روانشناسی صنعتی و سازمانی (Industrial-organizational psychology) یا روانشناسی صنعتی، زیرشاخهای از روانشناسی است که به بهبود عملکرد و بهرهوری در سازمانها میپردازد. این علم با استفاده از اصول روانشناسی، شرایط مناسب برای سلامت جسمی و روحی کارکنان را فراهم میکند.
کار بخش عمدهای از زندگی ما را تشکیل میدهد و تأثیر عمیقی بر هویت و احساس خودباوری دارد. بنابراین، بررسی رفتارهای شغلی ضروری است.
شما ممکن است سؤالاتی درباره تفاوتهای بهرهوری در مشاغل مشابه یا عوامل رشد کسب و کار داشته باشید. در این مقاله از دانشگاه کسب و کار، به بررسی روانشناسی صنعتی و سازمانی میپردازیم. اگر به این موضوع علاقهمندید، تا انتهای مقاله ما را همراهی کنید.
روانشناسی صنعتی و سازمانی چیست؟
روانشناسی صنعتی و سازمانی یک شاخه تخصصی از روانشناسی است که به مطالعه رفتار و عملکرد انسان در محیط کار میپردازد. این علم به بررسی عوامل مؤثر بر انطباق افراد با مشاغل و تأثیر ساختار سازمانی بر رفتار آنها میپردازد.
روانشناسی صنعتی و سازمانی دارای دو بعد اصلی است:
- بعد صنعتی: به بررسی راههای انطباق افراد با مشاغل مختلف میپردازد. این بخش که گاهی به عنوان روانشناسی کارگران شناخته میشود، شامل فعالیتهایی مانند:
- تحلیل شخصیت کارگران
- آموزش کارگران
- تعیین استانداردهای شغلی
- سنجش عملکرد شغلی
- بعد سازمانی: بر تأثیر سازمان بر رفتار افراد تمرکز دارد. عواملی مانند:
- ساختار سازمانی
- هنجارهای اجتماعی
- شیوههای مدیریتی
- انتظارات شغلی
این عوامل میتوانند رفتار افراد را در سازمان تحت تأثیر قرار دهند. روانشناس صنعتی با درک این عوامل، هدفش بهبود عملکرد و سلامت افراد و افزایش سودآوری سازمان است.
روانشناسی صنعتی و سازمانی به عنوان علمی بینرشتهای شناخته میشود که علاوه بر روانشناسی، از دانش رشتههایی مانند مدیریت، اقتصاد، علوم اجتماعی و حتی پزشکی بهره میبرد. این رویکرد پیچیدگیهای رفتار انسانی و مسائل کاری را به طور جامع بررسی میکند.
مقالات مرتبط در حوزه مدیریت: برای تکمیل دانستههای خودتان توصیه میکنیم مقالات رشته مدیریت بازرگانی، داشبورد مدیریتی، تفاوت رهبر و مدیر را حتما مطالعه کنید.
کاربردهای روانشناسی صنعتی و سازمانی
روانشناسی صنعتی و سازمانی نقش بسیار مهمی در بهبود عملکرد و رضایت شغلی در سازمانها دارد. این رشته به مدیران و کارفرمایان کمک میکند تا با استفاده از اصول روانشناسی، محیط کار را بهینهسازی کرده و بهرهوری کارکنان را افزایش دهند. برخی از کاربردهای کلیدی این رشته عبارتند از:
- انتخاب و استخدام: روانشناسان صنعتی با طراحی آزمونها و ارزیابیهای مناسب، به شناسایی افراد مناسب برای مشاغل خاص کمک میکنند. این فرآیند باعث میشود که افراد با شایستگیهای لازم جذب شوند و در نتیجه رضایت شغلی بیشتری داشته باشند.
- توسعه و آموزش: با ارائه برنامههای آموزشی بر اساس نیازهای شغلی، روانشناسان میتوانند به تقویت مهارتها و توانمندیهای کارکنان کمک کنند و در نهایت به بهبود عملکرد سازمانی منجر شوند.
- ارزیابی عملکرد: این رشته به مدیران کمک میکند تا با استفاده از روشهای علمی، عملکرد کارکنان را ارزیابی کرده و بر اساس این ارزیابیها، بازخوردهای سازنده ارائه دهند.
- بهبود روابط سازمانی: با تجزیه و تحلیل رفتار کارکنان و فرهنگ سازمانی، روانشناسان میتوانند راهکارهایی برای تقویت همکاری و ارتباطات موثر در تیمها ارائه دهند.
با استفاده از این کاربردها، روانشناسی صنعتی و سازمانی میتواند به افزایش بهرهوری و سلامت روان در محیطهای کاری کمک کند.
روانشناسان صنعتی و سازمانی با چه عناوینی مشغول به کار میشوند؟
روانشناسان صنعتی و سازمانی با عناوین متنوعی مشغول به کار میشوند که بسته به حوزه فعالیت و نوع سازمان متفاوت است. به طور کلی، این روانشناسان در دو حوزهی تدریس و پژوهش در دانشگاهها فعالیت میکنند. همچنین، برخی از آنها میتوانند در سازمانهای بزرگ و متوسط نیز مشغول به کار شوند.
عناوین شغلی رایج برای روانشناسان صنعتی و سازمانی شامل موارد زیر است:
- مدیر منابع انسانی
- مدیر توسعه پرسنل
- مدیر ارتباط با کارکنان
- مدیر ارشد جذب نیرو
- مدیر بهینهسازی عملکرد
علاوه بر این، یکی از مشاغل مناسب برای این روانشناسان، مشاور مدیریت است. در این نقش، فرد میتواند به عنوان فریلنسر (کارآفرین) یا به عضویت تیم در شرکتهای مشاوره مدیریت فعالیت کند. این فرصتها به روانشناسان اجازه میدهد تا مهارتها و دانش خود را در زمینههای مختلف به کار بگیرند و به بهبود عملکرد سازمانها کمک کنند.
افراد مشهور در روانشناسی صنعتی و سازمانی
در حوزه روانشناسی صنعتی و سازمانی، چندین فرد مشهور تأثیر زیادی بر توسعه این رشته گذاشتهاند:
- رابرت یرکز: او آزمونهای هوش را برای ارتش آمریکا در جنگ جهانی اول طراحی کرد، که به سنجش توانمندیهای نظامی کمک کرد.
- کورت لوین: روانشناس تجربی که سبکهای رهبری را شرح داد و بر تحلیل عوامل تأثیرگذار در موقعیتها تمرکز داشت.
- جیمز مک کین کتل: پیشگام بررسی تأثیر تفاوتهای فردی بر رفتار انسان.
- هوگو مونستربرگ: او مقالهای درباره کاربرد روانشناسی در اهداف صنعتی و سازمانی نگارش کرد که تأثیر زیادی داشت.
- فردریک تیلور: مهندس مکانیک که کتابی در زمینه افزایش بهرهوری در صنعت منتشر کرد و نظریاتش به مدیریت علمی کمک کرد.
این افراد به شکلهای مختلف به رشد و توسعه روانشناسی صنعتی و سازمانی کمک کردهاند و آثارشان همچنان در این حوزه تأثیرگذار است.
تاثیر روانشناسی صنعتی و سازمانی بر بهرهوری
تأثیر این دانش بر کارکنان
روانشناسی صنعتی و سازمانی رابطه بین رفتار انسانی و محیط کار را بررسی کرده و به بهینهسازی عملکرد شرکتها کمک میکند.
با استفاده از خدمات روانشناسان یا مشاوران این رشته، کارفرمایان میتوانند عملکرد کارگران را ارتقا دهند و کارآمدی و بهرهوری را در محیط کار افزایش دهند. همچنین، روانشناسان سازمانی در زمینه تشویق نیروی کار و تقویت همکاری گروهی نقش مهمی دارند.
تأثیر این دانش بر مدیران
روانشناس صنعتی و سازمانی میتواند به عنوان مشاور و راهنما در موارد زیر به مدیران سازمانها کمک کند:
- گزینش کارمندان: روانشناسان سازمانی با اجرای آزمونهای مختلف، فرد مناسب برای شرایط شغلی را شناسایی کرده و به پیشرفت سازمان کمک میکنند.
- خشنودی کارکنان: آنها رفتارها و نگرشهای کارکنان را بررسی کرده و با استفاده از نتایج خود، تغییراتی را برای افزایش عملکرد و ایجاد محیطی خوشایند برای کارکنان پیشنهاد میدهند.
- تعادل در زندگی کاری: در صورتی که کارکنان دچار استرس یا عدم رضایت از محیط کار باشند، روانشناس صنعتی و سازمانی وظیفه دارد برنامههای مناسبی برای تعادل بین کار و زندگی ارائه دهد و به کاهش استرس آنها کمک کند.
- توسعه سازمان: روانشناس سازمان با بهبود ساختار سازمان و طرح مجدد محصولات به توسعه و پیشروی سازمان کمک میکند.
مقالات مرتبط در حوزه مدیریت: برای تکمیل دانستههای خودتان توصیه میکنیم مقالات استراتژی، ثبت شرکت، مدیریت، ریسک و مدیریت زمان را حتما مطالعه کنید.
ضرورت علم روانشناسی صنعتی و سازمانی
برای اینکه افراد در شغل خود لذت ببرند و با کیفیت کار کنند، شغل باید با خصوصیات فردی آنها همخوانی داشته باشد. این همخوانی باعث افزایش علاقه و مهارت در شغل میشود. همچنین، انتخاب فرد مناسب برای هر شغل ضروری است تا بهرهوری بهینه حاصل شود.
یک روانشناس صنعتی و سازمانی با تحلیلهای علمی میتواند هر شغل را به فرد مناسب تخصیص دهد. این رویکرد به رفع مشکلات شغلی کمک کرده و مانع از خستگی و عدم رضایت کارکنان میشود، همچنین شغلهای کمبهرهوری که فقط برای گذران زندگی انجام میشوند، حذف خواهند شد.
بررسی حوزههای مختلف روانشناسی صنعتی و سازمانی
روانشناسی صنعتی و سازمانی به کاربرد اصول و دانش روانشناسی در محیطهای کاری میپردازد. این حوزه شامل وظایف متنوعی است که روانشناسان صنعتی باید به آنها پرداخته و به بهبود کارایی و رضایت شغلی کارمندان کمک کنند. در ادامه به برخی از مباحث اصلی که روانشناسان صنعتی و سازمانی ممکن است به آنها بپردازند، نگاهی خواهیم داشت.
1. زندگی شغلی در روانشناسی صنعتی و سازمانی
این حوزه به بهبود شادکامی و کیفیت زندگی کارمندان در محل کار میپردازد. روانشناسان صنعتی به دنبال یافتن راههایی هستند که کارآمدی کارها را افزایش دهند و در عین حال کیفیت زندگی در محیط کار را بهبود بخشند. این موضوع معمولاً شامل تحلیل و بررسی نیازهای کارمندان و ارائه راهکارهایی برای تحقق این نیازها میشود.
روانشناسی صنعتی و سازمانی رشتهای وسیع است و متخصصان آن با وظایف متفاوتی مواجه هستند که میتواند بسیار جذاب و ارزشمند باشد و فرصتهای زیادی برای پیشرفت فراهم کند.
2. بهبود کارایی و بهرهوری
هدف اصلی صاحبان کسبوکار این است که کارمندانشان را تشویق کنند تا با بیشترین اثربخشی و کارایی کار کنند. روانشناسان صنعتی در این راستا به بررسی روشها و استراتژیهایی میپردازند که میتواند به افزایش بهرهوری منجر شود. این کار معمولاً شامل ارزیابی عملکرد کارمندان، شناسایی نقاط ضعف و قوت آنها و ارائه بازخورد به مدیران میشود تا بفهمند چگونه میتوانند به بهبود عملکرد و همکاری با کارمندان کمک کنند.
3. توسعه سازمان در روانشناسی صنعتی و سازمانی
ساختار سلسله مراتبی یک سازمان میتواند تأثیر زیادی بر عملکرد و سودآوری آن داشته باشد. روانشناسان صنعتی و سازمانی به بررسی و تحلیل چگونگی ساختار و سازماندهی شرکتها میپردازند تا نقاط ضعف را شناسایی و پیشنهاداتی برای بهبود کارایی ارائه دهند. این تغییرات میتواند شامل اصلاح فرآیندهای کاری، تغییر در ساختار تیمها و بهبود روشهای ارتباطی باشد.
مقالات مرتبط در حوزه مدیریت: برای تکمیل دانستههای خودتان توصیه میکنیم مقالات مدیریت منابع انسانی، مدیریت پروژه، فرهنگ سازمانی و پرسنل را حتما مطالعه کنید.
4. فرایند طراحی ابزار و روشهای کاری
ارگونومی یا هماهنگسازی ابزار و روشهای کاری با قابلیتها و محدودیتهای انسان، یکی از زیرشاخههای مهم روانشناسی صنعتی و سازمانی است. متخصصان این حوزه باید محیط و ابزار کار را به گونهای طراحی کنند که هم ایمن باشند و هم بهرهوری بالایی داشته باشند. این شامل طراحی ایستگاههای کاری، انتخاب تجهیزات مناسب و اطمینان از راحتی و سلامت جسمی کارمندان است.
5. افزایش رفاه در روانشناسی صنعتی و سازمانی
روانشناسان صنعتی و سازمانی به بهبود سلامت روان و جسمی کارکنان کمک میکنند. این کار معمولاً با تشخیص نقشهای شغلی آغاز میشود و شامل طراحی شغلهای ارزشمند و فراهم کردن یک محیط کاری سالم است. ایجاد یک محیط کاری مثبت که به کارمندان احساس امنیت و رضایت دهد، از جمله اهداف این حوزه محسوب میشود.
6. حوزه آموزش شغلی
روانشناسان صنعتی و سازمانی از دانش روانشناسی برای آموزش و توسعه مهارتهای کارکنان استفاده میکنند. آنها میتوانند تعیین کنند که هر شغل چه مهارتها و تواناییهایی را میطلبد و به مدیران راهکارهایی برای افزایش انگیزه و بهبود روابط با کارکنان ارائه دهند. این آموزشها معمولاً شامل مهارتهای ارتباطی، مدیریت زمان و حل مشکلات است.
7. انتخاب کارمندان در روانشناسی صنعتی و سازمانی
یکی از عوامل مهم در پیشرفت یک شرکت، جذب نیروهای متخصص و مناسب برای هر کار است. روانشناسان صنعتی و سازمانی با همکاری نیروی انسانی به این کار کمک میکنند. برای این منظور، ابتدا هر شغل را تعریف میکنند و معیارهای لازم برای استخدام را مشخص میکنند. سپس تبلیغات مناسب را برای اطلاعرسانی به علاقهمندان به شغل انتخاب میکنند و در نهایت از بین داوطلبان، بهترینها را انتخاب میکنند. طراحی آزمونهای استخدامی نیز جزء وظایف روانشناسان صنعتی است که میتواند به شناسایی تواناییها و مهارتهای داوطلبان کمک کند.
افراد مناسب برای رشته روانشناسی صنعتی و سازمانی
روانشناسی صنعتی و سازمانی گزینهای مناسب برای افرادی است که به کاربرد دانش روانشناسی در محیطهای کاری علاقه دارند. ویژگیهای افراد مناسب برای این رشته عبارتند از:
- علاقه به روانشناسی: درک رفتار انسان و تأثیر محیط بر آن.
- تمایل به کار در محیطهای سازمانی: بهبود فرهنگ و عملکرد سازمانها.
- مهارتهای تحلیلی و آماری: تحلیل دادهها و استفاده از آمار.
- علاقه به طراحی و نوآوری: بهبود ابزارها و فرآیندهای کاری.
- مهارتهای ارتباطی قوی: برقراری ارتباط مؤثر با کارمندان و مدیران.
- علاقه به آموزش و توسعه: کمک به بهبود کارایی و رضایت شغلی.
- توانایی کار گروهی: همکاری با دیگران در تیمهای مختلف.
اگر به این ویژگیها و زمینهها علاقه دارید، این رشته میتواند انتخاب خوبی برای شما باشد.
مقالات مرتبط در حوزه مدیریت: برای تکمیل دانستههای خودتان توصیه میکنیم مقالات ساختار سازمانی، ارزیابی عملکرد و مدیریت سرمایه را حتما مطالعه کنید.
نگاهی به رشته روانشناسی صنعتی و سازمانی در ایران
روانشناسی صنعتی و سازمانی در ایران به بومیسازی بیشتری نیاز دارد. فرهنگ، ساختار اقتصادی و نحوه ارتباطات میان شرکتها در ایران با بسیاری از کشورهای دیگر متفاوت است. برای مثال، در کشورهای توسعهیافته کمتر دیده میشود که کارمندان یک شرکت در ساعات کار به ترید ارز یا خرید و فروش سهام بپردازند. همچنین، مشکلاتی نظیر عدم شفافیت، رانت و عدم توجه به شایستهسالاری در برخی شرکتها باعث میشود که برخی از دستاوردهای این رشته در ایران کارآمد نباشند.
روانشناسی صنعتی و سازمانی یک رشته خلاق است که برخلاف مدیریت رفتار سازمانی و منابع انسانی، از روشهای علمی و تحقیقاتی برای بررسی سازمانها استفاده میکند.
متخصصان این رشته آموزش میبینند تا با استفاده از ابزارهای کمّی و کیفی و تحقیقات میدانی، سازمانهای ایرانی را به شکل دقیق و منطقی شناسایی کرده و توصیههایی متناسب با نیازهای محلی ارائه دهند.
پردرآمدترین گرایش رشته روانشناسی در آمریکا
روانشناسی صنعتی و سازمانی یکی از مشاغل با رشد سریع در ایالات متحده است و درآمد آن سالانه بیش از ۱۰ درصد افزایش مییابد. بر اساس آمار، در می ۲۰۱۶، روانشناسان صنعتی و سازمانی به طور متوسط ۱۰۹,۰۳۰ دلار درآمد داشتند. در این میان، ده درصد پایینترین درآمد این متخصصان حدود ۵۱,۳۵۰ دلار و ده درصد بالاترین درآمد آنها به طور متوسط ۱۸۴,۳۸۰ دلار بوده است. با درآمد سالانه متوسط ۱۹۲,۱۵۰ دلار، این رشته بالاترین درآمد را در میان گرایشهای روانشناسی داراست. دستمزد در این حوزه تحت تأثیر عوامل مختلفی مانند مکان جغرافیایی، سطح تحصیلات، حوزه فعالیت و تجربه قرار میگیرد.
مقالات مرتبط در حوزه مدیریت: برای تکمیل دانستههای خودتان توصیه میکنیم مقالات مدیریت کیفیت، کنترل کیفیت و مدیریت استرس را حتما مطالعه کنید.
کلام آخر
خوشحالیم که تا انتهای این مقاله با تیم دانشگاه کسب و کار همراه بودید. هر کسب و کار به دنبال کسب سهم بیشتری از بازار هدف خود است، حتی اگر محصولات یا خدمات آنها ابعاد فرهنگی یا ارزشی داشته باشند. اگر نتوانیم سهم مناسبی از بازار جذب کنیم، تلاشها بیفایده خواهد بود.
این مرحله از کار، مهمترین مرحله است. پیشنهاد میشود که کسب و کار جدید به شکل معکوس شروع شود؛ ابتدا شناسایی بازار و مشتریان هدف، سپس آغاز فرآیندهای بازاریابی و پیشفروش، و در نهایت تولید بر اساس سفارشها. این رویکرد در جلوگیری از شکست در بازار نامطمئن امروز، بسیار حائز اهمیت است.
روانشناسی صنعتی و سازمانی به شناسایی مخاطبین هدف و تعریف استراتژیهای بازاریابی و فروش کمک میکند. وجود یک روانشناس صنعتی و سازمانی میتواند به بهبود رضایت شغلی، افزایش بهرهوری و توسعه فرهنگ سازمانی مثبت کمک کند. به نظر شما وجود یک روانشناس صنعتی و سازمانی در سازمان چه فواید دیگری خواهد داشت؟
منبع: Apa.org