سعدی، سلطان بی‌رقیب ملک سخن، شاعری که کلام در دستان او همچون موم شکل می‌گیرد و از دل آن زیباترین و عمیق‌ترین مفاهیم بیرون می‌آید. شیخ اجل، سعدی شیرازی، یکی از ستون‌های استوار ادبیات فارسی است که نامش در کنار بزرگان تاریخ ادبیات ایران همچون رودکی، مولانا و حافظ می‌درخشد. او نه تنها یکی از پنج شاعر برتر زبان فارسی است، بلکه با زیبایی کلامش در نظم و نثر، شهرتی جهانی به دست آورده و آثارش زبانزد خاص و عام شده است.
شعرهای سعدی، چه به زبان فارسی و چه عربی، با سادگی و زیبایی خاصی سروده شده‌اند که هر خواننده‌ای را مسحور می‌کند. اما آنچه او را از دیگر شاعران متمایز می‌کند، توانایی بی‌نظیرش در انتقال مفاهیم اخلاقی و حکمت‌های عمیق زندگی است.
سعدی شاعری است که در عین سادگی، عمیق‌ترین اندیشه‌ها را بیان می‌کند و غزلیاتش، برخلاف حافظ، روان و ساده‌اند؛ به‌گونه‌ای که هرکس می‌تواند جان کلام او را دریابد. سعدی، واعظی است که نگاهش به دنیا، ریشه در جهان‌بینی شرقی و اسلامی ایرانی دارد و این نگاه، در تمام آثارش به وضوح دیده می‌شود.
با توجه به جایگاه والای این شاعر ایرانی دانشگاه کسب و کار لازم دانسته تا یکی از مقالات خود را به زندگی، آثار و اندیشه‌های این شاعر بزرگ اختصاص دهد. به شما پیشنهاد می‌کنم تا پایان این مقاله خواندنی همراه ما باشید.
نگاهی کلی به زندگی سعدی شیرازی
سال‌های ابتدایی زندگی و خانواده
مشرف‌الدین مصلح بن عبدالله شیرازی، که ما او را با نام “سعدی” می‌شناسیم، یکی از بزرگ‌ترین شاعران و اندیشمندان تاریخ ادبیات فارسی است. او بین سال‌های ۶۰۰ تا ۶۱۵ هجری قمری در شیراز متولد شد؛ البته برخی منابع سال تولد او را ۵۸۵ هجری قمری ذکر کرده‌اند. سعدی با آثار خود نه تنها در ادبیات فارسی، بلکه در فرهنگ جهانی نیز تأثیرگذار بوده است.
خانواده سعدی از عالمان دین بودند و پدرش نیز از کارکنان دربار اتابک بود. سعدی هنوز کودکی بیش نبود که پدرش را از دست داد و تحت سرپرستی جد مادری خود قرار گرفت. او از همان دوران کودکی علاقه وافری به علم و دانش نشان داد و مقدمات علوم شرعی و ادبی را در شیراز آموخت. در این دوران، سعدی به عنوان یک کودک با استعداد و کنجکاو شناخته می‌شد و به سرعت در یادگیری زبان و ادبیات فارسی و عربی پیشرفت کرد. او در نوجوانی با شور و اشتیاق به یادگیری پرداخت و این عشق به دانش، مسیر زندگی او را به کلی تغییر داد.
ترک دیار و سفرهای سعدی شیرازی
اوضاع نابسامان ایران در دوران پایانی حکومت سلطان محمد خوارزم‌شاه و حمله سلطان غیاث‌الدین، برادر جلال‌الدین خوارزم‌شاه، به شیراز در سال ۶۲۷ هجری قمری، سعدی را مجبور کرد که زادگاه خود را ترک کند. این ترک دیار، سرآغازی بود بر سفرهای طولانی و جهان‌بینی عمیق سعدی. او در این سفرها با فرهنگ‌ها و ملل مختلف آشنا شد و تجربیات گرانبهایی کسب کرد که در آثارش منعکس شده است.
تحصیلات در بغداد
سعدی در جوانی برای ادامه تحصیل به مدرسه نظامیه بغداد، یکی از مهمترین مراکز علمی جهان اسلام در آن زمان، رفت. این مدرسه به عنوان یک مرکز علمی معتبر، محلی برای تجمع دانشمندان و فلاسفه بود. سعدی در این مرکز به تحصیل علوم مختلفی از جمله ادب، تفسیر، فقه، کلام و حکمت پرداخت. او تحت نظر استادان بزرگ زمان خود، به عمق دانش و بینش خود افزود و به زودی به یکی از دانش‌آموختگان برجسته این مرکز تبدیل شد.
سفرهای علمی و تجربیات
پس از پایان تحصیلاتش، سعدی به‌عنوان خطیب به سرزمین‌های مختلفی چون شام، مراکش، حبشه و حجاز سفر کرد. این سفرها تأثیر زیادی بر دیدگاه‌ها و آثار سعدی داشت و او را به یکی از عمیق‌ترین متفکران و شاعران زمان خود تبدیل کرد. مقاصد سفرهای سعدی، علاوه بر عراق، شام و حجاز، شامل سرزمین‌هایی چون هندوستان، غزنین، ترکستان، آذربایجان، بیت‌المقدس، یمن و حتی آفریقای شمالی بوده است. این تجربیات به او کمک کرد تا درک عمیق‌تری از زندگی و انسان‌ها پیدا کند و این بینش در آثارش به وضوح مشهود است.
بازگشت به شیراز
پس از حدود ۳۵ سال سفر، در سال ۶۵۵ قمری، سعدی به شیراز بازگشت و در خانقاه ابوعبدالله بن خفیف اقامت گزید. در آن دوران، حاکم فارس، اتابک ابوبکر بن سعد زنگی، با سیاست خراج‌گذاری به مغولان، از هجوم آنها به فارس جلوگیری کرده بود. شیراز در این زمان به پناهگاهی برای دانشمندان و اندیشمندان تبدیل شده بود. سعدی در این دوره جایگاهی ویژه در دربار یافت و مورد احترام ولیعهد، مظفرالدین سعد بن ابوبکر، قرار گرفت. تخلص “سعدی” نیز برگرفته از نام همین ولیعهد است.
سال‌های پایانی زندگی سعدی شیرازی
سعدی در سال‌های پایانی زندگی خود به نوشتن آثار ماندگارش ادامه داد و از تجربیات و آموزه‌های خود در اشعار و نثرهایش بهره برد. او به تدریج به عنوان یک معلم و حکیم شناخته شد و شاگردان زیادی را تربیت کرد. در این دوران، سعدی به تأمل در زندگی و فلسفه وجودی انسان‌ها پرداخت و به بیان نکات اخلاقی و اجتماعی در آثارش پرداخت. او در سال ۶۹۱ هجری قمری در شیراز درگذشت و آثارش همچنان به عنوان گنجینه‌ای از ادبیات فارسی باقی مانده است. سعدی در طول زندگی‌اش تأثیر عمیقی بر ادبیات و فرهنگ ایران گذاشت و آثارش به زبان‌های مختلف ترجمه شده و در سرتاسر جهان شناخته شده‌اند.
شهرت سعدی، چه در زمان حیات و چه پس از وفات، همواره زبانزد بوده است. او از معدود شاعرانی است که آوازه‌اش نه تنها در ایران، بلکه در سراسر جهان پیچیده است. سعدی به‌واسطه آثار ماندگارش در نظم و نثر، جایگاهی بی‌بدیل در تاریخ ادبیات فارسی دارد و همواره به عنوان یکی از بزرگ‌ترین شاعران و اندیشمندان شناخته می‌شود.
چرا آثار سعدی شهرت جهانی دارند؟
شهرت سعدی دلایل متعددی دارد که او را از دیگر شاعران متمایز می‌کند.
تنوع در مضامین آثار سعدی
سعدی زبان شیوای خود را صرفاً وقف مدح و احساسات عاشقانه نکرده، بلکه به موضوعات عمیق انسانی، اخلاقی و اجتماعی پرداخته است. او با بیانی ساده و در عین حال زیبا، حکمت‌ها و پندهایی را که از زندگی و تجربیاتش آموخته بود، به مخاطبان منتقل کرده است.
زندگینامه دیگر افراد موفق: اگر به مطالعه زندگینامه افراد موفق علاقه دارید توصیه می‌کنیم مقالات آگاتا کریستی، پائولو کوئلیو، فخر رازی و کوین ترودو را در رسانۀ دانشگاه کسب و کار بخوانید.
شخصیت جهان‌گرد و تجربه‌گرای سعدی
او در طول سفرهای طولانی خود، گرم و سرد روزگار را چشید و این تجربیات را با زبانی دلنشین و جذاب در آثارش به تصویر کشید. سعدی در اشعار و نوشته‌های خود از مثل‌ها، حکایت‌ها و داستان‌های کوتاه و دلپذیری استفاده کرده که نه تنها خواننده را سرگرم می‌کند، بلکه او را به تفکر وامی‌دارد. این ویژگی آثار سعدی باعث شده است که مخاطبان از هر طبقه و فرهنگی بتوانند با او ارتباط برقرار کنند.
شوخ‌طبعی و بذله‌گویی سعدی
او با طنز ظریف و هوشمندانه‌اش، خواننده را مجذوب خود می‌کند و حال و هوایی خوشایند در مخاطب ایجاد می‌کند. این شوخ‌طبعی، همراه با فن بیان بی‌نظیر و توانایی فوق‌العاده در سخنوری، او را به شاعری بی‌همتا تبدیل کرده است.
در نهایت، می‌توان گفت مجموعه‌ای از عوامل، از جمله زبان ساده و روان، مضامین عمیق و انسانی، شوخ‌طبعی، و توانایی در انتقال تجربیات زندگی، دست به دست هم داده‌اند تا سعدی به یکی از بزرگ‌ترین و محبوب‌ترین شاعران تاریخ ادبیات فارسی تبدیل شود. او نه تنها در زمان حیاتش، بلکه قرن‌ها پس از آن نیز همچنان الهام‌بخش مخاطبان و ادب‌دوستان در سراسر جهان است.
مهمترین ویژگی سخن سعدی
مهمترین ویژگی سخن سعدی چه در نثر و چه در نظم فصاحت و شیوایی و شیرینی كلام اوست.
سعدی با فن بیان عالی توانست از طرفی زبان ساده و فصیح استادان قبل را زنده كند و از طرف دیگر خود را از قید تصنعات عجیب كه در نیمه دوم قرن ۶ و حتی در قرن ۷ گریبانگیر شعر فارسی شده بود رهایی بخشد. از خصوصیات شگفت انگیز سعدی در سخن، دلیری و شهامتی است كه در بیان حقایق استفاده كرده است. در دوران مغول و جباران دست نشانده كه جز امارت و ریاست و هوس‌رانی چیزی در نظر نداشتند، شیخ بزرگ حقایق را به صورت نظم و نثر بدون هیچگونه ترس و بی‌پرده آشكارا بیان كرد.
شیخ چنان ظلم زمانه خود را فریاد كرد كه در هیچ عصر و زمانی كسی به این صراحت سخن نگفته و عجیب‌تر اینكه در همان هنگام تنها به صاحبان قدرت و حكومت نپرداخته؛ بلكه از پرداختن به قاضی فاسد و صوفی دنیادار و عبادت و ریاضتی كه از روی صدق و صفا نبوده و نظر به خلق و مردم نداشته هم خودداری نكرده است.
به قول خودش، او در این روزگار دوبار عمر كرده و تجربه آموخته و اینک تجربه را به كار می برد و تمام این‌ها را در سخنان شیرین و زیبای خود بیان می‌كند.
معرفی آثار شیخ اجل
آثار سعدی به دو دسته نظم و نثر تقسیم می شود؛ كه در آثار منثور او مشهورترین و به نوعی محبوب‌ترین آنها كه شاهكار سعدی نیز میباشد گلستان است. در آثار منظوم نیز معروف‌ترین و مشهورترین آنها بوستان است.
۱. بوستان، کتاب معروف سعدی
منظومه بوستان سعدی مجموعه‌ای از اشعار با مضامین اخلاقی، تربیتی، وعظ و تحقیق است که در قالب ۱۰ باب تنظیم شده است. این ۱۰ باب عبارتند از:
- عدل
- احسان
- عشق
- تواضع
- وفا
- ذکر
- تربیت
- شکر
- توبه
- مناجات و ختم کتاب
سعدی در آثار خود تاریخ اتمام بوستان را سال ۶۵۵ هجری قمری ذکر کرده است. او این کتاب را پیش از بازگشت به شیراز سروده و آن را به‌عنوان ارمغانی ارزشمند برای زادگاهش به همراه آورده است. همچنین، سعدی این اثر را به اتابک ابوبکر بن سعد بن زنگی، حاکم فارس، تقدیم کرده است.
زندگینامه دیگر افراد موفق: اگر به مطالعه زندگینامه افراد موفق علاقه دارید توصیه می‌کنیم مقالات ملاصدرا، ابوسعید ابوالخیر، جول اوستین و مارک تواین را در رسانۀ دانشگاه کسب و کار بخوانید.
۲. قصاید عربی
مجموعه دوم از آثار منظوم سعدی قصاید عربی است كه كمتر از ۷۰۰ بیت است و شامل مدح، نصیحت و یك قصیده مفصل در مرثیه المستعصم بالله است.
۳. قصاید فارسی
مجموعه سوم شامل قصاید فارسی با مضمون موعظه، نصیحت، توحید و مدح پادشاهان و افراد معروف زمان خود میباشد.
4. گلستان، کتاب نثر و دلنشین سعدی
کتاب گلستان زیباترین كتاب نثر فارسی است.شاید بتوان گفت كه این کتاب در سراسر ادبیات جهانی بی‌نظیر است و دارای ویژگی‌هایی است كه در هیچ كتاب دیگری نیست.
گلستان نثری است آمیخته به شعر، یعنی برای هر شعر و جمله و مطلبی كه به نثر بیان شده یک یا چند شعر فارسی و گاهی عربی به عنوان مثال آورده است. کتاب گلستان سعدی شامل ۸ باب است که هر یک به موضوعی خاص اختصاص دارد. این باب‌ها عبارتند از:
- در سیرت پادشاهان
- در اخلاق درویشان
- در فضیلت قناعت
- در فوائد خاموشی
- در عشق و جوانی
- در ضعف و پیری
- در تأثیر تربیت
- در آداب صحبت
معرفی آثار دیگر شیخ اجل
آثار سعدی شامل مجموعه‌های مختلفی است که هرکدام جایگاه ویژه‌ای در ادبیات فارسی دارند. از جمله این آثار می‌توان به معلمات و مثلثات، ترجیعات، طیبات، بدایع، خواتیم، غزل قدیم و صاحبیه اشاره کرد.
مجموعه صاحبیه شامل قطعاتی به زبان فارسی و عربی است که عمدتاً در مدح شمس‌الدین صاحب دیوان جوینی، معروف به “صاحبی”، سروده شده است. علاوه بر این، سعدی مجموعه‌ای از اشعار هزل، دو مثنوی انتقادی به نام شیرین، چند غزل و رباعی نیز دارد.
تمامی آثار منظوم و منثور سعدی، که با عنوان کلیات شیخ شناخته می‌شوند، ابتدا توسط خود سعدی جمع‌آوری و مرتب شدند. اما پس از وفات او، فردی به نام علی بن احمد بن ابی‌بکر بیستون این آثار را بازتنظیم و مرتب کرد.
دیگر آثار منثور سعدی
- مجالس پنجگانه،شامل ذكر و مواعظ شیخ.
- رساله‌ای در پاسخ صاحب دیوان شمس الدین محمد جوینی و جواب‌های شیخ.
- رساله‌ای در عقل و عشق.
- نصیحه الملوك یا نصایح الملوك كه رساله‌ای است در خصوص سیاست.
صوفیگری شیخ اجل
عرفان و تصوف که ترکیبی از معرفت و آمیخته با دین و ارشاد به سوی کمالات است، در قرن هفتم و هشتم در ایران گسترش یافت و در برخی نقاط ایران نیز به شکل افراطی بود به طوری که باعث پیدایش و خانقاه‌هایی شد.
در این ایام نیز از آن‌جا که مردم در ناامیدی حاصل از حملات وحشیانه مغول به سر می‌بردند، به این مسلک اعتقاد زیادی داشتند و به همین دلیل نیز عرفان و تصوف علاوه بر شیوه وجد و حال، به شیوه علمی نیز مورد توجه قرار گرفت.
تصوف طوری مورد توجه قرار گرفت که عارفان و شیخ‌های بزرگ به خلق آثاری درمورد تصوف پرداختند. همچنین با نقل مکان عارفان به دیگر سرزمین‌ها، عرفان و تصوف به مناطقی مثل روم، شام و هند نیز منتقل شد.
بزرگان تصوف خود را مقید می‌دانستند که تعلیمات خود را در قالب نظم و نثر بیان نمایند. در همین راستا نیز زاهدنمایی و ستیز با آن را در این گونه آثار ادبی و از جمله کلیات سعدی بسیار میبینیم. سعدی به طور واضح در سروده‌های خود با انسان‌های دو رو و ریا کار و زاهدنما برخورد می‌کند.
زندگینامه دیگر افراد موفق: اگر به مطالعه زندگینامه افراد موفق علاقه دارید توصیه می‌کنیم مقالات استیو هاروی، جامی و زندگی نامه حضرت محمد را در رسانۀ دانشگاه کسب و کار بخوانید.
آرامگاه سعدی در شیراز
آرامگاه سعدى در شمال شرقى شيراز، در دامنه‌ی کوهى به نام پهند قرار دارد. مى‌گويند پس از وفات سعدى در سال ۶۹۱ هـ ق، او را در خانقاه خودش که در همين محل بود، دفن کردند.
آرامگاه سعدى در قرن‌هاى پيش چندين بار توسط افراد مختلف تعمیر شده است. برای مثال در زمان کريم‌خان زند، در این آرامگاه تعميراتى اساسى صورت گرفت و دو اتاق بزرگ در دو طرف و ايوان و پله و طاق‌نما و غرفه‌هاى کوچک در وسط ساخته شد. بعدها توسط مرحوم فتحعلى خان صاحب ديوان و مرحوم حبيب‌الله خان قوام‌الملک اصلاحاتى در اين بنا صورت گرفت. اين بنا که نياز بسيار به تعمير داشت، تا سال ۱۳۲۷ شمسى بر جاى بود.
ساختار معماری سعدیه
ساختمان جديد آرامگاه سعدى که امروزه وجود دارد که اقتباسى از کاخ چهل ستون اصفهان است. با نگاهى به معمارى جديد و با ارائه طرحی از معمار بزرگ مهندس محسن فروغی در سال ۱۳۳۱ به پايان رسيد.
اين بنا ايوانى با ستون‌هاى چهار ضلعى بلند از بتن مسلح با روکارى سنگ است. با تزيينات کاشى‌کارى در جلوى بقعه واقع است و گنبد کاشى فيروزه بر فراز بقعه، جلوه‌اى خاص دارد. سنگ‌هاى رنگين و زيبا که با ظرافت حجارى و صيقلى میباشد، براى پايه‌ها و ستون‌ها به کار بردند و کاشى‌هاى فيروزه‌فام بر زيبايى آنها افزوده است.
زيربناى ساختمان آرامگاه ۲۶۱ متر مربع وسعت دارد و بقيه را باغ در برمى‌گيرد. در زير محوطه، چشمه‌ی آب زلالى موسوم به حوض ماهى روان است. توسط پلکانى که در خارج از ايوان قرار دارد، مى‌توان به داخل اين محوطه راه يافت.
قطعات کتيبه‌اى سنگى متعلق به سردر بناى قديمى که بر آن ابياتى از سعدى به خط ثلث عالى است و در آرامگاه محفوظ است. اين کتيبه در زمان ساخت و سازها از زير خاک بيرون آمد. بر روى در ورودى باغ اين بيت به چشم مى‌خورد:
زخاک سعدى شيراز بوى عشق آيد
هزار سال پى از مرگ او گرش بويى
جمع بندی
در این مقاله از دانشگاه کسب و کار تلاش کردیم با معرفی سعدی شیرازی یکی از بزرگ‌ترین شاعران ایران و حتی به جرئت می‌توان گفت دنیا، قدمی هرچند کوچک در راه شناختن دریای بی کران علم و ادب این مملک برداریم. سعدی واعظ و صوفی بی پروای زمانه خود آنچنان زیبا سرود که سالیان سال پس از مرگش سخنان او برای خواننده دارای زیبایی و تازگی است.
در پایان، زیباترین بیتی که از شیخ اجل به یاد دارید را برای سایر خواننده‌ها به اشتراک بگذارید.
منبع: Wikipedia
