نیما یوشیج با نام اصلی خود یعنی علی اسفندیاری، در مناطقی از کوه البرز به نام یوش (توابعی از بخش بلده شهرستان نور مازندران) در سال 1276 به دنیا آمد. نام پدرش ابراهیم خان اعظام السلطنه بود و شغلش کشاورزی و گله داری.
می‌توان گفت اولین معلم نیما همان پدرش بود؛ زیرا از پدرش تیراندازی، سوارکاری و سبک و روش زندگی روستایی را آموخت.
اگر به زندگی نیما یوشیج علاقه‌مندید و می‌خواهید رازهایی را درباره زندگی او بدانید، ما در این مقاله از مجموعه مقالات دانشگاه کسب و کار می‌خواهیم به زندگینامه نیما یوشیج بپردازیم و او را بهتر بشناسیم؛ بنابراین همراه تیم دانشگاه کسب و کار تا انتهای این مقاله بمانید.
اگر به مطالعه زندگی نامه بزرگان علاقه دارید می توانید زندگی بزرگانی چون گرنت کاردون، راکفلر، جف بزوس و مارک زاکربرگ و… را نیز در دانشگاه کسب و کار بخوانید.
نیما یوشیج و آغاز سوادآموزی
نیما یوشیج برای اولین بار خواندن و نوشتن را از آخوند روستایی که در آن به دنیا آمد یاد گرفت. اما هنگامی که از او راجع به آن زمان‌ها پرسیدند چندان از خاطرات آن روزها به دلیل آزار و اذیت معلمش راضی نبود.
نیما در سن دوازده سالگی همراه خانواده خود به تهران رفتند و در آن جا تحصیل خود را در مدرسه حیات جاوید شروع کرد.
پس از مدت کوتاهی از شروع تحصیلش در مدرسه حیات به مدرسه‌ای کاتولیک به نام سن لویی رفت و در آن جا با شاعری به نام نظام وفا آشنا شد و مورد تعلیم و تربیت وی قرار گرفت.
این آشنایی انگیزه‌ای شد تا نیما شعر و شاعری را شروع کند. نظام وفا همیشه او را در این راه ترغیب می‌کرد.
ملاقات و آشنایی با نظام وفا تأثیر زیادی در زندگی نیما یوشیج داشت به‌طوری‌که بعدها نیما یوشیج شعر بلند افسانه خود را به معلمش نظام وفا تقدیم کرد که این نشان از علاقه وی به استادش بود.
شروع شاعری نیما یوشیج (علی اسفندیاری)
در سن 23 سالگی بود که نیما یوشیج اولین شعر خود را با نام قصه رنگ پریده سرود. سال 1298 وزارت مالیه علی اسفندیاری را به عنوان کارمند استخدام وزارتخانه می‌کند. در سال 1300 او برای مبارزه مسلحانه در برابر حکومت قاجار، شروع به تهیه اسلحه کرده و در همان سال نام خود را به نیما تغییر می‌دهد. علی اسفندیاری نام نیما را به علت علاقه به معنی این نام یعنی کمان بزرگ برای خودش انتخاب کرد.
دی ماه 1301 بود که نیما شعر افسانه را سرود و این شعر در مجله قرن بیستم به چاپ رسید؛ اما نه همه‌ی شعر او و تنها بخش‌هایی از افسانه! سردبیر مجله قرن بیستم میرزاده عشقی بود.
نیما یوشیج و تولد شعر نو
مجموعه شعر افسانه را می‌توان مانیفست شعر نو در زبان فارسی نامید. علت این موضوع این است که نیما یوشیج با سرودن این شعر فضای ساکت و ساکن شعر فارسی را دچار انقلاب بزرگی کرد و شاید بتوان گفت اساس این فضا را دچار تحول و چالش کرد.
نیما یوشیج برای هنری که متولد کرد نام شعر نو را انتخاب کرد. بعدها شعر نو به دسته‌های مختلفی چون سپید، حجم و نیمایی و … دسته بندی شد.
نیما یوشیج هنری را ابداع کرد که بعد از او چراغ راه هنرمندان بزرگ و نامداری همچون سهراب سپهری، منوچهر آتشی، فروغ فرخ زاد، احمد شاملو و مهدی اخوان ثالث شد. می‌توان گفت شعر نو در آثار این بزرگان به اوج خودش رسید.
شعر نو علاوه بر این که قواعد شعر کهن فارسی را می‌شکند، تأثیر فراوانی نیز در قالب‌های شعری دارد.
تاثیر شعر نو در ادبیات کهن
نیما یوشیج به وسیله شعر نو تأثیر زیادی بر قالب غزل به عنوان یکی از قالب‌های شعر کهن فارسی گذاشت. به همین دلیل خیلی از بزرگان ادبیات اعتقاد دارند که قالب غزل بعد از به وجود آمدن شعر نو توسط نیما، تولد جدیدی داشت و شکل جدیدی را به خود گرفت یا به عبارتی دیگر به صورت کامل‌تری راه خودش را ادامه داد.
اسماعیل شاهرودی در روزنامه اطلاعات مصاحبه‌ای انجام داد. این مصاحبه بعدها در کتاب یادمان نیما آورده شد. اسماعیل شاهرودی در این مصاحبه نقل می‌کند که نیما در کنگره نویسندگان، هنگامی که شعر می‌خواند، بدیع‌الزمان فروزانفر را می‌بیند که در زیر میز شروع به خندیدن می‌کند. فروزانفر بعد از مجلس گفته بود چگونه است که این مرد (نیما یوشیج) نمی‌فهمد که شعر باید دارای وزن و قافیه باشد. نقل قول جالبی بود نه؟
می‌توان به صورت قاطعانه گفت که تمامی تحولات شعر معاصر فارسی کاملاً وامدار هنری هستند که نیما یوشیج آن را آغاز و ابداع کرد. شاید در ابتدای کار نیما را تمسخر کردند و به اشعار و هنر او خندیدند، اما در حال حاضر بسیاری از بزرگان عرصه ادبیات و منتقدان حال حاضر، نیما و اشعارش را نمادین دانسته و او را در رده شاعران معروف و بزرگ و سمبلیست جهانی می‌دانند.
نیما و زندگی شخصی‌اش
در سال 1305 بود که نیما یوشیج با عالیه جهانگیری آشنا شد و آن‌ها در همان سال ازدواج کردند. عالیه جهانگیری دختر میرزا اسماعیل شیرازی بود و از طرفی دیگر خواهرزاده جهانگیرخان صوراسرافیل.
یک ماه پس از این که نیما و عالیه با هم ازدواج کردند، پدر نیما یعنی ابراهیم نوری از دنیا رفت. این غم بزرگ نیما را خانه نشین کرد و باعث شد نیما در تنهایی و در خانه فقط به سرودن شعر روی بیاورد.
عالیه جهانگیری همسر نیما مدیر مدرسه بود. در سال 1307 محل کار عالیه به شهر بابل منتقل شد و عالیه مجبور به نقل مکان شد. نیما یوشیج به همراه همسرش راهی بابل شد و آن‌ها پس از یک سال ماندن در بابل به شهر رشت رفتند.
عالیه جهانگیری مانند همسرش اهل ذوق و هنر و سواد بود، اما از این که می‌دید نیما مقام و منصبی ندارد و برای داشتنش نیز اقدامی نمی‌کند بسیار دلخور بود. این موضوع که نیما در خانه می‌نشیند و کاری نمی‌کند و حقوق قابل توجهی ندارد عالیه را ناراحت می‌کرد و همین باعث می‌شد رابطه‌شان چندان خوب پیش نرود و دائماً نیما یوشیج را به این دلیل تحقیر کند.
اما مشکلات آن‌ها به جدایی ختم نشد و پس از 16 سال زندگی مشترک نیما یوشیج و عالیه جهانگیری در سال 1321 صاحب فرزند پسری شدند. آن‌ها نام پسر خود را شراگیم گذاشتند. شراگیم اکنون در آمریکا زندگی می‌کند.
گرایش سیاسی نیما یوشیج
طرز فکر نیما یوشیج از نظر سیاسی را می‌توان طرز فکری چپ‌گرایانه دانست؛ زیرا نیما یوشیج با نشریه‌ای به نام ایران سرخ همکاری می‌کرد. نشریه ایران سرخ در آن سال‌ها نشریه‌ای مربوط به حزب کمونیست بود.
در سال 1317 بود که نیما یوشیج به عضویت هیئت تحریریه مجله موسیقی درآمد و فعالیت‌های مطبوعاتی خودش را آغاز کرد. او در کنار افراد معروف و بزرگی همچون عبدالحسین نوشین، صادق هدایت و محمد ضیاء هشترودی در هیئت تحریریه مجله موسیقی به فعالیت پرداخت. نیما یوشیج دو شعر معروف خود را با نام‌های غراب و ققنوس و همچنین مقاله بلند خود به نام ارزش احساسات در زندگی هنرپیشگان را در همان زمان به چاپ رسانید.
منتقدان نیما یوشیج
همان‌طور که در قسمت‌های قبلی نیز اشاره کردیم، با آغاز شعر نو توسط نیما یوشیج، او منتقدان زیادی پیدا کرد. چاپ شدن آثار نیما باعث شد که شمار این منتقدان بیشتر شود. اکثر منتقدان نیما یوشیج جز شاعران سبک کهن در شعر فارسی بودند که آثار نیما را مورد انتقاد قرار می‌دادند. از جمله منتقدان بزرگ و معروف نیما یوشیج می‌توان به مهدی حمیدی و ملک‌الشعرای بهار اشاره کرد. حتی برخی از این منتقدان که شاعران سنتی شعر فارسی بودند اشعار نیما را تمسخر می‌کردند و حتی به آزار نیما می‌پرداختند.
خانه نیما
در شهر یوش بنایی قدیمی وجود دارد که قدمت آن به دوره قاجار برمی‌گردد. این خانه متعلق به نیما یوشیج است. خانه نیما از طرف سازمان میراث فرهنگی به عنوان اثر ملی ثبت شده است و سال‌هاست که از آن به عنوان اثر ملی محافظت می‌شود. مردم می‌توانند آزادانه از این خانه بازدید کنند. شما تابه‌حال به آن جا رفته‌اید؟
فوت نیما
علت فوت نیما یوشیج بیماری ذات‌الریه بود. در آن سال‌ها به علت سرمای شدیدی که روستای یوش داشت نیما به این بیماری مبتلا شد. نیما برای درمان بیماری ذات‌الریه خود به شهر تهران سفر کرد؛ اما معالجاتی که در تهران شد نیز تأثیر در بهبود وضعیت او نداشت و سرانجام بیماری ذات‌الریه جان او را گرفت.
در سال 1338 در سیزدهم دی ماه نیما از دنیا رفت. مزار نیما در تهران است و او در امامزاده عبدالله به خاک سپرده شده است.
اما نیما وصیت کرده بود که پس از مرگش، پیکرش را به خانه‌اش در یوش منتقل کنند. در سال 1372 پیکر نیما را به حیاط خانه‌اش و در کنار مزار خواهر نیما بهجت الزمان اسفندیاری و سیورس طاهباز (نویسنده و مترجم ایرانی) به خاک سپردند و نیما در آن جا آرام گرفت.
تحولات نیما در شعر
در آن زمان‌ها شعر کهن فارسی جز پیشروترین شعرهای جهان بود؛ اما در همان سال‌ها دچار دنباله روی شده بود و کارش به تکرار و تکرار رسیده بود. نیما یوشیج توانست که این شعر کهن فارسی را با اشعار جهانی ترکیب کرده و پیوند بزند.
از منظر زبان شناسی نیما یوشیج توانست زبان جاری فارسی را با بهره برداری از آن به طور وسیعی گسترش دهد. نیما با گسترش زبان فارسی توانست جمله‌ها و اصطلاحات رایج زبان فارسی و همچنین صنایع ادبی واضح و بدیهی و بیش از حد تکرار شونده را کنار بگذارد. با این کار نیما باعث جلوگیری از فرسودگی هر چه بیشتر زبان زیبای فارسی شد.
نیما یوشیج تخیل و خیال پردازی را همچون ورلن اسطوره به اشعار فارسی افزود و به اوج رسانید. او همچون مالارمه بزرگ زیباترین معنی‌ها را به کلمه‌های خود بخشید.
نیما در اشعار خود بیش از هر موضوعی بر وزن شعر تاکید می‌کرد و آن را مهم می‌دانست. نیما باور داشت که وزن اشعار می‌تواند یک پوشش مناسب برای مفاهیم درون آن باشد و مهم‌تر از این به بهترین نحو می‌تواند احساس واقعی شاعر را به خواننده منتقل کند.
در باب شعر نو و نیما
شاعر غزل سرایی به نام سیداکبر میر جعفری بیشترین نفوذ و تأثیر نیما را در اشعار فارسی در زمینه محتوا می‌داند و در این باره می‌گوید: شعر نو راه جدیدی است که پیش پای شاعران معاصر گشوده شده است.
در واقع با تولد این قالب شعری جدید توسط نیما یوشیج، فضاها و مضامین جدیدی که می‌توان گفت قبلاً از آن‌ها در اشعار استفاده نمی‌شد وارد دنیای ادبیات فارسی شدند و به آن هجوم آوردند.
باید بگوییم که نحوه دید نیما بود که بر دنیای شعر تأثیر شگرف گذاشت. در نگاه نیما تمامی اشیا و اشخاصی که در اطرافش قرار دارند اجازه ورود به اشعار او را دارند.
یکی از بزرگترین تفاوت‌های شعر نیما یوشیج و همچنین طرف‌دارانش با شاعران کهن فارسی را در همین زاویه‌ای است که با آن به جهان هستی می‌نگرند.
دکتر روژه لسکو و نیما یوشیج
دکتر روژه لسکو درباره نیما روایت می‌کند که نیما چهره ناشناخته و نامعروفی برای اروپاییان به ویژه فرانسوی‌ها نیست! جالب است نه؟
علت این موضوع این است که بسیاری از طرف‌داران نیما اشعار او را به زبان فرانسه ترجمه کردند و همچنین خیلی از ایران شناسان کشور فرانسه و فرانسه زبان نیز با ترجمه اشعار نیما در کشور خود، باعث شناخت هر چه بیشتر نیما یوشیج در کشور فرانسه شدند.
خیلی از بزرگان از جمله همان دکتر روژه لسکو، آ.بوسانی، دکتر حسن هنرمندی و پروفسور ماخالسکی و بزرگانی دیگر که در زمینه ادبیات تطبیقی کار می‌کنند، بر این اعتقادند که به دلیل آشنایی نیما با زبان فرانسه خیلی از اشعار او از همین زبان تأثیر گرفته است.
آنان بر این باورند که می‌توان آثار افرادی همچون رمبو و ورلن و همچنین ماگارمه را در اشعار نیما به وضوح دید و این موضوع نیز یکی از دلایل دیگر شهرت نیما در فرانسه است.
ترجمه روژه لسکو از شعر افسانه نیما
پروفسور روژه لسکو که بوف کور از صادق هدایت را ترجمه کرده است را می‌توان استاد ایران شناسی در کشور فرانسه دانست. روژه لسکو سال‌ها در مدارس زبان‌های زنده شرقی مشغول به تدریس زبان کردی بوده است.
علاوه بر این‌ها پروفسور روژه لسکو ترجمه‌ای بسیار زیبا و دقیقی را از شعر معروف افسانه نیما نوشته است و در مقدمه ترجمه دقیق و زیبای خود زبان به ستایش این شعر بزرگ از نیما گشوده است. او در ادامه مقدمه ترجمه خود از اهمیت و ارزش بیش از اندازه نیما یوشیج در شعر فارسی گفته است و به تحلیل برخی آثار و زندگی او پرداخته.
پروفسور روژه لسکو همان طور که در کتاب خود نیز آورده است نیما را بنیانگذار نهضت جدیدی در اشعار فارسی معرفی نموده است. جالب است نه؟ برای خواندن قسمتی از مقدمه ترجمه شعر افسانه توسط دکتر روژه لسکو همراه تیم دانشگاه کسب و کار بمانید.
مقدمه کتاب پروفسور روژه لسکو درباره نیما یوشیج
یکی از دست آوردهای مکتب سمبولیسم که می‌توان گفت توسط افرادی همچون رمبو و ورلن و بزرگانی دیگر بنا شده است، شعر آزاد است. این دستاورد (شعر آزاد) شاعران و نویسندگان بزرگانی را همراه خود کرده است. یکی از این افراد معروف نیما یوشیج است که با آشنایی با زبان فرانسه و الهام گرفتن از ادبیات آن همراه این مکتب شد.
در واقع می‌توان گفت هدف در اشعار آزاد این است که علاوه بر اینکه شاعر آزادانه نسبت به اصول و قواعد نظم دهنده اشعار کهن عمل می‌کند و آن‌ها را به دور می‌افکند، زمینه را هر چه بیشتر در اختیار موسیقی و کلام گذاشته و واگذار می‌کند.
در این سبک و قالب شعری، موسیقی و آهنگ اشعار است که صحنه را به دست می‌گیرند و در درجه اول اهمیت قرار دارند.
آثار نیما یوشیج
نخستین منظومه‌ای که نیما سرود قصه رنگ پریده بود. او بعد از آن شعر افسانه را آفرید که می‌توان گفت فضایی رمانتیک در آن جریان دارد و دنیای ادبیات را در آن زمان‌ها به کلی برآشفت.
لیست آثار نیما را در قسمت‌های زیر برایتان آورده‌ایم، می‌توانید آن‌ها را بخوانید و لذت ببرید.
اشعار فارسی نیما یوشیج
- خانواده سرباز
- قصه رنگ پریده
- منظومه نیما
- مانلی
- ای شب
- ماخ اولا
- افسانه
- افسانه و رباعیات
- آب در خوابگه مورچگان
- شعر من
- شهر شب و شهر صبح
- ناقوس قلم انداز
- فریادهای دیگر و عنکبوت رنگ
- مانلی و خانه سریویلی
- مرقد آقا (داستان)
- کندوهای شکسته (داستان)
- آهو و پرنده ها (شعر و قصه برای کودکان)
- توکایی در قفس (شعر و قصه برای کودکان)
اشعار طبری نیما
- روجا
آثار تحقیقی، نامه های نیما و یادداشت‌های او
- ارزش احساسات در زندگی هنر پیشگان
- تعریف و تبصره
- حرف‌های همسایه
- مقدمه خانواده سرباز
- نامه به شین پرتو
- مقدمة آخرین نبرد شعرهای اسماعیل شاهرودی «آینده»
- یادداشت برای مجموعه شعر منوچهر شیبانی
- شعر چیست؟
- از یک مقدمه
- یک مصاحبه
- درباره جعفرخان از فرنگ آمده
- یک دیدار
جمع بندی
خیلی خوشحالیم که تا انتهای این مقاله همراه تیم دانشگاه کسب و کار بودید. در این مقاله در کنار هم زندگی نیما یوشیج را از دوران کودکی تا زمان فوت او بررسی کردیم. در کنار یکدیگر متوجه ارزش و اهمیت نیما یوشیج در تولد شعر نو شدیم و لیست آثار و اشعار او را بررسی کردیم.
آیا شما به شعر نو علاقه دارید؟ کدام یک از اشعار نیما را بیش از همه آثار او دوست دارید؟ آیا تا به حال به خانه او رفته‌اید؟
