امیدواری، نیرو محرکه‌ی انسان است. اگر ما از نیرویی به اسم امید برخوردار نباشیم، هیچ‌گاه نمی‌توانیم به زندگی ادامه دهیم. امیدواری به ما قدرت می‌دهد، ما را وادار می‌کند شب‌های طولانی درس بخوانیم تا در آزمون‌های مختلف قبول شویم. وادارمان می‌کند تلاش کنیم، سرسختانه با مشکلات زندگی بجنگیم و توقف نکنیم. امیدواری ما را به سمت تحمل سوق می‌دهد؛ با این تفکر که اوضاع بهتر خواهد شد؛ اما ریشه‌ی این امیدواری در چیست؟ در این مقاله از دانشگاه کسب و کار به بررسی نقش امید در زندگی انسان خواهیم پرداخت.
امیدوار بودن به چه معناست؟
امیدواری در لغت، مترادف با آرزومندی قرار گرفته است و به‌معنای آرزو، انتظار و توقع مثبت نسبت به مسئله‌ای خاص می‌باشد. امید به حالتی در انسان گفته می‌شود که بر اساس آن نسبت به آینده و اتفاقات آن نگرشی مثبت دارد. فرد امیدوار به دلیل این ویژگی روانشناختی، اراده و توانایی بیشتری دارد و حتی در سخت‌ترین شرایط زندگی، چشم‌انداز آینده‌ای روشن همراه با دستیابی به اهداف را در مقابل خود می‌بیند.
ریشه‌ی امیدواری در چه چیزی است؟
از آن جایی که امیدواری یکی از احساسات درونی انسان است، ریشه‌ی آن بیش از هر چیز به وجود خود انسان بازمی‌گردد. احساسات درونی انسان، تا حد زیادی وابسته و متصل به هم هستند؛ بر این اساس هر چقدر آرامش بیشتری داشته باشیم، قدرت، امیدواری و انگیزه‌ی بیشتری نیز خواهیم داشت. بنابراین باید به آرامش درونی خود به عنوان مسئله‌ای مهم توجه کنیم. پس از آن باید به بررسی سایر عواطف و ویژگی‌های ذهنی خود بپردازیم تا تاثیرات منفی‌ای بر نیروی امید در وجود ما نداشته باشند.
راهکارهایی برای افزایش امیدواری در زندگی
توجه به نقاط قوت خود
ما از توانایی‌ها و مهارت‌های متعددی در زندگی برخوردار هستیم؛ اما گاه به‌دلیل مقایسه‌ی خود با دیگران یا کمبود اعتماد به نفس، از دیدن نقاط قوت خود عاجز هستیم. یکی از راهکارهای افزایش امیدواری در زندگی، توجه به نقاط قوت و توانایی‌های فردی است.
به ویژگی‌های مثبت خود فکر کنید: توانایی در برقراری ارتباطات اجتماعی، مهربانی، بخشندگی، قدرت نویسندگی، صدای خوب، مهارت‌های ورزشی و… مسلما ویژگی‌هایی در شما وجود دارد که باعث تمایز شما با دیگران شود. بر روی آن‌ها تمرکز کنید و با تقویتشان، امیدواری و انگیزه را خود افزایش دهید.
علاقه به شیوه‌ی زندگی و فعالیت‌های روزانه
اینکه به سبک زندگی و فعالیت‌هایی که روزانه انجام می‌دهیم، علاقه داشته باشیم، سبب امیدواری ما نسبت به زندگی می‌شود. علاقه‌داشتن حتی سخت‌ترین کارها را برای ما آسان و لذت‌بخش می‌کند. دانش‌آموزی که به رشته‌ی تحصیلی خود علاقه‌مند باشد، هرروز با شوق به مدرسه می‌رود و برای یادگیری درس‌ها، توجه فراوانی نشان می‌دهد. یا برای کسی که به شغلش علاقه‌مند است، هربار سرکار رفتن مانند تفریح و سرگرمی است. پس وجود علاقه در هر مسئله و موضوعی را اولویت خود قرار دهید.
لزوم شمارش موفقیت‌ها و دستاوردهای زندگی
هربار که در مسئله‌ای به موفقیت و پیروزی می‌رسیم، یک قدم به امیدوار بودن نزدیک‌تر می‌شویم. لزومی ندارد حتما موفقیت بزرگی داشته باشیم تا خود و توانایی‌هایمان را باور کنیم، این پیروزی می‌تواند بسیار کوچک و جزئی باشد؛ مثلا گرفتن نمره‌ی قبولی در امتحان، پس‌انداز کردن و خرید وسیله‌ی مورد نیاز، درست کردن ابزاری که دچار مشکل شده و… . همیشه دستاوردهای خود را به خاطر داشته باشید و در هنگام ناامیدی به آن‌ها فکر کنید؛ مطمئنا تاثیر زیادی در بهبود روحیات شما خواهد داشت.
نقش خانواده و دوستان
انسان موجودیست که به روابط اجتماعی نیاز دارد. تنهایی و صحبت‌نکردن با دیگران، تاثیرات مخربی بر روح و روان انسان می‌گذارد. تقریبا بیش از نیمی از امیدواری در وجود انسان، از طریق مراودات اجتماعی، صحبت و درددل کردن با اطرافیان شکل می‌گیرد. برای رسیدن به این امر، لازم است با دوستانی ارتباط بگیرید که از لحاظ فکری و عقیدتی، با شما در یک جهت باشند. همچنین از دوستی با افراد ناامیدی که مدام از شکست‌ها و مشکلات خود حرف می‌زنند پرهیز کنید؛ زیرا افکار آن‌ها در شما نیز تاثیر می‌گذارد و کم‌کم دچار ناامیدی و افسردگی خواهید شد.
تاثیر حمایت دیگران
گاهی اوقات ما در زندگی دچار توقف و ناامیدی می‌شویم. در چنین حالتی به نیرویی خارجی نیاز داریم تا به‌گونه‌ای ما را به حرکت و تلاش مجدد وادارد. تشویق و حمایت دیگران، چنین اثری دارد.
این حمایت‌ها چه زبانی و تنها از طریق کلمات باشد و چه به‌صورت‌های دیگری مانند یاری‌کردن فرد، کمک به حل مسئله، کمک‌های مالی و…باشد، امیدواری و انگیزه را در وجود ما افزایش می‌دهد. اگر در اطراف خود، افراد بی‌انگیزه و ناامید دیدید، حتما به تشویق آن‌ها بپردازید تا تاثیرات آن را هم در زندگی خود و هم در زندگی آن‌ها مشاهده کنید.
افزایش علم و آگاهی
همیشه می‌توان مقداری امید و انگیزه را در کسب علم و دانش پیدا کرد. چرا که با یادگیری، چنین تفکری در ما شکل می‌گیرد که می‌توانیم با تکیه بر دانش خود، از عهده‌ی مسائل و مشکلات مختلف زندگی بربیاییم. همچنین اصل یادگیری و تلاش برای کسب آگاهی، حس پویایی و زنده‌بودن را در فرد ایجاد و تقویت می‌کند؛ به دنبال آن، امیدواری نیز در وجودمان تقویت شده و زندگی شادتری را تجربه خواهیم کرد.
پیدا کردن امیدواری در همدلی با دیگران
هنگامی که در رنج‌ها و ناگواری‌ها کنار اطرافیان و دوستان‌مان هستیم، امیدواری جوانه می‌زند. همه‌ی ما در شرایط مشابهی زندگی می‌کنیم و در تلاشیم به سمت امیدواری حرکت کنیم. گاه در یک جمع دوستانه، همه نیازمند نور، امید، عشق و دلگرمی هستند و این‌ها با کنار هم بودن و صحبت و همدلی، برایشان میسر می‌شود. حتی پیداکردن سختی‌ها و غصه‌های مشترک نیز، به ما چنین حسی می‌دهد که تنها نیستیم و می‌توانیم با کمک تجربه‌های یکدیگر از این مرحله گذر کنیم.
زندگی در حال و نترسیدن از اتفاقات نیامده
یکی از بهترین راه‌های امیدواری در زندگی، غنیمت شمردن حال و زندگی در لحظه است. افرادی که در گذشته و اتفاق‌های خوب و بد آن زندگی می‌کنند، دیگر امیدی به حال و آینده‌ی خود ندارند و همین امر افسردگی و ناامیدی را در آن‌ها تشدید می‌کند. علاوه بر این نباید تا زمانی که اتفاق و حادثه‌ی ناخوشایندی رخ نداده، از وقوع آن بترسیم. ما توانایی پیش‌بینی آینده را نداریم و خیلی از اتفاقات، تنها در ذهن ما رخ می‌دهد، پس چرا با تفکرات منفی و بدبینی، زندگی فعلی خود را دچار اندوه و ناامیدی کنیم؟
امیدواری با باور به خدا
اینکه باور داشته باشیم قدرتی برتر از ما وجود دارد، موجب می‌شود در شکست‌ها و ناکامی‌ها نترسیم. حقیقت این است که در جهانی با این وسعت، ما احساس گم‌گشتگی و ناتوانی داریم. ما نمی‌توانیم از پس تمام مشکلات بربیاییم و در موارد متعدد، چاره‌ساز باشیم. اینکه باور کنیم قدرتی وجود دارد که می‌تواند مشکلات را حل و نشدنی‌های زندگی را برایمان آسان کند، موجب ایجاد آرامش درونی و امیدواری در ما می‌گردد؛ به همین دلیل افرادی که به قدرتی برتر مانند خدا اعتقاد دارند، به نسبت سایرین، آرامش و امیدواری بیشتری را در زندگی تجربه می‌کنند.
اهمیت امیدواری در ادیان مذهبی
در تمام ادیان مذهبی، تاکید ویژه‌ای بر حفظ امیدواری در انسان شده است. در کتب الهی، علت پویایی انسان و شادکامی و حرکت به سوی آینده را در امیدواری او می‌دانند. دین مسیحیت، خدایی که نزد او دعا می‌کنند را “خدای امید” می‌نامد؛ خدایی که برای مؤمنان، آرامش و شادی می‌آورد. در یهودیت، اسلام و سایر ادیان نیز افکاری مانند آن دیده می‌شود.
بودائیسم
بودا تنها دینی است که امید را نه به عنوان فضیلتی مثبت، بلکه یک رذیلت می‌داند. او عقیده داشت که ناامیدی فضیلت است و ما باید از امیدواری در سه چیز دوری کنیم:
امیدواری به نیروهای فراطبیعی:
از نظر بودا، ما باید تنها بر قدرت و نیروهای فردی خود تکیه کنیم. اینکه منتظر باشیم دستی فراطبیعی بیاید، ما را نجات دهد و مشکلات را حل کند، بدتر باعث ناامیدی ما می‌شود. چون ممکن است هیچ‌گاه چنین نیرویی به کمک ما نیاید.
امیدواری به آینده:
امیدوار بودن نسبت به آینده، ممکن است موجب شود زمان حال خود را از دست بدهیم. اگر مدام چشم امید به آینده داشته باشیم، دیگر تلاشی برای زندگی فعلی خود نمی‌کنیم و همه‌چیز را به آینده موکول می‌کنیم. ضمن اینکه ممکن است سال‌های زندگی ما محدود باشد و آن آینده‌ای که در انتظار آن هستیم، هیچ‌گاه فرا نرسد.
امیدواری نسبت به انسان‌ها:
هرچه توقع و انتظارات کمتری از اطرافیان خود داشته باشیم، به همان میزان، آرامش بیشتری را تجربه خواهیم کرد. حقیقت این است که هر فرد بیشتر از هر چیزی، درگیر مسائل و مشکلات زندگی خودش است و اگر ما امید واهی و زیادی به یک فرد داشته باشیم، ممکن است در نهایت دچار شکست و سردرگمی شویم.
فواید امیدواری در زندگی
وجود امیدواری در زندگی، سبب می‌شود انسان برای خود هدف تعیین کند و تا رسیدن به آن، دست از تلاش و حرکت برندارد. عده‌ای باور دارند که ما هر چه تصور کنیم، در نهایت به آن می‌رسیم. هنگامی که امیدواریم، در حقیقت آینده‌ی روشنی برای خود تصور می‌کنیم و این موضوع، احتمال دستیابی به آن را آسان‌تر و واقعی‌تر می‌کند. امیدواری موجب می‌شود مشکلات و سختی‌های زندگی را تحمل کرده و به آسانی شکست و عقب‌نشینی را قبول نکنیم.
فرد امیدوار، روحیه‌ی مثبتی دارد و با شادی و انگیزه به فعالیت‌ها و مشغله‌های زندگی می‌پردازد. همچنین امید از ما انسانی مهربان‌تر می‌سازد که توانایی کمک‌کردن و همدلی با دیگران را دارد.
امید و مسائل مالی
فردی که به آینده‌ی خود امیدوار است، تلاش می‌کند تا مسائل مالی خود را به‌خوبی مدیریت کند؛ زیرا برای آینده‌ی خود اهدافی دارد و می‌داند لازمه‌ی آن، کار و افزایش درآمد برای پس انداز کردن است. مثلا فردی قصد دارد خانه‌‌ای بخرد تا از مشکلات اجاره نشینی رها شود. او به آینده امیدوار است، بنابراین پس انداز می‌کند تا مسیر رسیدن به هدف را هموارتر کند.
اثرات ناامیدی در انسان
ناامیدی همانند یک بیماری مخرب است که در وجود انسان ریشه کرده و کم‌کم او را دچار ضعف می‌کند. فردی که ناامید است، نمی‌تواند خوبی‌های زندگی را ببیند و در هر چیزی تنها به مسائل منفی آن توجه می‌کند. زندگی برای این‌گونه افراد، تیره و تاریک است. افراد ناامید دچار افسردگی می‌شوند و نمی‌توانند علت و دلیلی برای زندگی‌کردن بیابند. همچنین در مقابله با مشکلات، به‌راحتی جا می‌زنند و شکست را پیش از آغاز، قبول می‌کنند.
اگر دچار ناامیدی شدید و روش‌های گفته‌شده کمکی به شما نکرد، لازم است حتما با مراجعه به روانشناس به درمان آن بپردازید تا دچار تاثیرات مخرب آن بر زندگی خود نشوید.
نبود امیدواری؛ مسئلهی اصلی در دنیای امروز
ما در دنیای امروز با کمبود امید در انسان مواجه هستیم. نمونه‌ی بارز برای اثبات این واقعیت، مسئلهی افسردگی است که به عنوان بیماری شایع قرن نامیده شده است. یکی از دلایل افسردگی به کمبود انگیزه و ناامیدی از آینده‌ی روشن برمی‌گردد.
در پی انقلاب صنعتی و ماشینی‌شدن جوامع، افراد به‌مرور پویایی و احساس مفید بودن خود را از دست دادند و دچار افسردگی و ناامیدی شدند. در چنین وضعیتی، روانشناسان به نگارش کتاب‌های انگیزشی موفقیت روی آوردند تا امیدواری و شادی را در مردم افزایش دهند. شاید این امر تا حدودی باعث بهترشدن اوضاع شود؛ اما همچنان دنیا درگیر ناامیدی و افسردگی است. به خصوص در وضعیت فعلی، که جهان با مسائلی مانند کرونا، جنگ و کشتار، فقر و انحصارطلبی دولت‌ها روبه‌رو است.
عدم قطعیت در زندگی، سبب امیدواری می‌شود یا ناامیدی؟!
ما به اطمینان خاطر و قطعیت در زندگی نیاز داریم ولی در واقعیت، چنین چیزی وجود ندارد. با خود فرض می‌کنیم اگر همیشه خانواده‌ی خود را کنارمان داشته باشیم، شاد خواهیم بود و با امید زندگی را ادامه خواهیم داد. یا اینکه اگر همیشه سالم و ثروتمند باشیم، مطمئنا زندگی خوبی خواهیم داشت. اما هیچ‌چیز در زندگی قطعی و همیشگی نیست.
جالب است بدانید بخش زیادی از وجوه بلوغ و شناخت معنوی انسان‌ها، حاصل تجارب ناگوار، از دست دادن عزیزان و تحمل سختی‌هاست.
آرامش و امیدواری در پذیرش موقتی بودن زندگی
رسیدن‌به امیدواری و آرامش، مستلزم قبول موقتی‌بودن چيزهاست. اینکه بپذیریم هیچ‌چیز تا ابد نمی‌ماند؛ تمام چیزهایی که دوستشان داریم روزی محو می‌شوند، زیبایی‌ها ، نور، عشق و حتی وجود ما، تا ابد ماندگار نمی‌ماند. اگر منطقی به این موضوع نگاه کنیم و زندگی را مسئله‌ای گذرا و موقت بدانیم، قدر لحظات را خواهیم دانست و هنگام سختی‌ها چندان اندوهگین و ناامید نمی‌شویم. البته فکرکردن بیش از حد به این موضوع، خود می‌تواند عاملی برای افسردگی و ناامیدی باشد!
آسیب‌های امیدواری بیش از حد
تا اینجای مقاله با فواید امیدواری و لازمه‌ی وجود آن در زندگی آشنا شدیم؛ اما امیدواری بیش‌از اندازه نیز درست نیست. ما در هر مسئله‌ای باید تعادل و توازن را رعایت کنیم، چرا که افراط در بهترین و مفیدترین چیزها نیز می‌تواند مشکل‌ساز باشد. امیدواری نیز از این قاعده مستثنی نیست.
فردی که به هرچیزی بیش‌از اندازه دل ببندد و امیدوار باشد، در صورتی‌که اوضاع خوب پیش نرود، شکستی به‌مراتب سخت‌تر از همیشه خواهد خورد؛ زیرا هنگامی که انتظار وقوع چیزی را نداشته باشیم و اتفاق بیفتد، تحملش با سختی و ناراحتی زیادی همراه خواهد شد. بنابراین مراقب باشید تعادل را رعایت کنید و در هر زمینه‌ای واقعیات زندگی را نیز در نظر بگیرید.
سخن پایانی
امیدواری همانند نهال درختی است که هر چه قدر بیشتر به آن توجه کنیم، پربارتر و بزرگ‌تر می‌شود و در نهایت می‌توانیم در سایه‌ی آن زندگی کنیم. زندگی مجموعه‌ای از پارادوکس‌های مختلف است؛ همیشه شادی و غم، امید و ناامیدی، خوبی و بدی در کنار هم زندگی کرده‌اند. همین پارادوکس دلیلی برای امیدوار بودن است:” پس اگر در زندگی به جای سخت و غم‌انگیزی رسیدی، بدان که تغییر خواهد کرد و البته عکس آن را نیز تجربه خواهی کرد.”
بنابراین در لحظات سخت، ناامید نشوید و به لحظات خوشی دل نبندید و بیش‌از اندازه نیز امیدوار نباشید، تا زندگی آرام‌تر و شادتری را تجربه کنید. در پایان، به بیتی از حضرت سعدی که در باب امیدواری گفته شده است، رجوع کنیم:
عمری دگر بباید بعد از وفات، ما را کِاین عمر طی نمودیم اندر امیدواری
نظر شما درباره‌ی نقش امید در زندگی انسان چیست؟
