه بپذيرد، احساس تعلق به ديگران و جامعه دارد. چهارم اینکه انگیزش باعث توسعه شخصیت و خودآگاهی فرد می‌شود. زمانی که فرد برای خودش اهدافی تعیین کند و برای رسیدن به آنها تلاش کند، خودش را بهتر می‌شناسد و قابلیت‌ها و نقاط ضعف خود را بیشتر متوجه می‌شود. بنابراین، می‌توان گفت که انگیزش یک مفهوم کلیدی و اساسی در زندگی افراد است. انگیزش می‌تواند منبع تغییر، پیشرفت، رشد و شادمانی باشد. برای داشتن انگیزش، لازم است که فرد هدف‌های مناسب و چالش‌برانگیز برای خود تعریف کند، به خود اعتماد داشته باشد، از فعالیت خود لذت ببرد، با دیگران همکاری کند و از پاداش‌های داخلی و خارجی استفاده کند.
بررسی ابعاد این مفهوم
در قسمت‌های قبلی آموختیم که انگیزش دارای سه بعد است. حال در ادامه می‌خواهیم با این ابعاد بیشتر آشنا شویم. تا انتهای این مقاله تیم دانشگاه کسب و کار را همراهی کنید.
معرفی بعد جهت در انگیزش
بعد جهت یکی از مفاهیم مهم در روانشناسی انگیزش است. بعد جهت به نحوه‌ای گفته می‌شود که فرد با هدف‌ها، کارها و فعالیت‌های خود رابطه برقرار می‌کند. بعضی افراد به سمت هدف‌های خود حرکت می‌کنند و بعضی دیگر از دور شدن از تهدیدات و مشکلات فرار می‌کنند. این دو نوع بعد جهت به ترتیب جهت‌گیری به سمت پیشرفت و جهت‌گیری به سمت پرهیز نامیده می‌شوند. جهت‌گیری به سمت پیشرفت یعنی فرد با علاقه، شوق و کنجکاوی به کارهای خود مشغول می‌شود و از چالش‌ها لذت می‌برد. فرد با جهت‌گیری به سمت پیشرفت هدف‌های بلندمدت و ارزشمند را دنبال می‌کند و در صورت شکست، تلاش خود را افزایش می‌دهد. همچنین فرد با جهت‌گیری به سمت پیشرفت کارایی بالایی پیدا می‌کند و احساس مسئولیت نسبت به عملکرد خود را دارد.
جهت‌گیری به سمت پرهیز یعنی فرد با ترس، استرس و نگرانی به کارهای خود مشغول می‌شود و از چالش‌ها دوری می‌کند. فرد با جهت‌گیری به سمت پرهیز هدف‌های کوتاه مدت و سطح پایین را دنبال می‌کند و در صورت شکست، تلاش خود را کاهش می‌دهد. همچنین فرد با جهت‌گیری به سمت پرهیز کارایی پایینی دارد و احساس وابستگی به عوامل خارجی را دارد. پژوهش‌های زیادی نشان داده‌اند که جهت‌گیری به سمت پیشرفت با عملکرد بالاتر، رضایت بالاتر، خلاقیت بالاتر و سلامت روان بالاتر همبستگی دارد. بنابراین، توصیه می‌شود که فرد سعی کند جهت‌گیری به سمت پيشرفت خود را تقويت كند. برخي از راهكارهايي كه براي اين منظور می‌توان استفاده كرد عبارت‌اند از:
- تعيين هدف‌های چالش برانگيز ولي قابل دستيابي
- تمركز بر يادگيري و توسعه توانایی‌ها
- درك علل شكست و يادگيري از آن
- جستجوي بازخورد مثبت و سازنده
- انتخاب فعالیت‌هایی كه مورد علاقه هستند و ارزش دارند
- تشويق خود و ديگران براي تلاش و پيشرفت
معرفی بعد شدت
انگیزش به فرایندهایی گفته می‌شود که رفتار فرد را نیرو، جهت و پایداری می‌دهند. در واقع انگیزش می‌تواند درونی یا بیرونی باشد. انگیزش درونی زمانی رخ می‌دهد که فرد به دلایل شخصی و خودجوش به کاری مشغول می‌شود. انگیزش بیرونی زمانی رخ می‌دهد که فرد تحت تأثیر عوامل خارج از خود به کاری مشغول می‌شود. برای مثال، یک دانشجو ممکن است به خاطر علاقه و لذت شخصی درس بخواند (انگیزش درونی) یا به خاطر نمره و تحسین دیگران درس بخواند (انگیزش بیرونی).
بعد شدت یکی از ابعاد انگیزش است که نشان دهنده مقدار تلاش و اراده فرد برای رسیدن به هدف است. شدت انگیزش تأثیر زیادی بر عملکرد فرد دارد. فرد با شدت انگیزش بالا، با تمام قوا و توانایی خود در جهت هدف خود پیش می‌رود و با چالش‌ها و موانع روبرو می‌شود. همچنین فرد با شدت انگیزش پایین، با کمال تسلط و بالاترین سطح توانایی خود در جهت هدف خود پیش نمی‌رود و با چالش‌ها و موانع دست و پنجه نرم نمی‌کند! برای افزایش شدت انگیزش، راهکارهای زیر را می‌توان پیش گرفت:
- هدف‌های واضح، قابل اندازه‌گیری، قابل دسترس، منطقی و زمان‌بندی شده تعریف کنید.
- پاداش‌های مناسب برای رسیدن به هدف‌ها در نظر بگیرید.
- باور به خود و توانایی‌های خود را قوّت ببخشید.
- نقطه شروع را ساده و آسان قرار دهید.
- با دوستان و همکاران خود همکاری و هم‌فکری کنید.
- به پس زمینه و علت فرار کردن خود از کار و تلاش توجه کنید.
مقالات مرتبط در حوزه توسعه فردی: برای افزایش آگاهی خودتان در زمینه موفقیت و توسعه فردی توصیه می‌کنیم مقالات حافظه دیداری، علائم افسردگی و استعداد را در رسانۀ دانشگاه کسب‌وکار مطالعه کنید.
معرفی بعد پایداری در انگیزش
بعد پایداری یکی از ابعاد مهم انگیزش است که نشان می‌دهد که چقدر فرد قصد دارد تلاش خود را برای رسیدن به هدف خود ادامه دهد. بعضی از افراد در برابر مشکلات و چالش‌ها سریعاً دلسرد و ناامید می‌شوند و از تلاش کردن دست می‌کشند. در حالی که بعضی دیگر با پشتکار و استقامت به جستجوی راه‌حل‌های جدید و بهبود عملکرد خود می‌پردازند. عوامل مختلفی می‌توانند بر پایداری انگیزش تأثیر بگذارند، از جمله نوع هدف، باورهای فردی، بازخوردها، حمایت اجتماعی و شرایط محیطی و…
بر اساس نظریه هدف‌گذاری، هدف‌های چالش‌برانگیز، واضح و قابل اندازه‌گیری باعث افزایش پایداری انگیزش می‌شوند، زیرا فرد را تشویق می‌کنند که به عملکرد خود توجه کنند و با استانداردهای خود یا دیگران مقایسه کنند. همچنین هدف‌های انتخاب شده توسط خود فرد (هدف‌های داخلی) نسبت به هدف‌های انتخاب شده توسط دیگران (هدف‌های خارجی) منجر به پایداری بالاتر انگیزش می‌شوند، زیرا فرد حس مسئولیت و کنترل بالاتری نسبت به رسیدن به هدف خود دارد.
باورهای فردی نیز نقش مؤثری در پایداری انگیزش دارند. باور فرد به توانایی خود (باور به خودکارآمدی)، باور فرد به رابطه علّت – عواقب (باور به قابل کنترل بودن) و باور فرد به ارزش هدف (باور به اثربخش بودن) سه عامل اصلی هستند که باعث می‌شوند فرد در صورت بروز شکست چالش را قبول کند و تلاش خود را افزایش دهد. این باورها تحت تأثیر بازخوردهای دریافت شده توسط فرد قرار می‌گیرند. بازخوردهای مثبت و تشویق‌کننده می‌توانند باورهای مثبت را تقویت کنند و بازخوردهای منفی و نقد کننده می‌توانند باورهای منفی را تضعیف کنند.
نقش حمایت اجتماعی در بعد پایداری
حمایت اجتماعی نیز عامل دیگری است که بر پایداری انگیزش اثر می‌گذارد. در واقع حمایت اجتماعی شامل رفتارهایی است که نشان می‌دهد فرد یا گروهی از افراد به فرد دیگر اهمیت می‌دهند، به او اعتماد دارند، به او کمک می‌کنند و با او همدلی می‌کنند. حمایت اجتماعی می‌تواند از طرف خانواده، دوستان، همکاران، سرپرستان، مربیان و غیره باشد. همچنین حمایت اجتماعی باعث می‌شود فرد حس تعلق، اعتبار و اعتماد به نفس بالاتری داشته باشد و در برابر استرس و شکست مقاوم‌تر باشد. شرایط محیطی نیز بر پایداری انگیزش تأثیر دارند. در واقع شرایط محیطی شامل عوامل فیزیکی، روان‌شناختی و سازمانی هستند که در محل تحصیل، کار یا فعالیت فرد حاکم هستند. برخی از شرایط محیطی که می‌توانند پایداری انگیزش را افزایش دهند عبارت‌اند از:
- فراهم بودن منابع و تجهیزات لازم
- در دسترس بودن فضای مناسب و آرام
- فراهم بودن فرصت‌های یادگیری و رشد
- در دسترس بودن حقوق و مزایای منصفانه
- فراهم بودن قوانین و ضوابط شفاف و عادلانه
- در دسترس بودن روابط سالم و وجود همکاری بین اعضا
به طور خلاصه، پایداری یک بعد مهم از انگیزش است که نشان می‌دهد که چقدر فرد قصد دارد تلاش خود را برای رسیدن به هدف خود ادامه دهد. پایداری انگیزش تحت تأثیر عوامل مختلف قرار می‌گیرد، که در این قسمت به پنج عامل اصلی آن یعنی نوع هدف، باورهای فرد، بازخوردها، حمایت اجتماعی و شرایط محيطي اشاره کردیم.
چه عواملی منجر به ایجاد این مفهوم می‌شوند؟
انگیزش یکی از مفاهیم مهم روانشناسی است که بر رفتار، یادگیری و عملکرد افراد تأثیر دارد. در واقع انگیزش به عامل یا عواملی اطلاق می‌شود که باعث شروع، هدایت و پایداری رفتارهای هدف‌مند می‌شوند. برای داشتن انگیزش، لازم است که فرد نیاز، خواسته یا علاقه‌ای به رسیدن به هدف خاصی داشته باشد. برخی از عوامل انگیزاننده ممکن است درون فرد باشند و برخی دیگر خارج از فرد قرار داشته باشند. در ادامه این مقاله، به برخی از عوامل درونی و خارجی که منجر به ایجاد انگیزش می‌شوند، اشاره خواهیم کرد. تا انتهای این مقاله تیم دانشگاه کسب و کار را همراهی کنید.
مقالات مرتبط در حوزه توسعه فردی: برای افزایش آگاهی خودتان در زمینه موفقیت و توسعه فردی توصیه می‌کنیم مقالات کاریزما، خودشناسی و انواع تیپ شخصیتی را در رسانۀ دانشگاه کسب‌وکار مطالعه کنید.
نقش عوامل درونی در انگیزش
عوامل درون فرد شامل نیازها، خصوصیات شخصیت، باورها و هدف‌های فرد هستند. برخی از نظریات روانشناسان در مورد عوامل درون فرد تأثیرگذار بر انگیزش عبارت‌اند از:
- نظریه غرایز: بر اساس این نظریه، رفتارهای فرد تحت تأثیر نیروهای غیرعقلانی و غیر آگاه قرار دارند. غرایز عبارت‌اند از نیروهای بالقوه که باعث تحرک و جستجو برای رضایت بخشیدن نیازهای بیولوژیک چون غذا، آب، تولید مثل و … می‌شوند.
- نظریه نیازها: بر اساس این نظریه، رفتار فرد تحت تأثیر سطح رضایت یا عدم رضایت نیازهای مختلف قرار دارد. نظرات مختلف در مورد تعداد و تقسیم‌بندی نیازها وجود دارد. چارچوب معروف‌ترین آن پیرامید نظرات مسلو است که شامل پنج سطح نظریات است: نظریات فیزیولوژیک (بقا)، نظریات حفاظتي (امنيت)، نظریات عضويت (انسجام)، نظریات قابليت (پذيرفتگي) و نظریات خودكامگي (خودباوري).
- نظريه سطح برانگيختگي: برانگيختگي يك حالت فيزيولوژيك و رواني است كه نشان دهنده ميزان فعاليت و هيجان فرد است. بر اساس اين نظريه، هر فرد سطح مطلوبي از برانگيختگي را ترجيح مي‌دهد و سعي مي‌كند با انجام رفتارهاي مختلف، از كاهش يا افزايش برانگيختگي خود جلوگيري كند. برخي افراد سطح بالاتري از برانگيختگي را دوست دارند و به رفتارهاي پرخطر و چالش‌برانگيز علاقه‌مند هستند. برخي ديگر سطح پايين‌تري از برانگيختگي را ترجيح مي‌دهند و به رفتارهاي آرام و منظم علاقه‌مند هستند.
نقش عوامل خارجی بر این مفهوم
عوامل خارج از فرد شامل شرایط محیطی، پاداش‌ها، تنبیه‌ها، بازخوردها و تأثیرات اجتماعی هستند. برخی از نظریات روانشناسان در مورد عوامل خارجی تأثیرگذار بر انگیزش عبارت‌اند از:
- نظریه یادگیری: بر اساس این نظریه، رفتارهای فرد تحت تأثیر پاداش‌ها و تنبیه‌هایی قرار دارند که در پی آنها دریافت می‌کند. پاداش‌ها عبارت‌اند از محرک‌هایی که باعث افزایش فرکانس یا شدت رفتار می‌شوند. تنبیه‌ها عبارت‌اند از محرک‌هایی که باعث کاهش فرکانس یا شدت رفتار می‌شوند. پاداش‌ها و تنبیه‌ها ممکن است درونی یا خارجی باشند. در واقع پاداش‌های درونی شامل حس رضایت، خوشحالی، علاقه‌مندی و … هستند. پاداش‌های خارجی شامل درآمد، نمرات، ستایش، جوایز و … هستند. تنبیه‌های درونی شامل حس گناه، نارضایتی، خستگی و … هستند. و تنبیه‌های خارجی شامل جرایم، نقصان، تمسخر، منع و … هستند.
- نظریه باور – پاداش: بر اساس این نظریه، رفتار فرد تحت تأثیر باور فرد در مورد رابطۀ بین عملکرد و پاداش قرار دارد. به عبارت دیگر، فرد زمانی به چالش پاسخ مثبت می‌دهد که باور داشته باشد کسب عملکرد خوب منجر به دریافت پاداش خوب خواهد شد.
نگاهی به تفاوت هدف و انگیزش
هدف و انگیزش دو مفهوم مهم در روانشناسی و سازمان هستند که بر رفتار و عملکرد افراد تأثیر گذارند. هرچند این دو مفهوم گاهی با هم اشتباه گرفته می‌شوند، اما در واقع تفاوت‌های مهم و اساسی بین آنها وجود دارد. در این قسمت، سعی می‌کنیم تفاوت هدف و انگیزش را به صورت ساده و روشن بیان کنیم. هدف به آنچه که فرد قصد دارد به آن برسد گفته می‌شود. در واقع هدف یک جایگاه، یک شرایط، یک نتیجه، یک عمل، یک نقطه پایان یا هر چیز دیگری می‌تواند باشد که فرد آن را در ذهن خود تصور کرده و برای رسیدن به آن تلاش می‌کند. هدف چشم‌انداز فرد از آینده است و نشان می‌دهد که فرد در آینده کجا قرار دارد و چه مسیری را پیش رو دارد. همچنین هدف بخش خارجی رفتار فرد است و قابل سنجش، اندازه‌گیری و مقایسه است.
انگیزش به علت، دلیل، عامل، نیرو، شور، اشتیاق یا هر چیز دیگری گفته می‌شود که فرد را به سمت هدف خود هل می‌دهد. در واقع انگیزش نشان می‌دهد که فرد چرا به سمت هدف خود حرکت می‌کند و با چه قوت، شوق، پایبندی و پایداری‌ای آن را دنبال می‌کند. انگیزش بخش درونی رفتار فرد است و قابل لمس نبوده و فقط در ذهن فرد شکل می‌گیرد. با توجه به تعاریف بالا، می‌توان تفاوت هدف و انگیزش را به صورت خلاصه به شکل زیر برجسته کرد:
- هدف آنچه است که فرد قصد دارد به آن برسد.
- انگیزش آنچه است که فرد را ترغیب می‌کند به سمت هدف خود حرکت کند.
فرض کنید که قصد دارید کتاب بنویسید. در این صورت، نوشتن کتاب هدف شما است و دلایلی که شما را وادار می‌کنند که برای نوشتن کتاب وقت بگذارید، انگیزش شما هستند. این دلایل می‌توانند مختلف باشند، مانند علاقه به نوشتن، تأثیرگذاری بر دیگران، درآمدزایی، شهرت یا هر چیز دیگری!
مقالات مرتبط در حوزه توسعه فردی: برای افزایش آگاهی خودتان در زمینه موفقیت و توسعه فردی توصیه می‌کنیم مقالات امیدواری، ذهنیت، خوشحالی و قانون جذب عشق را در رسانۀ دانشگاه کسب‌وکار مطالعه کنید.
کلام آخر
خیلی خوشحالیم که تا انتهای این مقاله همراه تیم دانشگاه کسب و کار بودید. در این مقاله در کنار هم یاد گرفتیم که انگیزش به عبارت ساده، دلیل یا دلایلی است که باعث می‌شود شخصی عمل خاصی را انجام دهد یا به هدف خاصی برسد. انگیزش می‌تواند از داخل شخص (انگیزش درونی) یا از خارج شخص (انگیزش برونی) نشئت گیرد. به عنوان مثال، یک دانش‌آموز ممکن است بخواهد در درس خوب باشد چون علاقه‌مند به یادگیری است (انگیزش درونی) یا چون می‌خواهد نمره خوب بگیرد و تحسین دیگران را جلب کند (انگیزش برونی)!
چرا انگیزش مهم است؟ انگیزش یک نقش کلیدی در رشد و توسعه فردی و حرفه‌ای شخص دارد. افراد با انگیزه، معمولاً باور دارند که می‌توانند به توانایی‌های خود افزوده و به هدف‌های خود نزدیک شوند. این باور، باعث می‌شود که آنها با تلاش و پشتکار بیشتر، با چالش‌ها و مشکلات روبرو شوند و راه‌حل‌های خلاقانه پیدا کنند. همچنین، افراد با انگیزه، سطح رضایت و خوشبختی بالاتری دارند و روابط بهتر و سالم‌تری با دیگران برقرار می‌کنند. چطور انگیزه خود را حفظ کنیم؟ برای حفظ انگیزه، لازم است که هدف‌های واضح، قابل اندازه‌گیری و قابل دسترس تعیین کنید. همچنین، باید وقتی که پیشرفت کرده یا به هدف خود رسیده‌اید به خود پاداش بدهید. علاوه بر این، باید با افراد مثبت و الهام‌بخش احاطه شوید و از تجارب و نظرات آنها استفاده کنید. در نهایت، باید به خود اعتماد داشته باشید و به قابلیت‌های خود افتخار کنید.
حال شما برای ما بنویسید. چگونه می‌توانیم انگیزش خود را در طول مسیر حفظ کنیم؟
