غیاث الدین جمشید کاشانی، نامی است که شاید بارها به گوش شما خورده باشد. حدود 6 قرن پیش، مردی در کاشان متولد شد که نه تنها در مدت کوتاه عمرش به شهرت و افتخارات بزرگی رسید که امروزه نیز تیزهوشی او در حل مسائل ریاضی، تحسین تمام پژوهشگران این علم را برانگیخته است. این مرد کسی نبود جز جمشید ملقب به غیاث‌الدین که فرزند پزشکی کاشانی به نام مسعود بود.
متاسفانه اطلاعات کامل و جامعی از زندگی و افکار غياث الدين جمشید کاشانی وجود ندارد. تمام اطلاعاتی که اکنون از زندگی او موجود است از بررسی آثار مکتوب او و نامه‌هایی که برای پدرش فرستاده، به‌دست‌آمده است. ما در این مقاله از دانشگاه کسب و کار، به توضیح گوشه‌ای از زندگی جمشید کاشانی می‌پردازیم و آثار و جایگاه او در ایران و جهان را بررسی می‌کنیم.
آغاز زندگی غیاث الدین جمشید کاشانی
جمشید بن مسعود، حدود سال 790 قمری و 1388 میلادی در کاشان متولد شد. براساس این تاریخ، دوران کودکی و نوجوانی او مقارن با حمله‌ی مغولان به ایران بوده است. در دوران حکمرانی مغولان، علم، دانش و فرهنگ ایرانی رو به فراموشی رفت و مردان و زنان بسیاری کشته و اسیر شدند.
با این‌حال جمشید کاشانی از علاقه به علم و دانش دست نکشید و به کمک پدرش توانست تحصیل کند و در حوزه‌های مختلفی از جمله فیزیک، ریاضی و اخترشناسی سرآمد روزگار شود. پدر او پزشک بود اما از شواهد چنین برمی‌آید که از علوم دیگر نیز بهره‌مند بوده‌است؛ چنان‌که در یکی از نامه‌های خود به پسرش اظهار کرده که قصد دارد شرحی بر معیار الاشعار نصیرالدین طوسی بنویسد و برایش بفرستد.
فعالیت‌های غیاث الدین جمشید کاشانی در زادگاهش
غياث الدين نیمی از زندگی خود را در کاشان و باقی آن را تا مرگش در سمرقند گذراند. تا جایی‌که اطلاع داریم، نخستین فعالیت علمی غیاث الدین جمشید کاشانی در سن 18 سالگی بود که به رصد خسوف در 18 ذیحجه سال 808 قمری در کاشان پرداخت. پس از آن در جمادی الثانی و ذی‌الحجه سال 809 نیز، ماه‌گرفتگی در کاشان را مشاهده و بررسی نمود.
جمشید کاشانی نخستین اثر علمی خود را دو سال پس از مرگ تیمور، در 21 رمضان 809 ق در کاشان نوشت و آن را رساله کمالیه نامید؛ اما بعدها نامش را به سُلَّم‌السماء تغییر داد. چهار سال بعد از آن، غیاث‌الدین همچنان در کاشان بود و رساله‌ی لباب اسکندری را به درخواست بهادرخان، حاکم فارس و اصفهان نوشت.
تقدیم کتاب به الغ بیگ تیموری
کاشانی چند سال بعد در 816 قمری، کتاب مهمی به نام زیج خاقانی و به زبان فارسی نوشت. او کتابش را به الغ بیگ، فرزند شاهرخ و نوه تیمور که در سمرقند حکومت می‌کرد تقدیم کرد. با این امید که نظر او را جلب کند و با حمایت‌هایش بتواند فعالیت‌ها و عادت‌های پژوهشی – علمی خود را ادامه دهد. اما این اتفاق دست‌کم تا 8 سال بعد رخ‌نداد و مرد دانشمندی چون الغ بیگ به نبوغ و هوشمندی غیاث‌الدین پی‌نبرد.
او در یکی از نامه‌هایی که به پدرش نوشته تلویحا به شکایت از اینکه مورد بی‌توجهی بزرگان و مردان علم قرارگرفته، پرداخت. چند سال بعد، کاشانی از اینکه در نهایت به سمرقند دعوت شد، خوشحالی و هیجان زیادی داشت و درباره‌ی خود نوشت: “مردم سال‌ها سعی نمایند تا معانی و هنر ایشان در پیش مردم نیکو و مردان بزرگ نیکو نماید. بحمدالله و المنة که بعد از چندین مدت که در کنج خانه به‌سر برده بود، چون بیرون آمد، به چنان شهری معظم و چنین مردمی هنرمند و به درگاه پادشاهی دانا و عالم رسید.”
سفر به سمرقند
آخرین کتابی که کاشانی پیش از رفتن به سمرقند و در کاشان نوشت، در 7 شعبان سال 824 قمری بود. به نظر می‌رسد که کاشانی، درست پس از نگارش این مقاله به سمرقند رفت چندان که معین‌الدین (دوست و همپای غیاث‌الدین در کاشان و سمرقند) فرصت نکرد نسخه‌ی کتابت‌شده خود را با او مقایسه کند. از مقایسه آخرین رساله‌ی معین‌الدین چنین برداشت می‌شود که او در این سفر همراه با کاشانی نبود و احتمالا در اواخر سال 829 یا اوایل 830 به او پیوست.
ریاست رصدخانه در سمرقند
الغ بیگ که پادشاهی اهل فرهنگ و دانش بود و به نجوم و ریاضیات علاقه داشت، مصمم بود برای تاسیس یک مدرسه‌ی علمی از برترین اخترشناسان روزگار دعوت به همکاری کند. هدف او این بود که بنیان رصدخانه سمرقند و مراکز وابسته به آن را ایجاد کند و سمرقند را مرکزی برای فعالیت‌های علمی و مطالعات نجومی قراردهد.
الغ بیگ با توجه به کتاب اهدایی غیاث‌الدین و تعاریف فردی به نام قاضی‌زاده رومی، از این دانشمند جوان کاشانی دعوت کرد تا به سمرقند بیاید. او در مدت زمان کوتاهی، به یکی از برجسته‌ترین دانشمندان مدرسه سمرقند تبدیل و از همان ابتدا ریاست رصدخانه‌ی سمرقند به او واگذار شد. غیاث الدین جمشید کاشانی تا پایان عمر در همین منصب ماند.
فعالیت های کاشانی در مدرسه سمرقند
مدرسه‌ی علمی سمرقند در مدت کوتاهی با حضور جمشید کاشانی و سایر دانشمندان به دستاوردهای بی‌نظیری رسید و و به مهم‌ترین و بزرگترین مرکز علم در مشرق‌زمین تبدیل‌شد. او در این دوران، دایرة‌المعارفی در حساب مقدماتی به نام مفتاح‌الحساب تألیف کرد و برای اولین بار در آن به ابداع کسرهای اعشاری و نحوه ریشه گیری از اعداد کسری پرداخت.
او هشت ابزار رصدی اختراع‌کرد و نحوه‌ی ساخت آنها را در شرح آلات رصد توضیح داد. سپس کتابی به نام نزهة‌الحقایق نوشت و در آن به معرفی چند ابزار اختراعی خود در حوزه نجوم و یک دستگاه طول‌یاب سیاره‌ای پرداخت. او در الحاقات همین کتاب، با شواهد و محاسباتی، نظریه شکل بیضوی برای مدار ماه و عطارد را مطرح کرد.
افتخارات غیاث الدین جمشید کاشانی در رصدخانه سمرقند
با تمام فعالیت‌های غیاث‌الدین، بزرگترین دستاوردهای او در رصدخانه سمرقند بود. او نقش بزرگی در پایه‌گذاری، محاسبات علمی، ساخت ابزار و بنیاد رصدخانه برعهده داشت. افتخارات او در این رصدخانه به یکی از میراث‌های بزرگ ایران تبدیل‌شد و تاثیرات زیادی بر مطالعات اخترشناسی غرب جهان گذاشت.
او ابزاری به نام طبق المناطق اختراع کرد که از آن برای محاسبه طول ستارگان استفاده می‌کردند. همچنین کتاب‌های متعددی در توضیح اختراعات نجومی و مطالعات اخترشناسی نوشت. امروزه بخش‌هایی از این رصدخانه در شرق سمرقند، در بالای تپه ‘ چوپان‌آتا ‘ و کنار رودخانه‌ی ‘ آب‌رحمت ‘ باقی‌مانده است.
ویژگی‌های رصدخانه از دیدگاه جمشید کاشانی
کاشانی در نامه‌هایی که برای پدرش نوشته است، به توصیف رصدخانه و برخی از ویژگی‌های آن پرداخت و نوشت :
” و بنیاد رصد به طریقی که این بنده می‌گفت، کردند، چنان‌که در مراغه است؛ اما در وضع سُدس فخری اختراعی شده و به آن علت، عمارت را مدور نهاده. آن بر بالای سنگی گذاشته و بعضی از اشکال سنگ کنده شده تا عمارت، بسیار بلند برنیاید. این‌جا سطح بام هموار خواهد بود که دیگر آلات رصد بر آن نهند. قریب پانصد تومان خشت پخته و گچ به‌کار رفته و یک ذات‌الحلق تمام شد و یکی دیگر نیم کاره است. و آلات دیگری مانند ذات السمت و ذات‌الهدفه سیاره نیز نیم‌کاره مانده‌اند.”
آغاز حسادت‌ها علیه غیاث الدین جمشید کاشانی
مدت زیادی از حضور کاشانی در سمرقند و اقدامات درخشان او نگذشته بود که بدگویی‌ها علیه او شروع‌شد. توانایی‌ها و جایگاه بالای غیاث الدین جمشید کاشانی در نزد حاکم و در جامعه، آتش حسادت اطرافیان را برانگیخت. آنها به اعتراض و ایرادگیری از کارهای او پرداختند و تلاش کردند وجهه او را نزد الغ بیگ خراب‌کنند. حاکم ابتدا به سخنان و انتقاد آنها توجهی نمی‌کرد اما کم‌کم دیدگاهش خراب شد و راه را برای ادامه‌ی فعالیت‌های علمی کاشانی مسدود کرد.
علل بدگویی از کاشانی
مهم‌ترین علت این اقدامات، بی‌‌لیاقتی و منافع شخصی جامعه‌ای بود که رقابت و جایگاه برتر را بالاتر از علم و شایستگی می‌دانست. با این‌حال براساس برخی از اظهارنظرها و منابع مستند، کاشانی فردی بود که به رسومات درباری و جایگاه پادشاهی اهمیت چندانی نمی‌داد و درگیر علم و اختراعات خودش بود. چنان‌که الغ بیگ از رفتارهای او آزرده شده و سرانجام فرمان برکناری و نهایتا قتل او را صادر کرده‌بود. او که در علم و اختراع پیشرو بود، به کنج تنهایی و طردشدگی تبعید شد و زمزمه‌ی توطئه‌هایی علیه او بالا گرفت. پدر از راه دور نگران او شد و این نگرانی و هشدار، در نامه‌هایی که این مدت برای او فرستاد، قابل تشخیص بود.
مرگ ناگهانی و قتل غیاث الدین جمشید کاشانی
غیاث‌الدین در سحرگاه 19 رمضان سال 832 قمری، در حالی‌که حدود 40 سال سن داشت، توسط اشخاصی ناشناس، در رصدخانه سمرقند کشته‌شد. او درست در همان مکانی به قتل رسید که از اقدامات و تحقیقات او گسترش یافته بود و در گوشه‌های آن ابزارآلات نجومی‌ای بود که خودش اختراع کرده‌بود.
پس از قتل غیاث‌الدین، مدرسه علمی سمرقند و فعالیت‌های رصدخانه رو به افول نهاد و کم‌کم جایگاه خود را از دست داد. او یکی از هزاران دانشمند بزرگ در ایران بود که قربانی بی‌توجهی قرار گرفت و منزلت و ارزشش تا مدت‌ها شناخته نشد. مقبره او هم‌اکنون در ازبکستان قرار دارد.
نردبام آسمان
در سال 1384، فیلمی به کارگردانی یدالله صمدی ساخته‌شد که به روایت زندگی غیاث الدین جمشید کاشانی و معین‌الدین کاشانی، همراه دیرینه‌ی او می‌پردازد. همچنین، محمدحسین لطیفی و حامد عنقا به ساخت مجموعه‌ای تلویزیونی پرداختند که داستان زندگی جمشید کاشانی از ابتدای تولد تا مرگ را به تصویر کشیده است. این سریال با نام نردبام آسمان، در رمضان سال 1388 از شبکه یک سیما پخش‌شد و مخاطبان زیادی پیدا کرد.
اقدامات و دستاوردهای غیاث الدین جمشید کاشانی
غیاث‌الدین در مدت کوتاه عمر به نوآوری‌هایی دست‌یافت که حتی امروزه با پیشرفت دانش نیز، غیرقابل تکرار است. او مخترع محاسبات عددی، قانون کسینوس و کامپیوتر گرافیکی بود و به ریاضیات و اخترشناسی علاقه‌ی بسیاری داشت. جمشید کاشانی از معدود اخترشناسانی بود که برخلاف مردم دورانش، تن به خرافات نجومی و طالع بینی نداد. در ادامه‌ی این مقاله از دانشگاه کسب و کار، به توضیح گوشه‌ای از مهم‌ترین اقدامات غیاث الدین جمشید کاشانی در زندگی کوتاه اما پربارش می‌پردازیم:
اختراع روش‌های امروزی حساب در ریاضی
غیاث‌الدین به تکمیل و اصلاح روش‌های قدیمی چهار عمل اصلی در ریاضی، یعنی جمع و تفریق، ضرب و تقسیم پرداخت و آنها را ساده‌تر کرد. در حقیقت او را مخترع روش‌های امروزی حل مسئله‌ی آنها به‌خصوص ضرب و تقسیم می‌دانند. او در کتاب مفتاح الحساب از مباحثی نوشته که امروزه از مهم‌ترین و مفصل‌ترین مباحث ریاضیات عملی در دوران اسلام به‌شمار می‌آید. این کتاب تنوع فراوان از موضوعاتی دارد که کسی به جز کاشانی به آن پی‌نبرده و در عین‌حال با زبانی ساده و روان بیان شده‌است.
ابداع کسرهای اعشاری
در زمان غیاث الدین جمشید کاشانی از کسرهای شصتگانی که در ستاره شناسی رایج بود، استفاده می‌شد. او نخستین کسی بود که در اوایل قرن 15 میلادی، علامت اعشاری را به‌کار برد و آن را در میان مردم ترویج کرد. تا پیش از این، اعداد غیرصحیح، به صورت رقم صحیح با یک کسر نشان‌داده می‌شد.
کشف روش امروزی پیداکردن جذر و ریشه n اُم اعداد
متاسفانه دنیای علمی ایران و دانشمندان دوران اسلامی، در سایر کشورها مورد توجه چندانی واقع نشد. از همان ابتدا دانشمندان ایرانی دست‌کم گرفته شدند و بسیاری از کشفیات آنها بعدها توسط افراد دیگری اختراع و ثبت شد. به‌عنوان مثال، روش غیاث الدین در پیدا کردن ریشه n، همان روشی است که صدها سال بعد توسط ریاضی‌دان ایتالیایی، پائولو روفینی و ریاضی‌دان انگلیسی، جرج هارنر اختراع شد. همچنین غیاث الدین جمشید کاشانی بعدها روش ساده‌تر کشف ریشه‌ی n، یعنی همان شیوه کنونی حل جذر را اختراع کرد که امروزه مورد استفاده همگان قرار می‌گیرد.
رکورد غیاث الدین جمشید کاشانی در عدد پی
کاشانی در کتاب الرسالة المحیطیة، با استفاده از یک هشتصد و پنج میلیون ضلعی، عدد پی را تا 16 رقم محاسبه کرد. این محاسبه به اندازه‌ای شگفت و خاص بود که تا 180 سال بعد، فرد دیگری نتوانست آن را گسترش دهد و رکورد غیاث الدین را بزند.
طَبَقُ المَناطق یا کامپیوتر گرافیکی
چنان‌که پیش از این گفته شد، جمشید کاشانی یک ابزار اخترشناسی به نام طبق المناطق اختراع کرد. پس از آن، رساله‌ای به نام نزهة‌الحقایق نوشت و به شرح کارایی و نحوه‌ی استفاده از آن ابزار پرداخت. این دستگاه همانند یک کامپیوتر پیشرفته بود که مسائل نجوم و سیاره شناسی را بررسی و حل می‌کرد؛ مثلا به پیش‌بینی موقعیت‌های جغرافیایی خورشید و ماه بر اساس مکان سایر سیارات می‌پرداخت. همچنین طول و عرض آنها در مدارهای جغرافیایی، و زمان و مکان دقیقشان را تشخیص می‌داد و ابزارهایی همچون الحیداد و خط‌کش داشت.
محاسبه جَیب زاویه
از دیگر اقدامات غیاث الدین جمشید کاشانی، محاسبه جَیب یا سینوس زاویه یک درجه با روشی ابداعی بود. او که در رساله‌ی وتر و جَیب به این موضوع پرداخته، مقداری برای سینوس یک درجه کشف کرده که اگر تقسیم بر 60 شود، حاصل آن تا 17 رقم اعشاری، با مقدار حقیقی سینوس یک درجه موافق است.
تعریف جدیدی از کسینوس‌ها
غياث الدين جمشید کاشانی برای اولین بار در قرن 14 میلادی به تعریف قانون کسینوس پرداخت؛ بنابراین از آنجا که غیاث‌الدین را در جهان غرب، الکاشی می‌نامند، قانون کسینوس‌ها را قضیه کاشی نیز می‌گویند. این قانون در حقیقت شکل جامعی از شیوه فیثاغورس است که اندازه دو ضلع هر نوع مثلث را به کسینوس زاویه بین آنها و اندازه ضلع سوم ربط می‌دهد.
حل معادلات توسط غیاث الدین جمشید کاشانی
جمشید کاشانی به دسته‌بندی معادلات از درجه اول تا دوم پرداخت و در اقدامی دیگر، معادله‌های درجه چهارم و بالاتر از آن را حل کرد. همچنین، او اولین کسی است که با استفاده از روش تکرار، معادله‌ی درجه سه را حل‌کرد. قرن‌ها طول کشید تا کسی در اروپا بتواند از روش تکرار ساده و محاسبات عددی، به حل آنها بپردازد.
روش نیوتون در محاسبات عددی؟!
افرادی همچون نیوتون، رافسون و هنری بریگز روش خاصی برای کشف ریشه n اُم یافته بودند که به نام خودشان ثبت شد. اما در واقع این شیوه را باید روش کاشانی نامید؛ زیرا غیاث الدین جمشید کاشانی، قرن‌ها قبل از نیوتون و سایر دانشمندان آن را کشف کرده بود و ایده آن را از استادش شرف‌الدین طوسی گرفته‌بود.
معرفی برخی از مهم‌ترین آثار غیاث‌الدین جمشید کاشانی
غیاث‌الدین بیشتر آثار خود را به زبان عربی نوشت. در آن دوران رسم بود که دانشمندان اسلامی با زبان دینی خود بنویسند و این موضوع، مهارت و استعداد آنها را نشان می‌داد. با این‌حال آثاری همچون زیج خاقانی، مختصر در علم هیئت و رساله در شرح آلات رصد به زبان فارسی نوشته‌شدند. بعضی از کتاب‌های جمشید کاشانی که به زبان عربی بودند، هرگز در ایران ترجمه و بررسی نشدند و حتی تعدادی از کتاب‌ها به دلایلی از بین رفتند و امروزه چیزی از آنها موجود نیست. ما در ادامه به معرفی چند کتاب غیاث الدین و محتوای آنها می‌پردازیم؛
سُلَّمُ السَماء از آثار غیاث الدین جمشید کاشانی
این کتاب که با نام نردبام آسمان یا رساله‌ی کمالیه نیز شناخته می‌شود، به زبان عربی و در کاشان نوشته شد. کاشانی در این کتاب، از کشفیات اخترشناسی نوشت. همچنین قطر زمین، خورشید، ماه، سیارات و ستارگان را بررسی کرده و درباره‌ی فاصله آنها از زمین مطالبی منتشرکرد.
زیج خاقانی فی تکمیل الزیج الایلخانی
این کتاب که به فارسی نوشته‌شده، یکی از مهم‌ترین آثار غیاث الدین جمشید کاشانی در حوزه نجوم است. کاشانی این کتاب را با هدف تصحیح اشتباهاتی که در کتاب زیج الایلخانی تالیف خواجه نصیرالدین طوسی وجود دارد، نوشت. او در مقدمه کتابش به رغم انتقاد از اشتباهات نویسنده، با احترام و تجلیل از او یاد کرده‌است.
رساله در شرح آلات رصد
این رساله به زبان فارسی و برای شخصی به نام سلطان اسکندر نوشته شد. عده‌ای از مورخان، او را همان اسکندر بن قرایوسف قراقویونلو می‌دانند و برخی دیگر عقیده دارند که اسکندر، پسر عموی الغ بیگ بود که بر فارس و اصفهان حکومت می‌کرد.
نُزهَةُ الحَدایق
کاشانی، یک ماه پس از نگارش رساله آلات رصد، کتاب نُزهَةُ الحَدایق را به عربی نوشت و در آن به شرح دو ابزاری پرداخت که اختراع کرده‌بود. یکی از آنها همان دستگاه طَبق المَناطق است که پیش‌تر گفتیم از آن برای تشخیص مکان ماه و خورشید و فاصله طولی آنها با زمین استفاده می‌شد و یکی از مهم‌ترین اختراعات کاشانی در حوزه اخترشناسی بود. دستگاه دیگر، وسیله‌ای برای اجرای درونیابی خطی بود. کاشانی حدود ده سال بعد، 10 الحاق به این کتاب افزود و آن را ذِیلِ نُزهَةُ الحَدایق نامید.
مفتاح الحساب؛ مهم‌ترین اثر غیاث الدین جمشید کاشانی
مشهورترین کتاب غیاث الدین جمشید کاشانی، کتاب مفتاح الحساب بود که هم در ایران و هم در سایر کشورها به جایگاه بالایی دست یافت. این کتاب مفصل‌ترین و برجسته‌ترین کتاب حساب و ریاضی در دوره اسلامی است. کاشانی بیش از 6 سال برای نگارش و اصلاح آن وقت گذاشت و در نهایت آن را به الغ بیگ، حاکم خراسان تقدیم کرد.
در 1944 پاول لوکی، بخش قابل توجهی از مفتاح الحساب را به آلمانی برگرداند. چند سال بعد، در 1864 میلادی فرانتس وپکه که محققی آلمانی ساکن فرانسه بود، این کتاب را به فرانسوی ترجمه کرد. علاوه بر این، در مسکو، قاهره و دمشق نیز ترجمه و به چاپ رسید و افراد بسیاری در رساله‌ها و پایان‌نامه‌های دانشگاهی خود از آن استفاده کردند.
جایگاه غیاث الدین جمشید کاشانی در جهان
چنان‌چه تاکنون خواندیم، جمشید کاشانی از نوابغ ایرانی بود که در دوران خود مورد بی‌توجهی و کم‌لطفی قرار گرفت. اما امروزه از دستاوردها و اختراعات او در نجوم و ریاضی، چه در ایران و چه در کشورهای اروپایی و عربی استفاده می‌شود.
ادوارت استوارت کندی، پژوهشگر آمریکایی، درباره کاشانی نوشت: ” کاشانی حاسبی زبردست بود و در این فن مهارت شگفت‌انگیزی داشت. او با چیره‌دستی مراحل محاسبه را طوری تنظیم می‌کرد که بتواند حداکثر خطا را پیش‌بینی کند و به درست‌ترین پاسخ دست یابد”
پاول لوکی که کتاب مفتاح الحساب او را به آلمانی ترجمه کرد، درباره کاشانی چنین گفت:” غیاث الدین را ریاضی‌دانی هوشمند، نقّاد و صاحب تفکر عمیق یافتم. اگر نظریه اعشاری کاشانی به دست دانشمندان غربی می‌رسید، مجبور نمی‌شدند یک و نیم قرن پس از او، نیروی فکری و عملی خود را برای یافتن این کسرها به کار بیاندازند. همچنین با رساله‌ی محیطیه او، جهان غرب از منازعات و تألیفات برای اندازه‌گیری عدد پی، بی‌نیاز می‌شد.”
سخن پایانی
غياث الدين جمشید کاشانی یکی از هزاران دانشمند و متفکر ایرانی بود که با صرف عمر خود و نگارش آثار متعدد، به دستاوردها و ابداعات فراوانی رسید. متاسفانه در کشور ما، از ابتدا توجه چندانی به دانشمندان و عالمان نمی‌شد و این افراد بارها قربانی حسادت‌ها و توطئه‌های اطرافیان قرار گرفته و کشته می‌شدند. حتی امروزه نیز آثار این دانشمندان در کشور خودمان دچار کم‌لطفی شده و بسیاری از مردم ایران، دانشمندان بومی خودشان را نمی‌شناسند! بنابراین باید اقدامات درستی برای شناساندن بزرگان و دانشمندان ایرانی به جهان صورت بگیرد.
از شما ممنونیم که تا پایان این مقاله همراه ما بودید و برای اعتلای دانش و آگاهی خود، گامی برداشتید. خواننده‌ی نظرات و پیشنهادات سازنده شما در خصوص این مقاله هستیم. آیا از موضوعات آثار و اختراعات غیاث الدین جمشید کاشانی اطلاع داشتید؟
