قیق
آیا تا کنون از طوفان فکری یا همان بارش افکار که به انگلیسی (Brainstorming) نامیده می‌شود در جهت حل مسائل خود استفاده کرده‌اید؟ حتی اگر متوجه این موضوع نشده باشید، به صورت قطعی به شما می‌گویم که حداقل یک بار از آن استفاده کرده‌اید. سال‌های زیادی است که مردم از طوفان فکری یا با نام دیگر آن بارش مغزی در جهت تولید ایده‌های جدید برای خود استفاده میکنند. همچنین با بهره بردن از تفکری خلاق روش‌های زیادی برای حل مسائل و مشکلات خود به وجود می‌آورند. با این وجود، لازم است به درستی از روش طوفان ذهنی استفاده ببریم تا کاملاً برای ما مؤثر باشد.
در این مقاله از مجموعه مقالات دانشگاه کسب و کار، در کنار هم می‌فهمیم که در واقع طوفان فکری چیست؟ چرا این روش برای ما سودمند است؟ و در آخر این که چگونه می‌توانیم بهترین نتیجه را از این روش بگیریم. در انتهای این مقاله چندین تمرین مختلف طوفان فکری که به شما در بهبود توانایی حل مسئله کمک میکنند نیز آورده شده است.
طوفان فکری چیست؟
ابتدا با این سؤال کلی شروع می‌کنیم که اصلاً طوفان فکری چیست؟ اگر شما مسئله‌ای دارید که باید آن را حل و فصل کنید یا این که قصد دارید پروژه تازه‌ای را شروع کنید، ایده‌پردازی بهترین روش برای پیشرفت سریع شما در این مسیر است. با خلق و ایجاد سریع ایده‌های تازه و بررسی دقیق آن‌ها با کارآمدی بیشتری به سوی یک راه حل پیش خواهید رفت. اگر فکر می‌کنید که در حل کردن یک مسئله در زندگی‌تان با مشکل روبه‌رو شده‌اید و یا این که به دنبال ایده‌ای جدید و خلاقانه هستید، به وسیله روش بارش فکری به راحتی می‌توانید به راه حل‌های بسیار خوبی برسید.
بارش فکری کاری گروهی و روشی خلاق
بارش فکری یک تکنیک و روش خلاقیت است که به صورت تیمی انجام می‌شود. در این روش گروه‌ها در جهت خلق یک ایده برای حل کردن مسائل از آن استفاده میکنند. در شرایطی کاملاً کنترل شده و همچنین یک محیط دارای آزاد اندیشی، گروه‌ها با بهره گیری از پرسش‌هایی مثل “چطور این امکان وجود دارد که … ” به حل یک مشکل و ایجاد یک ایده نزدیک می‌شوند. آن‌ها طیف عریضی از ایده‌های جدید را خلق میکنند و برای پیدا کردن راه حل‌های بالقوه در میان آن‌ها ارتباط‌هایی ایجاد میکنند. در واقع می‌توان گفت انرژی و انگیزه گروه به هر کدام از افراد کمک می‌کند و آن فرد نیز سایر اعضای گروه را با این انرژی تغذیه می‌کند.
علاوه بر موضوع خلق ایده، بارش فکری همچنین می‌تواند به شما کمک کند تا بتوانید ایده‌هایی نزدیک و یا مرتبط را به هم پیوند دهید تا یک کل منسجم را ایجاد کنند. شاید شما نیز درباره “جلسه طوفان یا بارش فکری” تعریف‌های زیادی شنیده باشید. در ادامه این مقاله در رابطه با تعریف درستی از بارش فکری صحبت می‌کنیم. تاریخچه آن و همچنین راه‌هایی برای برگزار کردن باکیفیت در کنار رسیدن به نتیجه‌ای مناسب را نیز بررسی می‌کنیم.
طوفان فکری از کجا و چگونه به وجود آمد؟
با وجود این که جلسه‌هایی مانند طوفان فکری احتمالاً سال‌های زیادی است که برگزار می‌شود؛ اما در واقع الکس آزبورن توانا یا زرنگ بود که به عنوان به وجود آورنده این روش حل مسئله شناخته شد. در نگاه شما آزبورن چگونه ایجاد این روش به ذهنش رسید؟ الکس آزبورن از ناکارآمدی کارمندها در به وجود آوردن ایده‌های جدید برای کارزارهای مختلف تبلیغاتی به‌صورت فرد به فرد، کلافه شده بود!
او به همین دلیل شروع به برگزار کردن جلسه‌های مختلف هم‌فکری به صورت تیمی کرد. سپس متوجه این موضوع شد که کیفیت و حتی تعداد ایده‌های جدید به وجود آمده به وسیله کارمندها، به‌صورت قابل توجهی بهتر شده است. به همین دلیل این تصمیم را گرفت که کتابی با عنوان “توانایی خلاقیت شما” به تحریر درآورد و روش بارش فکری را نیز در این کتاب معرفی کرد.
بارش فکری انفرادی چگونه انجام می‌گیرد؟
به طور معمول طوفان یا بارش فکری تیمی از راه‌های معمول و متعارف حل مشکل به صورت گروهی بیشتر نتیجه میدهد. اما جالب است بدانید که پژوهش‌های مختلف نشان داده‌اند که بارش فکری به صورت فردی می‌تواند از نوع گروهی آن هم نتیجه‌بخش‌تر باشد؛ نتیجه بخشی هم از نظر کیفیت ایده‌ها و هم از نظر کمیت آن‌ها.
احتمال دارد دلیل این باشد که تیم‌های مختلف ممکن است قانون‌های بارش فکری را رعایت نکنند و یا حتی پای رفتارهای آسیب زننده به تیم‌ها باز شود؛ اما در بیشتر اوقات اشتباه کار به این دلیل است که اعضا آن‌قدر به بقیه افراد گروه توجه میکنند که دیگر خودشان به صورت فردی ایده‌ای ایجاد نمی‌کنند. یا ممکن است زمانی که منتظرند نوبت صحبت خودشان بشود ایده‌های خود را فراموش کنند. به این اتفاقی که معمولاً در جلسات طوفان فکری می‌افتد انسداد و یا (Blocking) می‌گویند.
زمانی که خودتان به صورت فردی بارش فکری را اجرا می‌کنید، دیگر نیاز نیست نگران نظرهایی باشید که بقیه درباره ایده شما می‌گویند. حتی لازم نیست رعایت حال بقیه اعضا را بکنید که مبادا از ایده شما ناراحت و مضطرب بشوند. شما می‌توانید به صورت آزادانه‌تر تفکر کنید و همچنین خلاق‌تر باشید. به عنوان مثال این امکان وجود دارد در جلسه تیمی یکی از ایده‌هایی که دارید را از نگرانی بابت مسخره بودن ایده در جمع بیان نکنید! اما زمانی که به صورت فردی درباره آن بیشتر فکر کردید ممکن است یک روش و یا ایده خارق‌العاده و منحصر به فرد را از وجود آن دربیاورید.
با این وجود احتمال دارد زمانی که به تنهایی کار می‌کنید نتوانید به میزان جلسه‌ی تیمی به ایده‌های خود پروبال بدهید و آن‌ها را بسط دهید! به این دلیل که دیگر تجربه‌‌ی وسیع مجموعه‌ی افراد گروه را در اختیار ندارید که بتوانید از آن بهره ببرید.
چرا سازمان‌های مختلف به طوفان فکری نیاز دارند؟
خلاقیت، ایده پردازی و همچنین نوآوری می‌تواند سازمان‌های مختلف را در دنیای رقابتی امروز کاملاً متفاوت سازد. سازمان‌ها و شرکت‌ها برای باقی ماندن و حفظ جایگاه در این دنیا به منبع‌های شماره یک و اصلی خود یعنی افراد و اعضای تیمشان تکیه میکنند. برای اینکه کارمندان بتوانند خلاق باشند، شرکت باید بتواند محیطی را به وجود آورد که خلاقیت و انگیزه آن‌ها را تحریک کرده و اعمالی را که هم جهت با ذهن و مغزی خلاق است، به نمایش بگذارد و در این سو از روش‌های مختلف استفاده ببرد.
یکی از این روش‌ها می‌تواند طوفان یا بارش فکری (Brainstorm) باشد که نقش بسیار پر رنگی را در فرایند اجرایی گروه‌های مختلف در سازمان‌ها دارد. دلیل این موضوع این است که در چرخه عمر یک پروژه، فرایند یا عمل، خلاقیت گروه، در دفعات مختلف در مواجه با چالش‌ها مورد آزمون قرار خواهد گرفت. بارش فکری راهی است که کمک می‌کند خلاقیت و ایده پردازی افراد را متمرکز کند و به گروه در پیدا کردن راه‌حل‌ها کمک کند.
برگزار کردن جلسه‌های بارش فکری کار پیچیده‌ای نیست!
با وجود این که روش‌های مهم و مفیدی برای اطمینان داشتن از موفقیت وجود دارد. اما به صورت خلاصه، در ابتدای راه از نحوه عملکرد اولیه طوفان یا همان بارش فکری برای شما می‌گوییم. 
تیمی را گرد دور هم جمع کنید تا به حل مشکل، چالش یا فرصت و مسئله‌ای رسیدگی کنند و به آن بپردازند. از تیم خود درخواست کنید تا جایی که امکان دارد ایده‌های بیشتری به وجود آورند. اهمیت ندارد که این ایده‌ها تا چه میزان “غیر قابل انجام” به نظر می‌رسند، در این مرحله از گردهمایی، هیچ انتقادی درباره ایده‌های به وجود آمده مجاز نیست.
ایده‌های به وجود آمده را بررسی کنید. جذاب‌ترین‌های آن‌ها را انتخاب کنید و در مرحله بعدی درباره چگونگی منسجم کردن، بهتر کردن و یا اجرای این ایده‌ها صحبت کنید. با وجود این که این فرایند از نگاه تئوری و در بیان ممکن است ساده به نظر بیاید؛ اما به وجود آوردن ایده‌های نو از هیچ جا، همیشه هم کار آسانی نیست. به همین خاطر است که روش‌های جذاب و الهام‌بخش زیادی برای ایده‌پردازی به وجود آمده‌اند. شما باید کشف کنید که کدام یک از تکنیک‌ها برای گردهمایی بعدی بارش و یا طوفان فکری تیم شما مناسب‌تر و نتیجه بخش تر است.
شش قانون اصلی در جلسات طوفان فکری
در هر گردهمایی طوفان یا بارش فکری چهار قاعده وجود دارد که لازم است رعایت شود. رعایت کردن این قوانین، باعث به وجود آمدن سینرژی یا همان هم‌افزایی در تیم شما می‌شود. هم افزایی در پایان می‌تواند میزان خلاقیت در تیم شما را افزایش دهد و به آن بهبود ببخشد. در یک گردهمایی طوفان فکری هیچ‌گونه محدودیتی در جهت بیان کردن ایده‌ها وجود ندارد. در این گردهمایی در طول یک فرایند طبیعی و مشخص و همچنین بدون دخالت عوامل خارجی، تیم به صورت پیوسته به ایده‌های بهتر و جدیدتر دسترسی پیدا خواهد کرد. اگر می‌خواهید که یک گردهمایی بارش فکری برگزار و مدیریت کنید، به 6 قانون که در قسمت‌های بعدی برایتان شرح می‌دهیم توجه کنید.
به کمیت ایده‌ها توجه کنید نه کیفیت آن‌ها!
همیشه و در همه جا کیفیت بسیار مهم‌تر از کمیت است؛ اما توجه داشته باشید که در یک گردهمایی طوفان فکری این موضوع کاملاً برعکس است. به این موضوع توجه نکنید که ایده‌های بهتر و مهم‌تر کدام‌اند. اجازه بدهید تمام اعضای گروه هر ایده‌ای که به ذهنشان می‌آید را مطرح کنند. شما می‌توانید از یک تخته وایت برد یا حتی ورق بزرگ برای نوشتن آن ایده‌ها بهره ببرید. فراموش نکنید هرچقدر تعداد ایده‌هایی که به وجود می‌آیند بیشتر باشد، امکان رسیدن به یک راه‌حل اساسی، جامع و تأثیرگذار نیز به همان نسبت بیشتر است.
- از هرگونه انتقاد در جلسات جلوگیری کنید
انتقاد در گردهمایی‌های طوفان فکری مانند یک مانع بزرگ برای فکر کردن است. زمانی که از فردی می‌خواهید ایده خود را بگوید و در همان زمان از طرف بقیه اعضا از او انتقاد می‌شود، آن فرد از این پس تلاش می‌کند ایده‌های مرتبط، شبیه و یا در همین سطح قبلی را هرگز مطرح نکند! از نگرانی و ترس اینکه مجدد از طرف سایر اعضا مورد انتقاد قرار بگیرد.
اگر در برخورد اولیه با یک ایده، به جای انتقاد کردن از آن، به پرو بال دادن و همچنین بهتر کردن آن توجه کنیم، یک جو کاملاً مناسب برای ایجاد کردن ایده‌های نو و غیرمعمول و خلاقانه فراهم می‌شود. استفاده کردن از چنین تکنیکی باعث به وجود آمدن دامنه وسیعی از راه‌حل‌های متفاوت و شگفت‌انگیز می‌شود.
از ایده‌های غیرمعمول و خلاقانه استقبال ویژه‌ای بکنید
در جلسات بارش ذهنی و یا همان طوفان فکری این امکان وجود دارد که ایده‌های غیرمعمول بتوانند رویکردها و روش‌های تازه‌ای را برای حل مسئله و مشکل ما فراهم کنند. ممکن است این ایده‌ها منجر به راه‌حل‌های بسیار بهتر و متفاوت‌تری به نسبت ایده‌های تکراری و معمول گذشته بشوند.
ایده‌ها را با یکدیگر پیوند دهید و ایده‌های کامل‌تری بسازید
می‌توانید با پیوند دادن دو ایده جدید و خوب، به ایده‌ای بسیار بهتری برسید. ایده جدید شما می‌تواند از هر دو ایده گذشته بسیار کامل‌تر باشد.
هیچ یک از افراد گروه مالک ایده‌ای که مطرح کرده نیست!
اهمیت دارد که هیچ فردی این ادعا را نکند که این ایده‌ای که بیان شد برای من است یا ایده‌ای که مطرح شده را فلانی نیز از قبل بیان کرد. مرتبط کردن ایده‌ها به اعضای گروه، امکان دارد اثربخشی یک گردهمایی طوفان فکری یا بارش ذهنی را تا حد زیادی کاهش دهد. این موضوع به علت دلایل زیر اتفاق میفتد:
– قضاوت و یا انتقاد ما درباره یکی از اعضا، به ایده آن هم سرایت می‌کند.
– سایر افراد ترجیح می‌دهند که ایده تازه‌ای بیان کنند تا این که ایده قبلی عضو دیگری را بهبود ببخشند.
– اصلاح کردن و یا کامل کردن یک ایده، می‌تواند باعث به وجود آمدن مقاومت و یا جهت‌گیری فردی که اولین بار ایده را بیان کرده است بشود.
به اعضای گروه توضیح دقیقی بدهید
شما باید به اعضای گروه دقیقاً شرح بدهید که بدون هیچ‌گونه نگرانی و ترسی هر نظر و یا ایده‌ای را که دارند بیان کنند. به آن‌ها بگویید هیچ یک از افراد حق تمسخر کردن، انتقاد کردن و یا بیان نظر مخالف با آن‌ها را ندارد. از همه افراد بخواهید اعتمادبه‌نفس و عزت نفس داشته باشند و هر آن چه را که به ذهن آن‌ها می‌آید در جمع بگویند.
تمرین‌ها و بازی‌هایی برای تمرین طوفان فکری
در ادامه تیم دانشگاه کسب و کار برای شما لیستی از بازی‌هایی را فراهم کرده است که با انجام آن‌ها می‌توانید طوفان فکری را در خودتان تقویت کنید. تا انتهای این مقاله ما را همراهی کنید.
تمرین پیش‌نویس کردن اولیه
پیش‌نویس کردن اولیه، یک نوع روش برای ایده‌پردازی است. از این روش اکثر نویسندگان بزرگ استفاده کرده‌اند. در واقع می‌توان گفت پیش نویسی اولیه نوعی نگارش آزاد، اما به صورت متمرکز است. این روش طوفان فکری و یا بارش فکری می‌تواند به افرادی که در زمینه بازاریابی در حال فعالیت هستند، کمک کند تا بتوانند ایده‌های خود و هر آن چه که در رابطه با پروژه تازه می‌دانند را بر روی کاغذ بنویسند. افراد می‌توانند از این طریق بر روی مراحل اولیه پروژه تازه خود تمرکز کنند.
در این بازی و تمرین خلاقانه‌ی تکنیک بارش فکری در اولین قدم باید مبحث یا موضوع اصلی و مهم خود را انتخاب کنید:
- تمام چیزهایی را که در رابطه با مبحث اصلی می‌دانید، بر روی کاغذ بنویسید.
- همه مواردی را که در رابطه با مبحث اصلی لازم است که بدانید یا تصمیم گرفته‌اید که بدانید را نیز بنویسید.
- درباره اهمیت مبحث اصلی تفکر کنید.
- کارهایی را که تصمیم دارید در این رابطه انجام دهید و یا مواردی را که می‌خواهید بنویسید. در این قدم زمان و فرصتی برای به تحریر در آوردن ذهنیات شما وجود دارد.
هدف اصلی از تکنیک پیش‌نویس کردن اولیه در طوفان فکری، نوشتن همه ایده‌های ایجاد شده و هر آن چه در ذهن مرتبط با موضوع اصلی است، بر روی کاغذ می‌باشد. به همین دلیل اگر نتیجه این تکنیک پراکنده و یا آشفته به نظر آمد اصلاً نگران نشوید. هدف اصلی از انجام این تکنیک بارش فکری، عبور کردن از مانع‌های ابتدایی است. این موانع موضوع‌هایی هستند که اکثر افراد خلاق در قدم‌های ابتدایی پروژه با آن‌ها درگیر می‌شوند.
پیش‌فرض‌های خود را به چالش بکشید
همه ما در مواردی که در ادامه بیان می‌کنیم، پیش‌فرض‌هایی در ذهن خود داریم؛ اینکه چه چیزها و یا ایده‌هایی امکان‌پذیر هستند و یا قابلیت اجرا دارند و چه ایده‌هایی نه.
در این تکنیک طوفان یا بارش فکری لازم است لیستی از همه پیش‌فرض‌هایی که در رابطه با پروژه در ذهن خود دارید را بررسی کرده و سپس یادداشت کنید. در ادامه لازم است همه پیش‌فرض‌های درون لیستی که تهیه کردید را به چالش بکشید. تفاوتی نمی‌کند که از نگاه شما آن پیش‌فرض‌ها صحیح باشند و یا غلط! انجام این تکنیک در موقعیت‌های متفاوت در طوفان فکری، به شما این کمک را می‌کند تا بتوانید جرقه ایده‌های تازه را در تیم خود بزنید و شکاف‌های مختلف دانشی و اطلاعاتی را شناسایی کنید.
خیال پردازی تمرینی دیگر برای طوفان فکری
این تکنیک طوفان فکری یا بارش ذهنی، تیم شما را تشویق و ترغیب می‌کند تا به تصورات و خیال‌پردازی‌های خود بیشتر اجازه پرواز و رشد بدهند. از افراد تیم خود بخواهید تا به افراطی‌ترین حالت ممکن، به دور از دسترس‌ترین خیال‌ها و انجام نشدنی‌ترین راه‌حل‌هایی که ممکن است در ذهنشان بیاید فکر کنند. لیستی از چند نمونه خیال‌پردازی‌های آن‌ها فراهم کنید که در نگاه شما بیشترین و نزدیک‌ترین ارتباط را با موضوع و بحث اصلی دارند.
روی لیست تهیه شده تمرکز کنید و جزئیات مختلف ایده‌ها را در داخل جلسات طوفان فکری به بحث بگذارید. این فرایند را انجام دهید تا بتوانید به ایده‌های واقع‌گرایانه‌تری در جلسات بارش مغزی برسید. چه موضوعی باعث شده تا این ایده‌ها این‌قدر دور از دسترس و یا انجام نشدنی به نظر برسند؟ شما چگونه می‌توانید این ایده‌ها را اجرایی کنید؟ چه ویژگی‌ها و خصوصیاتی از این خیال‌پردازی‌ها را می‌توان با رویکرد و روش متفاوتی ترکیب کرد؟ شما می‌توانید در این روش از بی‌پروا‌ترین خیال‌ها و همچنین آرزوهای دور از دسترس افراد تیمتان به راه‌حل‌هایی واقع‌گرایانه با قابلیت اجرا برسید.
کلام آخر
خیلی خوشحالیم که تا انتهای این مقاله همراه تیم دانشگاه کسب و کار بودید. در این مقاله خواندیم که طوفان فکری یک روش عالی و کاربردی در جهت ایده پردازی، ایجاد راه‌حل‌های گوناگون برای حل مسئله، کشف نقایص مهم و مهلک در خلال پروژه و همچنین ایجاد رویکردهای خلاقانه برای اجرا است. اما برگزاری این جلسه نیز مانند روش‌های دیگر تنها می‌تواند به وسیله شرکت کنندگان در آن و مجری این جلسه مؤثر و خوب واقع شود. هرچه در انتخاب اعضای جلسه، زمینه‌سازی، جو محیط و بحث کردن در تیم بهتر عمل کنید، قطعاً نتیجه‌های بهتری را نیز از این تکنیک به دست می‌آورید.
آیا روش دیگری به ذهنتان می‌رسد که بتوان از طریق آن طوفان فکری را اجرا کرد؟ آن را با ما در میان بگذارید.
