رفتار سازمانی چیست؟ در هر شرکت یا سازمانی، افراد با همکاران و رؤسای خود در ارتباط و تعامل قرار میگیرند. روابط کاری ممکن است به صمیمیت بالاتر یا به درگیریهای بدون دلیل و دشمنانه منجر شود. بنابراین، بعضی از افراد از کار خود لذت میبرند و با شادی به محل کار میآیند. اما بعضی دیگر با اجبار و بدون هیچ انگیزهای روز خود را آغاز میکنند. اگر روابط افراد در محلهای کاری را مورد بررسی قرار دهیم، به یکی از علوم مهم انسان شناسانه میرسیم که آن هم همان رفتار سازمانی یا Organizational Behavior است. در این مقاله از مجموعه مقالات دانشگاه کسب و کار میخواهیم به سؤال مهم رفتار سازمانی چیست پاسخ دهیم. اگر به این موضوع علاقهمند هستید حتماً تا انتهای این مقاله تیم دانشگاه کسب و کار را همراهی کنید.
پاسخ به سؤال اصلی رفتار سازمانی چیست
رفتار سازمانی یک مفهوم ساده است که به تحلیل روابط انسانها در یک سازمان میپردازد. اما این مفهوم، همانطور که تعریفش آسان است، کاربردش آسان نیست و برای سازمانها بسیار مهم است. رفتار سازمانی روشهای ارتباطی انسانها را مورد نظر قرار میدهد. پس خیلی پیچیده است و گاهی اوقات تجزیه و تحلیل رفتار اعضای سازمان غیر قابل انجام است. انسانها بسته به فکر و فرهنگ خود، در محیطهای مختلف رفتارهای متنوعی دارند. به عنوان نمونه رفتار یک فرد در خانه خود با رفتارش در جامعه و رفتارش در کار مختلف است. اینکه همکارش زن باشد یا مرد یا اینکه همکارانش همشهری یا هم کشور باشند یا نه تأثیر، روی رفتارش با آنها دارد. بنابراین برای بررسی و تحلیل رفتار سازمانی و آموزش آن باید به علوم مختلفی مثل روانشناسی و علوم اجتماعی توجه کرد. علم مطالعه رفتار افراد در سازمان اهمیت زیادی دارد.
در حقیقت رفتار سازمانی مطالعه منظم و کاربرد دانش برای درک آن است که چگونه افراد و گروهها در داخل سازمان (جایی که فعالیت میکنند) عمل میکنند. رفتار سازمانی از دانش رشتههای دیگر برای ایجاد یک حوزه خاص استفاده میکند. به عنوان نمونه زمانی که مسائلی مثل شخصیت و انگیزه را بررسی میکنیم، در واقع از دیدگاه روانشناسی به آنها نگاه میکنیم. همچنین موضوع فرایندهای گروهی به شدت به حوزه جامعه شناسی تکیه دارد. زمانی که قدرت و نفوذ یک سازمان را مورد تحلیل قرار میدهیم، در واقع آن را از دیدگاه علوم سیاسی تحلیل میکنیم. حتی زمانی که سطح استرس و تأثیرات آن بر افراد در حوزه رفتار سازمانی را بررسی میکنیم، از علوم پزشکی بهره میبریم. در این نوشته انواع رفتار سازمانی را شرح میدهیم و به کاربرد رفتار سازمانی در گروههای مختلف میپردازیم.
نگاهی به تاریخچه رفتار سازمانی
مطالعات سازمانی از بررسیهای ماکس وبر، جامعه شناس مشهور، درباره اشکال سازمانی که در اثر انقلاب صنعتی (حدود سال ۱۷۶۰) پدید آمدند، شروع شد. این انقلاب باعث ایجاد تکنولوژیهای جدید و تکنیکهای تولید مکانیزه شد که در زمینههای صنعت، کشاورزی، تولید و ترابری تحولات زیادی را به همراه داشت. همچنین تغییرات فرهنگی و اجتماعی (از جمله ساختارهای سازمانی نوین) نیز رخ داد. ماکس وبر با تحلیل این ساختارهای سازمانی، بوروکراسی را به عنوان الگوی ایدهآل رفتار سازمانی معرفی کرد. زیرا بوروکراسی بر پایه قوانین و منطق بنا شده بود و بهرهوری فنی بالایی داشت. در سالهای ۱۸۹۰ با ظهور مدیریت علمی و تئوری تیلور، رفتار سازمانی به عنوان یک رشته علمی در حال شکلگیری بود. عدم موفقیت مدیریت علمی باعث شد که جنبش روابط انسانی پیدایش یابد که بر همکاری و افزایش روحیه کارگران تأکید میکرد. جنبش روابط انسانی در دوره ۱۹۳۰ تا ۱۹۵۰ به پایهگذاری رفتار سازمانی کمک کرد.
آثار دانشمندان مختلف نقش مؤثری در توسعه رفتار سازمانی به عنوان یک رشته مستقل داشتند. هربرت سایمون در کتاب رفتار اجرای خود، مفاهیم مهم رفتار سازمانی را مطرح کرده است که گستردهترین آنها تصمیمگیری است. سایمون و بارنارد با استدلالهای خود نشان دادند که تصمیمگیری در سازمانها با خارج از آنها فرق دارد. در واقع سایمون بابت پژوهش در زمینه تصمیمگیر سازمان جایزه نوبل اقتصاد را از آن خود کرد. در واقع در دهههای ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ این حوزه بیشتر به سوی کمّی پیش رفت تا کیفیت و نظریههای مختلفی در زمینه سازمان غیر رسمی و وابستگی به منابع گوناگون ارائه کرد. از دهه ۱۹۸۰ به بعد، توضیحات فرهنگی سازمانها و تغییر سازمانی مورد توجه قرار گرفت. تحقیقات کیفی با استفاده از علوم مردم شناسی، روانشناسی و جامعه شناسی در رفتار سازمانی بیشتر پذیرفته شد.
مقالات مرتبط در حوزه مدیریت: برای تکمیل دانستههای خودتان توصیه میکنیم مقالات استراتژی، ثبت شرکت، مدیریت، ریسک و مدیریت زمان را حتما مطالعه کنید.
اهمیت رفتار سازمانی در چیست؟
سازمانها به کارکرد خوب اعضای خود وابستهاند و منابع انسانی در سرنوشت یک سازمان نقش کلیدی دارند. بنابراین، ایجاد تیمهای مؤثر بسیار مهم است. مدیران و رهبران تیم باید با افرادی که دارای فکر، شخصیت و فرهنگ متفاوت هستند، برخورد کنند. این تفاوتها گاهی باعث دردسر برای تیم و مدیران میشود. برای مثال، فرض کنید یک عضو تیم همیشه با صدای بلند حرف میزند و حواس سایرین را پرت میکند. اگر مدیران بخواهند به هر فرد نقصهایش را گوشزد کنند یا رفتار صحیح را به او آموزش دهند، زمان زیادی را صرف این کار میکنند و نمیتوانند وظایفشان را انجام دهند. با استفاده از رفتار سازمانی میتوان این مشکلات را حل کرد. در مثال قبل، اگر سکوت در زمان کار یکی از قواعد رفتار سازمان باشد، همه اعضا آن را پذیرفته و عمل میکنند و هر فرد جدیدی که به تیم ملحق میشود، آن را از دیگران یاد میگیرد.
نگاهی به تأثیر این رشته بر روی افراد
بررسیهایی که درباره نحوه رفتار و ارتباط افراد در یک سازمان انجام میشود، با دیدگاه سیستمی صورت میگیرد و تأثیرات زیادی بر روی هر یک از افراد سازمان دارد. در حقیقت این بررسیها، باعث میشود که مواردی مانند: افزایش خشنودی شغلی، کاهش فشار در محل کار، تشویق افراد، بهبود رشد و توسعه شخصی، روابط مثبت و سازگار میان فردی، رفتار رهبر یا مدیر سازمان و هماهنگی میان اعضاء بهبود یابد.
لذا باید به خاطر داشت که تأثیرات خوب رفتار سازمانی را فقط زمانی میتوان دید که فرهنگ جامعهای که سازمان در آن قرار دارد را قبول کنیم و نخواهیم آن را تغییر دهیم و یا حذف کنیم. برای نمونه، در ایران جمع گرایی بخشی از فرهنگ جامعه است که نحوه ارتباط و تعامل افراد درون یک شرکت را تحت تأثیر قرار میدهد. در برابر، کشورهایی که فردگرایی یکی از فرهنگهای مهم آنها در ارتباطاتشان است، به شکل کاملاً مختلف، درون سازمانها و شرکتهای خود عمل میکنند.
اهداف رفتار سازمانی چیست؟
یکی از مهارتهای اساسی مدیریت، توانایی تشکیل و رهبری تیم مناسب است. مدیر باید بداند چه نوع افرادی را برای تشکیل تیم خود باید جذب و استخدام کند. سپس باید یاد بگیرد چگونه با کارمندان خود رفتار کند و آنها را به سمت اهداف سازمان هدایت و نظارت کند. این کار باعث میشود سازمان به شکلی که مدیر برای آن برنامهریزی کرده است، پیشرفت کند. رفتار سازمانی در هر سازمان و گروهی وجود دارد و اگر مدیران به آن توجه نکنند، کارمندان خودشان رفتار خود را شکل میدهند. این رفتار ممکن است با ارزشهای سازمان همخوانی نداشته باشد و موجب نارضایتی مدیران شود. با دانستن اهداف رفتار سازمانی میتوانید برای آن برنامهریزی مناسبی داشته باشید و از فواید آن استفاده کنید. در اینجا سه هدف اصلی رفتار سازمانی را معرفی میکنیم و توضیح میدهیم.
پیشبینی رفتار
هنگامی که کارکنان رفتارهایی را انجام میدهند که با ارزشهای سازمان و برنامههای مدیر همخوانی دارد، رفتارهای غیر قابل پیشبینی در آنها کاهش مییابد. به همین خاطر است که پیشبینی یکی از اهداف علم رفتار سازمانی محسوب میشود. هنگامی که رفتار مناسب در یک سازمان وجود دارد، میتوان گفت مدیر با کارکنانش آشناست. در نتیجه هنگامی که میخواهد برای آینده برنامهریزی کند، میتواند پیشبینی کند که اعضای سازمان چگونه عمل خواهند کرد. برای مثال فرض کنید مدیر یک سازمان میخواهد تیمهای خود را توسعه بدهد و به هر تیم چند نفر جدید اضافه کند. با توجه به رفتار فعلی در سازمان میتواند بفهمد که کارکنان قبلی چه واکنشی به نفرات جدید خواهند داد و آیا قبل از جذب نفرات جدید، باید کار خاصی انجام بدهد یا نه!
مقالات مرتبط در حوزه مدیریت: برای تکمیل دانستههای خودتان توصیه میکنیم مقالات مدیریت منابع انسانی، مدیریت پروژه، فرهنگ سازمانی و پرسنل را حتما مطالعه کنید.
تنظیم رفتار کارکنان
این هدف در بین اهداف اصلی رفتار سازمانی، مهمترین جایگاه را دارد. ما قبلاً گفتیم که تنوع فرهنگها و رفتارها در سازمان باعث میشود که کارکنان و مدیران بتوانند به صورت مؤثر با هم همکاری کنند و وظایف خود را با کمترین تضاد انجام دهند. بهکارگیری رفتار و فرهنگ سازمانی در کنار هم، عملکرد کارکنان و تیم را بهبود میبخشد. پس از آن، بهبود عملکرد و افزایش بازدهی نیز میتواند از جمله اهداف اصلی رفتار سازمانی باشد. با کمک رفتار سازمانی، کارکنان عادت به انجام کارهای صحیح پیدا میکنند.
برای مثال فرض کنید در یک سازمان تمرکز کامل در حین کار به یک رفتار سازمانی تبدیل شود. یعنی کارمندان در طول زمانی که دارند وظایف خود را انجام میدهند، فقط به موضوع کارشان توجه دارند و از حاشیه دوری میکنند. پس از خاتمه کار، استراحت میکنند، با یکدیگر صحبت میکنند و لذت میبرند. در چنین سازمانی، کارها به موقع انجام میشود، کارکنان منظم هستند و به دلیل تعاملی که با همکارانشان دارند، سطح رضایت شغلی بالاتری را تجربه میکنند.
تفهیم
انگیزه افراد برای انجام یک کار به دانستن دلیل آن بستگی دارد. اگر افراد بدانند که چرا باید یک کار را انجام دهند، آن را قبول میکنند و پیش میروند، ولی اگر چرایی منطقی نداشته باشند، یا کار را رها میکنند یا به دنبال علتی برای آن میگردند. یکی از اهداف علم رفتار سازمانی، تفهیم کارکنان است تا بتوانند رفتارهای لازم در فضای کار را با علت واضحی توجیه کنند.
در قسمت قبلی در مورد یک سازمان صحبت کردیم که یکی از کارکنانش نمیفهمد باید در زمان کار خاموش باشد و با حرف زدنش تمرکز دیگران را مختل میکند. فرض کنید رئیس از این فرد انتقاد کند، اما دلیل انتقاد را به او بگوید. این کارمند نمیداند چرا باید در زمان کار خاموش باشد و شاید هم ناراحت شود، اما اگر خاموش بودن در زمان کار یک رفتار سازمانی باشد، کارکنان متوجه آن خواهد شد و بدون ناراحتی یاد میگیرند چه زمانی میتوانند حرف بزنند و چه زمانی باید خاموش باشند.
حالا میفهمید هدفهای چارچوب نظری رفتار سازمانی چه چیزهایی هستند و چه فایدهای برای یک کارآفرینی دارند. البته اینها هدفهای اصلی رفتار سازمانی بودند، اگر بخواهیم در مورد هدفهای جزئی هم حرف بزنیم، میتوانیم فهرست طولانی در این مورد بسازیم. شما میتوانید با تکیه بر آنچه تا حالا در مورد این مبحث یاد گرفتهاید، در سازمان خود میتوانید تعریف کنید هدفهای رفتار سازمانی چه چیزهایی هستند و به تدریج آنها را در سازمان منتشر کنید.
رویکردهای رفتار سازمانی چیست؟
متخصصان رفتار سازمانی بر اساس تحقیقات خود در این زمینه، عملکرد و پاسخهای کارکنان را در محیط کارشان مورد تجزیه و تحلیل قرار میدهند. این رویکردها از نتایج تحقیقات آنها حاصل شدهاند. در ادامه این رویکردها را بررسی میکنیم. تیم دانشگاه کسب و کار را تا انتهای این مقاله همراهی کنید.
مدل سلطهگرانه در رفتار سازمانی
در این مدل، مدیر خود را به عنوان یک رهبر قدرتمند معرفی میکند و با بقیه کارمندان مثل افراد تابع خود برخورد میکند. همچنین در این مدل، جایگاه رئیس به وضوح تشخیص داده شده و عواقب عصیان به سرعت برای کارمندان پیش خواهد آمد. در چنین سازمانی، اگر کارمند وفادار وجود داشته باشد، وفای او فقط به مدیر است و نه به کل سازمان! نیروی کار چنین مجموعههایی، همیشه ترس دارند که شاید با هر خطای کوچکی از کار برکنار شوند و یا حقوق آنها کم شود.
مدل پرورشی
در مدل پرورشی، مدیر معمولاً سعی دارد به نیازهای فردی کارکنان پاسخ دهد. این کار معمولاً با ارائه مزایای رفاهی مانند درمان، بیمه بازنشستگی و… صورت میگیرد. در این مدل بیشتر کارمندان، به شرکت و اهداف آن پایبند هستند.
مدل حمایتی در رفتار سازمانی
در مدل حمایتی رفتار سازمانی، مدیران مجموعه تلاش میکنند تا عوامل ایجاد انگیزه در کارکنان خود را شناسایی کنند. همچنین مدیران به کارکنان خود کمک میکنند تا در انجام وظایف، عملکرد بهتری داشته باشند. بدین ترتیب کارمندان سازمان به اهداف شخصی مثل ترفیع جایگاه یا کسب مهارتهای جدید میرسند و این امر رضایت شغلی را برای آنها به ارمغان میآورد.
مدل همکاری
این روش از رفتار سازمانی به دنبال این است که مدیران عملکردی نقش مربی را ایفا کنند. در واقع هدف از تشکیل این مدل، توزیع قدرت در میان اعضای یک سازمان است. بنابراین در چنین گروههایی، کارکنان به اهداف سازمان پایبند بوده و روحیه مسئولیت پذیری زیادی دارند.
مقالات مرتبط در حوزه مدیریت: برای تکمیل دانستههای خودتان توصیه میکنیم مقالات ساختار سازمانی، ارزیابی عملکرد و مدیریت سرمایه را حتما مطالعه کنید.
مدل سامانهای در رفتار سازمانی
در واقع مدل سامانهای در رفتار سازمانی، بستر و پایه فرهنگهای سازمانی خوش بین است. مجموعههایی که مدل سامانهای را پذیرفتهاند، علاوه بر ایجاد انگیزه برای کارمندان خود، چالش آفرین نیز بوده و کارآمدی و بهرهوری در این فضاها افزایش میدهند.
روش تحقیق در رفتار سازمانی چیست؟
برای درک و به کارگیری مؤثر رفتار سازمانی، نیاز به روش تحقیق دقیق وجود دارد. پیدا کردن حقیقت این که چرا مردم به شکل خاصی عمل میکنند، فرایندی بسیار حساس و پیچیده است. در واقع این تحقیقات چالشهای زیادی دارند که برخی از محققان (به خصوص از علوم فیزیکی و مهندسی) معتقدند که هیچ علم دقیقی در مورد رفتار وجود ندارد. روش تحقیق رفتار سازمانی با ارائه نظریات، انجام تحقیق و ارزیابی اعتبار پژوهشها شروع میشود.
نگاهی به دلایل مطالعه
هدف از رفتار سازمانی بررسی عملکردهای انسانها در یک سازمان و نحوه تأثیر آنها بر عملکرد سازمان است. رفتار سازمانی به موضوعاتی مانند انگیزه، رهبری، ارتباطات، گروهها، نگرشها، تغییرات، درگیری، طراحی کار و استرس پرداخته است. در واقع رفتار سازمانی از علوم اجتماعی و رفتاری و به خصوص روانشناسی برای درک و تحلیل این موضوعات استفاده میکند. برخی از دلایل مطالعه رفتار سازمانی عبارتاند از:
- رفتار سازمانی به یادگیری نحوه پیشبینی و کنترل رفتار انسانها در جهت بهبود عملکرد سازمان میپردازد.
- در واقع رفتار سازمانی به بهینهسازی استفاده از منابع انسانی برای دستیابی به اهداف سازمان کمک میکند.
- رفتار سازمانی به مدیران آموزش میدهد که چگونه عوامل انگیزشی را شناسایی و به کار گیرند تا کارکنان را تشویق کنند.
- همچنین رفتار سازمانی به حل مناقشات و تضادهای صنعتی کمک میکند که این امر به افزایش بازده صنعت منجر خواهد شد.
- رفتار سازمانی به تقویت روابط بین فردی در سطح سازمان میپردازد.
- و در آخر رفتار سازمانی به مدیران کمک میکند تا با توجه به تفاوتهای فردی در چگونگی یادگیری، روشهای مناسب انگیزش را برای هر کارمند به صورت جدا پیدا کنند.
محدودیت رفتار سازمانی چیست؟
رفتار سازمانی نمیتواند تعارض و ناامیدی را از میان بردارد، اما میتواند آن را کم کند. در واقع رفتار سازمانی یک راه برای بهبود مسائل مختلف است نه یک جواب قطعی برای حل مشکلات آن! ما میتوانیم رفتار سازمانی را به عنوان یک مبحث جدا شده بررسی کنیم، اما میتوانیم برای به کار بردن آن، آن را به کل واقعیت وصل کنیم. بهبود رفتار سازمانی بیکاری را رفع نمیکند. رفتار سازمانی نقصهای ما را پوشش نمیدهد و حتی نمیتواند جایگزین برنامهریزی ضعیف، سازماندهی نامناسب یا کنترلهای نامطلوب باشد. سه محدودیت اصلی رفتار سازمانی عبارتاند از گرایش رفتاری، قوانین کاهش بهره وری و دستکاری غیراخلاقی در میان کارمندان!
نقش محیط در رفتار سازمانی
رفتار ما با توجه به چگونگی درک محیط اطرافمان شکل میگیرد. اما این به این معنا نیست که محیط را به درستی و منطقی میشناسیم. گاهی ما فقط به شواهد و ظواهر توجه میکنیم و بر اساس آنها عمق مسئله را حدس میزنیم. بنابراین درک ما از محیط سطحی و ناقص است و ممکن است باعث به وجود آمدن تصورات اشتباه شود. این عامل اصلی زمانی است که رفتارهای نادرستی را نشان میدهیم.
مثلاً در محیط کار خود، ما شواهدی که دیدهایم را به همه تعمیم میدهیم. اگر کسی را ببینیم که سریع و با عجله حرکت میکند و خودش را پرکار جلوه میدهد، فکر میکنیم او سخت کوش و فعال است. در حالی که اگر کسی را ببینیم که همش پشت میزش نشسته است، فکر میکنیم او کار نمیکند و شاید دارد بازی میکند. البته این نوع قضاوتها به نوع سازمان هم بستگی دارد چرا که ما هر فرد را با بقیه اعضای سازمان مقایسه میکنیم و بر اساس رفتار عام در سازمان، نظر خود را درباره هر فرد بیان میکنیم.
محیط سازمانی که فرد در آن فعالیت میکند، بر رفتار سازمانی وی اثرگذار است. این بدان معناست که برای مدیریت رفتار کارکنان در سازمان، لازم است به فضای کاری و شرایطی که کارکنان در آن هستند نیز توجه شود. برای مثال فضای کاری یک شرکت نوپا با محیط کاری یک کارخانه اختلافات زیادی دارد. رفتارهای موجود در این محیطها نیز تحت تأثیر فضای آنها قرار میگیرد. حتی ممکن است فضای کار در تیمهای مختلف یک سازمان با هم متفاوت باشد. به عنوان نمونه جو حاکم بر تیم فنی یک سازمان ممکن است با جو تیم مالی آن تفاوت داشته باشد و در نتیجه رفتار کارمندان هر بخش با رفتار کارمندان بخش دیگر تغییر کند.
مقالات مرتبط در حوزه مدیریت: برای تکمیل دانستههای خودتان توصیه میکنیم مقالات مدیریت کیفیت، کنترل کیفیت و مدیریت استرس را حتما مطالعه کنید.
کلام آخر
خیلی خوشحالیم که تا انتهای این مقاله همراه تیم دانشگاه کسب و کار بودید. فرهنگ جامعه بر رفتار سازمانی تأثیر عمیق و قابل توجهی دارد. رفتار سازمانی از فرهنگ اجتماع الگوبرداری میکند و برای بررسی رفتار کارکنان یک سازمان، نمیشود از نقش فرهنگی که در جامعه حاکم است چشم پوشی کرد. زیرا کارکنان بخشی از جامعه هستند و رفتارهای رایج در جامعه را فرا میگیرند. فرهنگ سازمانی عاملی مؤثر در شکلگیری رفتار سازمانی است و رفتار اعضا و گروهها را هدایت میکند. در واقع فرهنگ سازمانی از عملکرد مدیران و بنیانگذاران سازمانها پدید میآید. در سازمانهای متفاوت با کمی توجه میتوان تأثیر عملکرد مدیران بر رفتار و فرهنگ سازمانی را دید. به عنوان مثال سازمانی که مدیر آن فرافکنی دارد، پس از گذشت زمان فرافکنی جزئی از فرهنگ آن سازمان خواهد شد. به نظر شما پرداختن به رفتار سازمانی چه مزیتهای دیگری میتواند برای سازمان داشته باشد؟