جبران خلیل جبران؛ نویسنده‌ای عصیانگر در ادبیات عرب

“من دیوانه‌ام و از دنیایی که تو در آنی، به‌ سوی جهانی ناشناس و دور گریزانم و جنونم را از تو پنهان می‌کنم؛ زیرا می‌خواهم به‌ تنهایی دیوانه باشم. تو دوست من نیستی ای دوست! اما چگونه می‌توانم تو را متقاعد کنم که دریابی و بدانی راه من از تو جداست؛ اما شانه به شانه‌ی هم راه می‌رویم…”

جبران خلیل جبران، شاعر، نویسنده و نقاش مشهور لبنانی است. آثار او به اغلب زبان‌های زنده‌ی دنیا ترجمه شده و در عرصه‌ی هنر و ادبیات به‌عنوان ادیبی صاحب سبک شناخته‌ می‌شود. چنان‌ که در چند خط بالا خواندید، او نویسنده‌ای است که در آثارش مانند شاعران، از توصیف، احساسات فراوان و متن‌موزون استفاده می‌کند. جبران خلیل جبران زندگی سخت و پر فراز و نشیبی داشته است. ما در این مقاله از دانشگاه کسب و کار، به‌بررسی زندگی این نویسنده به‌همراه معرفی آثارش می‌پردازیم.

جبران خلیل جبران در ششم ژانویه 1883 در یک خانواده‌ی مسیحی که به “جبران” شهرت داشتند، متولد شد. محل ولادت او در البشری، ناحیه‌ای کوهستانی در شمال لبنان بود. مادر او خیاطی به‌ نام کامله بود که در سن سی‌سالگی، جبران را از شوهر سومش به‌دنیا آورد.

جبران یک برادر ناتنی بزرگتر از خودش و دو خواهر کوچکتر داشت که نسبت‌ به آن‌ها بسیار وابسته بود. پدر جبران، مردی بی‌مسئولیت و عیاش بود که خانواده را دچار فقر و ورشکستگی کرد. او مالیات را پرداخت نمی‌کرد، به همین‌ علت، توسط حکومت عثمانی دستگیر گردید و تمام اموال و دارایی‌شان ضبط شد.

تحصیلات جبران خلیل جبران

در سن 8 سالگی جبران بود که خانواده‌اش ورشکسته و فقیر شدند. به‌همین‌خاطر از تحصیلات رسمی محروم ماند و تا 12 سالگی، آموزش‌هایش تنها محدود به تدریس‌های یک کشیش روستایی بود که به او اصول انجیل و زبان‌های عربی و سریانی را می‌آموخت.

جبران در سن 12 سالگی به همراه مادر و برادر و خواهرانش به آمریکا مهاجرت کرد و در بوستون ساکن شد.

او در بوستون تحصیل را آغاز کرد تا آن‌ که معلمش متوجه استعداد هنری جبران شد و او را در سن 13 سالگی، به عکاس و ناشری به‌ نام “فرد هلند دی” معرفی کرد. این معرفی، آغاز مسیر هنری جبران بود.

بازگشت به لبنان

جبران سه‌ سال پس‌ از ترک لبنان، دلتنگ زادگاه و آشنایی با زبان و فرهنگ بومی کشورش شد. او پس‌ از مشورت با خانواده‌اش تصمیم گرفت به لبنان برگردد تا تحصیلاتش را در آن‌جا تکمیل کرده و زبان‌ عربی را کاملا فرا بگیرد. جبران در سال 1898 وارد بیروت شد و در محله‌ای فقیرنشین سکونت کرد.

او در مدرسه‌ای به‌ نام “مدرسة الحکمه” ثبت‌نام نمود تا زبان عربی‌اش بهبود یابد؛ اما نمی‌توانست برخی‌ از اندیشه‌های ملی‌گرایانه‌ی آن‌جا را تحمل کند. او در آن سال‌ها گاه از مدرسه می‌گریخت و فعالیت‌های مذهبی مدرسه را انجام نمی‌داد. با این‌حال در آن دوران با یکی‌ از دوستانش مجله‌ای به‌نام “المناره” منتشر کرد که شامل نوشته‌های هردو، همراه‌ با نقاشی‌های جبران بود.

علاقه به نقاشی

جبران علاوه‌ بر نویسندگی، در نقاشی و طراحی نیز چیره‌دست بود. او با طرح‌های هنری‌اش در مدرسه، توجه معلمانش را به خود جلب کرد. آن‌ها به آینده‌ی هنری این دانش‌آموز سوریه‌ای امیدوار بودند. معلم جبران بود که سبب آشنایی او با “فرد هلند دی” شد. او عکاسی بود که جبران را به‌عنوان مدل عکاسی‌اش انتخاب کرد و در سال 1898 عکس‌هایی‌ از جبران را در آتلیه به نمایش گذاشت.

این واقعه باعث راهیابی جبران به محافل هنری بوستون شد. در سال 1908، زنی فرهیخته با نام مری هسکل که استعداد او را دیده بود، جبران را با سرمایه‌ی خودش برای تحصیل در نقاشی به آکادمی ژولین پاریس فرستاد. تحصیل در پاریس سبب آشنایی جبران با پیکرتراش مشهور فرانسوی “آگوست رودن” و تاثیرپذیری از سبکش شد. این موضوع، بعدها موفقیت زیادی برای جبران به ارمغان آورد. خلیل جبران بیش‌از 700 نقاشی خلق کرد؛ اما به‌ دلیل اینکه اکثر آثار هنری‌اش پس‌ از مرگ به لبنان برده شد، در دنیای‌ غرب چندان مشهور و شناخته‌شده نماند.

سال‌های پایانی زندگی جبران خلیل جبران

جبران خلیل جبران در سال‌های پایانی زندگی‌اش از بیماری کبد و اعتیاد به الکل رنج می‌برد. این مشکلات به مرور سلامت او را تحلیل برد، اما او همچنان بیشتر وقت خود را صرف نوشتن و نقاشی می‌کرد.

در 10 آوریل 1931، جبران در سن 48 سالگی به دلیل سیروز کبدی در بیمارستانی در نیویورک درگذشت. پیکرش ابتدا در بوستون دفن شد، اما طبق وصیتش به لبنان منتقل و در صومعه‌ای نزدیک زادگاهش به خاک سپرده شد.

مرگ جبران، ادبیات و هنر را از یکی از بزرگ‌ترین نوابغ خود محروم کرد. او را در غرب به‌عنوان “فیلسوف و پیامبر مدرن” و در شرق “شاعر معنویت و طبیعت” ستودند.

با وجود مرگ زودهنگام، میراث ماندگار او همچنان الهام‌بخش نسل‌های بعدی است.

ویژگی‌های شخصیتی جبران خلیل جبران

• درون‌گرایی و انزوا:
  جبران فردی درون‌گرا بود که بیشتر وقت خود را صرف تفکر، نوشتن و نقاشی می‌کرد. این انزوا از دوران کودکی همراه او بود، اما مادرش تلاش زیادی کرد تا او را به محیط‌های ادبی و هنری آمریکا وارد کند.
• تأثیر فقر و مهاجرت:
  تجربه‌ی فقر و مهاجرت از زادگاه، اعتمادبه‌نفس و سخنوری او را کاهش داده بود. با این حال، حضور در محافل هنری و حمایت استادانش، باعث شد کم‌کم خود را بازیابد و به شخصیتی تأثیرگذار تبدیل شود.
• صلح‌طلبی و مهربانی:
  جبران در آثار خود همواره بر صلح، مهربانی و دوستی جهانی تأکید داشت. او باور داشت که دنیای بهتری می‌توان ساخت، هرچند که در دنیای واقعی نتوانست به طور مستقیم برای این تغییر اقدامی کند.
• روحیه‌ی ضد استبداد:
  • در دوران کودکی و جوانی، با ظلم عثمانی‌ها بر روستاییان و درگیری‌های مذهبی مواجه شد که روحیه‌ای ضد استبداد و آزادی‌خواه در او ایجاد کرد.
  • او در نوشته‌هایش از ستم علیه زنان و استبداد کلیسا به‌شدت انتقاد کرد و خواستار آزادی لبنان از سلطه عثمانی‌ها شد.
• تأثیرگذاری سیاسی:
  نوشته‌های جبران تأثیر عمیقی بر آزادی‌خواهان داشت. جمله‌ی مشهور او الهام‌بخش نسل‌های آزادی‌خواه شد و جایگاه او را به‌عنوان یک متفکر سیاسی و اجتماعی تثبیت کرد.

“نپرسید کشورتان چه‌کاری می‌تواند برای شما بکند، بلکه بپرسید چه‌کاری می‌توانید برای کشورتان انجام دهید”

• پیام ماندگار:
  جبران را می‌توان شخصیتی درون‌گرا، صلح‌طلب و عدالت‌خواه دانست که با قلم و هنر خود به دنبال اصلاح جهان بود و تا امروز الهام‌بخش نسل‌های بعدی باقی مانده است.

جبران خلیل جبران شخصیتی بود که هم از نظر سیاسی و هم از جهت ادبی، عصیان کرد و راهی متفاوت در پیش گرفت. او یکی از نویسندگانی بود که شیوه‌ی جدیدی در ادبیات خلق کرد و آن، تلفیق مضامین و درون‌مایه‌های متفاوت بود.

محتوای آثار او شامل شعر، عرفان، مذهب، صلح، دوستی و احساسات مختلف است. این ویژگی‌ها باعث شده آثار جبران هم در شرق و هم در غرب مورد توجه قرار بگیرد و مخاطبان گسترده‌ای داشته باشد.

تأثیرات کودکی در آثار و نقاشی‌های جبران

• ناحیه‌ی البشری که جبران با خانواده‌اش در آن زندگی می‌کرد، منطقه‌ای سرسبز و زیبا بود. او که کودکی منزوی و متفکر داشت، ساعت‌ها به منظره‌ی طبیعت، آبشارها و صخره‌ها نگاه می‌کرد. این تصاویر بعدها تأثیر زیادی در آثار و نقاشی‌هایش به‌جای گذاشت و بسیاری از نمادهای طبیعت در آثارش دیده می‌شوند.
• جبران از تصاویر طبیعتی که در ذهنش نقش بسته بود، به‌عنوان نمادهایی برای بیان عقاید و درونیاتش استفاده می‌کرد.
• حادثه‌ی سقوط از صخره در سن ده‌سالگی و شکستن شانه‌ی چپش نیز تأثیری عمیق بر ذهن و آثارش داشت. خانواده‌اش برای جاافتادن شانه، او را به مدت چهل روز به صلیب بستند. این اتفاق، او را به یاد مصلوب شدن حضرت مسیح انداخت و تا ابد در ذهن و آثارش نقش ماندگاری برجای گذاشت.

نزدیکی با متون کهن

• در اکثر آثار جبران، به‌ویژه کتاب “پیامبر” که برجسته‌ترین اثر اوست، سبک متون کهن یا کتاب مقدس دیده می‌شود.
• جبران در کودکی شیفته‌ی کتاب مقدس شد و این شیفتگی بعدها در تمام آثارش نمایان شد. متن کتاب‌های جبران بسیار شبیه به ترجمه‌های عربی کتاب مقدس است.
• نوشته‌های جبران کوتاه و موجز با محتوایی غنی و تأثیرگذار هستند. همین ویژگی باعث شده آثار او در مجالس مختلف، از ازدواج گرفته تا تولد و خاکسپاری مورد استفاده قرار بگیرد.
• به‌عنوان مثال، در مراسم خاکسپاری نلسون ماندلا، بخشی از کتاب پیامبر خوانده شد، که نشان‌دهنده‌ی تأثیر جهانی آثار جبران است.

زندگی‌نامه دیگر افراد موفق: اگر به مطالعه زندگی‌نامه افراد موفق علاقه دارید توصیه می‌کنیم مقالات بقراط، استیون هاوکینگ، چه گوارا و نیکولا تسلا را در رسانۀ دانشگاه کسب و کار بخوانید.

معنویت بدون ادعا

• کتاب‌های جبران در دسته‌ی کتاب‌های مذهبی قرار نمی‌گیرند، اما در تمام بخش‌های آن، معنویت جریان دارد.
• او از عیسی‌مسیح به‌عنوان نمادی از صلح و محبت سخن می‌گوید و از زبان او به ذکر توصیه‌های معنوی و انسانی می‌پردازد.
• جبران دنیایی از مفاهیم معنوی را در کتاب‌های خود خلق کرده، اما آشکارا به آن‌ها نپرداخته است. او این مفاهیم را در خلال سخنان شاعرانه و توصیف طبیعت بیان می‌کند.
• همین ویژگی باعث شده آثار او مورد توجه هر دو گروه مذهبی و غیرمذهبی قرار گیرد، زیرا جهت‌گیری خاصی نسبت به آن‌ها ندارد.

توصیف طبیعت

• در تمام کتاب‌های جبران، توصیف طبیعت حضوری پررنگ دارد. امکان ندارد بخشی از کتاب‌های او را بخوانیم و در آن از آرامش طبیعت و زیبایی‌های آن سخن گفته نشده باشد.
• چنان‌چه پیش‌تر اشاره شد، یکی از دلایل طبیعت‌گرایی جبران، محل زندگی‌اش بود که پر از جاذبه‌های طبیعی و سبزه‌زارهای زیبا بود.
• جبران طبیعت را مکانی می‌دید که خدا و آرامش در آن جریان داشت. هنگامی که متنی از او را می‌خوانیم، احساس می‌کنیم در طبیعت لبنان قدم می‌زنیم و روح و جسم‌مان غنی‌تر شده است.

لیست کامل آثار

جبران خلیل جبران نویسنده‌ای پرکار بود که آثارش به زبان‌های عربی و انگلیسی نوشته شده و تأثیر عمیقی بر ادبیات و هنر جهان گذاشته است. در زیر لیست کامل آثار او آورده شده است:

آثار به زبان عربی:

1. موسیقی (1905)
2. ارواح سرکش (1908)
3. پیش از آنکه پرنده‌ها پرواز کنند (1912)
4. بال‌های شکسته (1912)
5. اشک و لبخند (1914)
6. خدایان زمین (1923)
7. عاصی‌ها (شامل مقالات اجتماعی)

آثار به زبان انگلیسی:

1. پیامبر (1923)
2. ماسه و کف (1926)
3. عیسی، پسر انسان (1928)
4. خدایان زمین (1931)
5. باغ پیامبر (1933 – پس از مرگ)

مجموعه اشعار و مقالات:

• آوازهای دل
• افکار و تأملات
• نامه‌های عشق

آثار هنری و نقاشی‌ها:

جبران بیش از 700 اثر هنری خلق کرد که شامل نقاشی‌های نمادین و طراحی‌هایی با مضامین عرفانی و اجتماعی است. این آثار بیشتر در نمایشگاه‌های هنری آمریکا و لبنان به نمایش درآمده‌اند.

گزیده‌ای از اشعار

جبران خلیل جبران بیشتر به نثر شاعرانه مشهور است، اما بخش‌هایی از آثار او به‌قدری موزون و شاعرانه است که به اشعار شباهت دارند. یکی از معروف‌ترین بخش‌های کتاب “پیامبر” که به‌شدت مورد توجه قرار گرفته و می‌توان آن را به‌عنوان شعری کوتاه در نظر گرفت، به این شکل است:

“فرزندان شما از آن شما نیستند،
آن‌ها پسران و دختران زندگی‌اند که از اشتیاق به خویش زاده شده‌اند.
آن‌ها از شما می‌آیند، اما به شما تعلق ندارند،
و گرچه با شما هستند، از آنِ شما نیستند.”

این بخش از کتاب پیامبر، در باب فرزندان است و نشان‌دهنده نگاه عمیق و فلسفی جبران به زندگی، انسان‌ها و روابط آن‌هاست.

جبران خلیل جبران در زندگی شخصی و اجتماعی خود مشکلات زیادی را تجربه کرد. از کودکی با فقر، دستگیری پدر و غم مهاجرت روبه‌رو شد و سپس تنهایی و مرگ مادر و اعضای خانواده‌اش را تحمل کرد. او هرگز ازدواج نکرد زیرا در جوانی چندین شکست عشقی را تجربه کرد؛ ابتدا عاشق ژوزفین شد که با فرد دیگری ازدواج کرد و سپس درخواست ازدواجش از مری هسکل به‌دلیل مخالفت خانواده‌ی او رد شد.

با وجود این مشکلات، در بیشتر نوشته‌های جبران، آرامش و معنویت جریان دارد. او به شکرگزاری، مهربانی و بخشندگی دعوت می‌کند و آثارش در سراسر جهان طرفداران خاص خود را دارد. در روزگاری که جنگ و ظلم جهان را فراگرفته است، شاید مطالعه‌ی کتاب‌های او بتواند روزنه‌ای به سمت آرامش و طبیعت باز کند.

نظر شما درباره‌ی جبران خلیل جبران چیست؟ آیا تاکنون اثری از او مطالعه کرده‌اید؟