شیخ محمود شبستری، یکی از برجسته‌ترین عرفای ایرانی در قرن هفتم هجری، تأثیر عمیقی بر عرفان و ادبیات فارسی گذاشته است. او با آثار خود، به ویژه کتاب “گلشن راز”، به یکی از مهمترین شخصیت‌های عرفانی تاریخ ایران تبدیل شد.
شیخ محمود شبستری با اندیشه‌های عمیق و زبان شاعرانه‌اش، مفاهیم عرفانی را به شکلی زیبا و قابل فهم برای مخاطبان خود بیان کرده است. با این حال، اطلاعات زیادی از زندگی او در دسترس نیست.
دانشگاه کسب و کار تمام تلاش خود را می‌کند تا زندگینامه این نابغه عارف را به شما ارائه دهد. ما این داستان را با اشاره به سرآغاز قطعه شعری از گلشن راز آغاز می‌کنیم تا شما را با اندیشه‌های عمیق او آشنا کنیم.
به نام آن که جان را فکرت آموخت
چراغ دل به نور جان بر افروخت
ز فضلش هر دو عالم گشت روشن
ز فیضش خاک آدم گشت گلشن
سال‌های زندگی شیخ محمود شبستری
از کودکی تا جوانی
شیخ محمود شبستری یکی از برجسته‌ترین عرفای ایرانی قرن هفتم هجری است. او به دلیل آثار برجسته‌اش، به ویژه کتاب “گلشن راز”، شهرت زیادی دارد.
- سال تولد: 687 هجری قمری
- محل تولد: شهر شبستر، در نزدیکی تبریز
از دوران کودکی، شیخ محمود به مطالعه متون دینی و عرفانی علاقه‌مند بود. او در محافل علمی و عرفانی شرکت می‌کرد و از اساتید بزرگی مانند شیخ علاءالدین تأثیر گرفت. شیخ محمود شبستری در آثار خود به موضوعات عمیق عرفانی پرداخته است، از جمله:
- وحدت وجود
- شناخت خداوند
- رابطه انسان با جهان
آثار او تأثیر عمیقی بر عرفان و ادبیات فارسی گذاشته و همچنان به عنوان یکی از مهمترین متون عرفانی در ایران شناخته می‌شود.
سفرها و تجربیات
شبستری پس از سیراب شدن از علما و عارفان ایرانی قصد سفر به کشورهای خارجی دیگر جهت بالا بردن سطح دانش خود کرد. همانگونه که در یکی از آثارش مشخص است:
مدتی من ز عمر خویش مدید صرف کردم به دانش توحید
در سفرها به مصر و شام و حجاز کردم ای دوست روز و شب تک و تاز
سال و مه هم چو دهر می گشتم ده ده و شهر شهر می گشتم
گاهی از مه چراغ می‌کردم گاه دور چراغ می خوردم
علم و مشایخ این من بس که دیدم به هر نواحی من
جمع کردم بسی کلام غریب کردم آنگه مصنفات عجیب
او به شهرهای حجاز، شام و مصر جهت آموختن علم توحید سفر کرد و در این راه سختی‌های فراوانی را متحمل شد. محمود شبستری به صورت خستگی ناپذیر به دنبال علم آموزی بود. علمای ایرانی او را چه در زمینه عرفان و چه در تاریخ ادبیات شخصیتی تکرار نشدنی دانسته‌اند.
سال‌های پایانی زندگی شیخ محمود شبستری
شیخ محمود شبستری، پس از سال‌ها سفر و گشت‌وگذار در خارج از تبریز، سرانجام تصمیم گرفت به زادگاه خود بازگردد. این عارف ایرانی در طول زندگی خود همواره به دنبال شناخت خداوند و علم‌آموزی بود. او در جوانی به یکی از بندگان مقرب الهی تبدیل شد و در مسیر عرفان اسلامی قدم برداشت.
با این حال، زندگی به شیخ محمود فرصت زیادی نداد و او در سال 720 هجری قمری درگذشت. با درگذشت او، خانواده و طرفدارانش از نعمت حضورش برای همیشه محروم شدند. آرامگاه ابدی شیخ محمود شبستری در شهر شبستر، در باغچه گلشن راز و در کنار استادش بهاءالدین یعقوبی تبریزی قرار دارد.
اساتید شیخ محمود
بررسی اشعار و آثار شیخ محمود شبستری نشان می‌دهد که او از مریدان و شاگردان بهاءالدین یعقوبی تبریزی و امین‌الدوله بوده است. همچنین، او پیرو مذهب سنت و از طرفداران عقاید اشاعره بود.
اشاعره به پیروان ابوالحسن علی بن اسماعیل اشعری گفته می‌شود. این گروه به اهل سنت تعلق دارند و بر قرآن و سنت تأکید دارند. آنها نقل (سخنان پیامبر و احادیث) را به عقل ترجیح می‌دهند و رویکردی سنت‌گرا در مسائل مذهبی دارند.
درجات علمی و عرفانی شیخ محمود
زندگی فرصت زیادی به محمود شبستری نداد ولی محمود در عمر کوتاه خود توانست به بالاترین درجات علمی و عرفانی برسد.
در سن جوانی توانسته بود به درجه‌ای از عرفان برسد که علمای مشهور هم دوره او برای حل مسائل عرفانی نزد او می رفتند.
او بخاطر جایگاهی که داشت در همه محافل علما، شعرا، عارفان و فیلسوفان دعوت می‌شد و به سوالات حاضرین پاسخ می‌داد. محمود شبستری آثار زیبایی از خود به جا گذاشت که اکنون در جایگاهی بلند در ادبیات فارسی قرار دارند.
آثار برجسته شیخ محمود شبستری
آثار شیخ محمود شبستری را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد: آثار منظوم و منثور.
- آثار منظوم:
- گلشن راز
- سعادت‌نامه
- آثار منثور:
- حق‌الیقین
- مراه المحققین
- شاهدنامه
سایر آثار شیخ محمود شبستری شامل موارد زیر است:
- کنز الحقایق
- ازهار گلشن
- جام جهان‌نما
- رساله احدیث
- شرح و تفسیر اسماء الله تعالی
- ترجمه منهاج العابدین
زندگینامه دیگر افراد موفق: اگر به مطالعه زندگینامه افراد موفق علاقه دارید توصیه می‌کنیم مقالات ایرج پزشکزاد، جورج اورول، هایزنبرگ، حسن خسروشاهی، شهرداد روحانی و دیپاک چوپرا را در رسانۀ دانشگاه کسب و کار بخوانید.
1. اثر گلشن راز
“گلشن راز” یکی از مهمترین آثار شیخ محمود شبستری است. این کتاب به صورت منظوم و در پاسخ به سؤالات فلسفی و عرفانی شیخ رکن‌الدین امیر حسینی نگاشته شده است.
موضوعات اصلی “گلشن راز”:
- وحدت وجود
- شناخت خداوند
- رابطه انسان با جهان
این کتاب به دلیل زبان شاعرانه و مفاهیم عمیق عرفانی‌اش، یکی از مهمترین متون عرفانی در ادبیات فارسی به شمار می‌آید. تأثیرات “گلشن راز” در طول قرن‌ها در ادبیات فارسی مشهود بوده است.
در گلشن راز شبستری از سه راه فلسفه، علم کلام و عرفان قصد دارد تفکرات حکیمان را از یک طرف با سخنان افراد دین و از طریق دیگر با یافته‌های شهودی و معارف ذوقی اندیشندگان شرقی و همچنین عارفان هماهنگ سازد و سبکی خلاصه شده به نام (علم دقایق ) را فراهم آورد.
عرفانی که محمود شبستری در اثر گلشن راز استفاده کرده بیان کننده عبارت از جز به کل و مشاهده چگونگی ظهور کل از جزئیات می‌باشد.
تفکری که شبستری از آن در اثر گلشن راز استفاده کرده در واقع بیان کننده این است که برای درک حق لازم نیست از استدلال و منطق استفاده و یا حتی قائده و یا قانون خاصی را رعایت کنیم، بلکه کافی است برای درک حق، اول باطل را درک کرد و همچنین برای رسیدن به باطن باید از صورت گذشت(مثال ساده جهت تفهیم، برای درک روشنایی باید اول تاریکی را فهمید).
یکی از مشهورترین ابیات این کتاب چنین است:
جهان انسان شد و انسان جهانی
از این پاکیزه‌تر نبود بیانی
این بیت به وضوح نشان‌دهنده تفکرات وحدت وجودی شیخ محمود شبستری است که انسان را به عنوان جهان کوچک و جهان را به عنوان انسان بزرگ می‌بیند. این تفکر بعدها تأثیر زیادی بر عرفان اسلامی و ادبیات فارسی گذاشت. کتاب “گلشن راز” با ترجمه و توضیحات دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی یکی از منابع معتبر درباره این اثر است.
2. اثر حق الیقین شبستری
کتاب “حق الیقین” اثر شیخ محمود شبستری، یکی از مهمترین آثار عرفانی اوست که شامل 8 باب می‌باشد و به موضوع عرفان نظری می‌پردازد. عرفان نظری جنبه معرفتی و تعقلی عرفان است؛ در این نوع عرفان، عارف حقایق غیبی و باطنی را که از طریق تجربه عرفانی درک کرده است، به زبان عقل و علم بیان می‌کند. نسخه‌های اولیه کتاب “حق الیقین” به قرن 11 هجری برمی‌گردد و این اثر با نثری پیچیده و پر از اصطلاحات عرفانی و فلسفی نگاشته شده است.
در عرفان اسلامی، “حق الیقین” یکی از بالاترین مراتب در سه‌گانه یقین است که شامل:
- علم الیقین (یقین از طریق علم و دانش)
- عین الیقین (یقین از طریق مشاهده)
- حق الیقین (یقین از طریق تجربه مستقیم)
در مرحله “حق الیقین”، انسان به درجه‌ای از اخلاص و پاکی می‌رسد که می‌تواند حضور خداوند را در هر لحظه از زمان حس کند. در این مرحله، عارف با خدا ارتباط می‌گیرد و در همه چیز نشانه‌ای از وجود او می‌بیند. این نوع یقین تنها برای بندگان مقرب خداوند ممکن است.
3. اثر سعادت نامه
“سعادت‌نامه” یکی از آثار مهم شیخ محمود شبستری است که شامل 1571 بیت می‌باشد. این مثنوی دارای حکایات و تمثیلات متعددی است و همچنین به شرح حال پنج عارف تبریزی که در قرن ششم هجری می‌زیستند، می‌پردازد.
سبک این اثر از نظر وزن و قالب شعری، به “حدیقه‌الحقیقه” حکیم سنایی شباهت دارد.
“سعادت‌نامه” حدود 567 بیت بیشتر از “گلشن راز” دارد و به عنوان یک منظومه در زمینه مسائل کلامی شناخته می‌شود. در این اثر، شیخ محمود شبستری به مباحث اهل کلام پرداخته و نقدهایی بر نظرات برخی از متفکران و متکلمان ارائه می‌دهد. او به رسم عارفان، درباره هر موضوع با استفاده از سه عنوان اصلی عرفان اسلامی بحث می‌کند:
- علم‌الیقین
- عین‌الیقین
- حق‌الیقین
شیوه استدلال در “سعادت‌نامه” به این صورت است که شیخ محمود برای اثبات هر موضوع، به جستجوی آیات قرآنی و احادیث بزرگان می‌پردازد و از آنها برای تبیین و توضیح حقیقت استفاده می‌کند.
در ابتدا، شیخ محمود شبستری قصد داشت “سعادت‌نامه” را در هشت باب گردآوری کند، اما پس از سرودن چهار باب، از ادامه کار منصرف شد و کتاب را با چند بیت به پایان رساند. این ابیات به شرح زیر است:
حالیا در کشم عنان سخن
زانکه بی حد بود بیان سخن
همه را خوی خوب عادت باد
جمله را ختم بر سعادت باد
به همین دلیل هیچ یک از نسخه‌های موجود در بازار بیش از یک مقدمه و 4 باب ندارند. شیخ محمود شبستری در مقدمه پس از حمد خدا، نظم کتاب و وجه تسمیه آن را بیان می‌کند. باب اول درباره معرفت ذات واجب الوجود، باب دوم درباره صفات الهی، باب سوم درباره بررسی اسماء خداوند و باب آخر درباره فعال تعالی و معرفت نفس ناطقه می‌باشد.
مقاله پیشنهادی: زندگینامه کامل ارسطو؛ آشنایی با تفکرات و آثار این فیلسوف بزرگ
4. اثر شاهد نامه شیخ محمود شبستری
شاهد نامه یکی از شاهکارهای ادبیات فارسی و عرفان اسلامی است که توسط شیخ محمود شبستری، یکی از بزرگ‌ترین شاعران و عارفان قرن هشتم هجری، نوشته شده است. این کتاب در قالب مثنوی و با زبانی ساده و شیرین، مراتب و مقامات عرفانی را به صورت داستانی و تمثیلی بیان می‌کند. شاهد نامه از چهار بخش تشکیل شده است:
- بخش اول دربارة عشق و معشوق
- بخش دوم دربارة معرفت و معرف
- بخش سوم دربارة حقیقت و حقیقت شناس
- بخش چهارم دربارة وحدت و واحد
شاهد نامه یک کتاب جامع و کامل در زمینة عرفان است که نه تنها از نظر محتوایی بلکه از نظر شکلی و زیبایی شعری نیز بسیار برجسته است. این کتاب برای هر کسی که به دنبال آشنایی با عرفان اسلامی و شعر فارسی است، یک منبع ارزشمند و مفید می‌باشد.
زندگینامه دیگر افراد موفق: اگر به مطالعه زندگینامه افراد موفق علاقه دارید توصیه می‌کنیم مقالات اراتوستن، پریسا تبریز، اروین شرودینگر و پروانه وثوق را در رسانۀ دانشگاه کسب و کار بخوانید.
اندیشه‌های عرفانی شبستری و شهرت جهانی او
یکی از مفاهیم اصلی در اندیشه‌های عرفانی شیخ محمود شبستری، وحدت وجود است. او معتقد بود که همه موجودات در واقع تجلیات مختلفی از یک حقیقت واحد هستند و این حقیقت همان خداوند است.
در “گلشن راز”، او به وضوح این اندیشه را بیان می‌کند که هر چیزی در جهان به نوعی با خداوند مرتبط است و هیچ چیز جدا از او وجود ندارد.
این تفکر، شباهت زیادی به اندیشه‌های ابن عربی دارد که او نیز از پیشگامان وحدت وجود بود. خلق آثار خاص و تکرار نشدنی محمود شبستنی باعث شد تا صدها سال بعد شهرتی جهانی پیدا کند و همچنین سبک تفکرش باعث شد یونسکو سال‌های 2016 و 2017 را به نام او ثبت کند. امواج اندیشه‌های محمود شبستری به مرز و بوم خودش قانع نبود و سرزمین‌های دیگر را هم فتح کرد. همچنین علاقمندان به حقیقت را در اندیشه‌هایش فرو برد.
زندگینامه دیگر افراد موفق: اگر به مطالعه زندگینامه افراد موفق علاقه دارید توصیه می‌کنیم مقالات ارشمیدس، آلفرد نوبل، هنری فورد و توماس هاردی را در رسانۀ دانشگاه کسب و کار بخوانید.
تأثیر شیخ محمود شبستری بر ادبیات فارسی
شیخ محمود شبستری تأثیر عمیقی بر شاعران و عارفان پس از خود گذاشته است.
یکی از این شاعران، حافظ شیرازی است که در بسیاری از ابیات خود به مفاهیم عرفانی مانند وحدت وجود و رابطه انسان با خداوند اشاره کرده است. این مفاهیم شباهت زیادی به اندیشه‌های شیخ محمود شبستری دارند.
همچنین، جامی، شاعر و عارف مشهور قرن نهم هجری، شیخ محمود شبستری را یکی از استادان معنوی خود می‌دانست و در آثارش به او ارجاع داده است. اندیشه‌ها و آموزه‌های شبستری تأثیرات عمیقی بر ادبیات و عرفان اسلامی گذاشته و همچنان در آثار شاعران و عارفان بعد از او دیده می‌شود.
نظر شما چیست؟ اگر تا به حال اشعار یا آثار شیخ محمود شبستری را مطالعه کرده‌اید، چه حسی هنگام خواندن آنها داشتید؟ کدام بخش از این مقاله در دانشگاه کسب و کار بیشترین تأثیر را روی شما گذاشت؟ ما مشتاق شنیدن نظرات شما هستیم، پس حتماً دیدگاه خود را با ما به اشتراک بگذارید.
ممنون که همراه ما بودید! در پایان این مقاله، شما را با بخشی از پرسش معروف شیخ هروی از شیخ محمود شبستری درباره «تفکر» تنها می‌گذاریم:
سوال:
نخست از فکر خویشم در تحیر
چه چیز است آنکه گویندش تفکر
چه بود آغاز فکرت را نشانی
سرانجام تفکر را چه خوانی
پاسخ:
مرا گفتی بگو چبود تفکر
کز این معنی بماندم در تحیر
تفکر رفتن از باطل سوی حق
به جز اندر بدیدن کل مطلق
حکیمان کاندر این کردند تصنیف
چنین گفتند در هنگام تعریف
که چون حاصل شود در دل تصور
نخستین نام وی باشد تذکر
وز او چون بگذری هنگام فکرت
بود نام وی اندر عرف عبرت
تصور کان بود بهر تدبر
به نزد اهل عقل آمد تفکر
منبع: Wikipedia
خیلی عالی بود ممنون
درود بر شما کاربر گرامی
خوشحالم که براتون مفید بوده 🤞
اثرگلشن راز از شیخ محمود شبستری واقعا فوق‌العاده‌ست مطالعه کردنش رو به همه توصیه میکنم
درود بر شما ماندانای عزیز
سپاسگزارم از توصیه شما😊🌹
عبدالسلام کریم زاده پاریزی فرزند خواجه کرمعلی هستم .ممنون از زحمات شما ازمطالب جمع آوری شده در مورد جدم شیخ محمود شبستری .لذت بردم وبر خودم بالیدم که نواده چنین بزرگواری هستم.
درود بر شما
خوشحالم که این مطلب مورد توجهتون قرار گرفته
آقای کریم زاده پاریزی در خصوص ادعای شما که از نوادگان شیخ شبستری هستید.نیاز به ارتباط با شما دارم….مجید خواجه پور
سپاس برای بودنتان واگاهی که در اختیار اهل دل می گذارید
عالی بود