مدیریت بحران یک پروسه اساسی است که در زندگی شخصی و حرفه‌ای همه‌ی ما اهمیت دارد. بحران‌ها می‌توانند در هر زمینه‌ای اتفاق بیفتند، از مسائل خانوادگی تا مسائل سازمانی و حتی مسائل جهانی.
در مدیریت بحران، مهم‌ترین چیز این است که به طور هوشمندانه و اثربخش با وقوع بحران برخورد کنیم تا اثرات منفی آن را کاهش دهیم و به جلوگیری از تعمیق مشکلات کمک کنیم. این فرآیند به تدبیر، تصمیم‌گیری سریع، و هماهنگی در عملکرد مردم و سازمانها نیاز دارد.
مدیریت بحران شامل مراحل مهمی می‌باشد مانند تشخیص بحران، تصمیم‌گیری برای واکنش مناسب، اعمال اقدامات اولیه، افزایش اطلاعات و ارتباطات و برنامه‌ریزی برای بازگشت به وضعیت عادی.
هدف من از نوشتن این مقاله این است که شما را بطور کامل با مدیریت بحران آشنا کنم تا بتوانید زندگی بهتری را تجربه کنید. اگر تمایل دارید با مدیریت بحران آشنا شوید، همراه من تا انتها در دانشگاه کسب و کار باشید.
مقدمه ای برای بحران
بحران‌ها قسمتی از زندگی ما هستند که نمی‌توانیم از آنها فرار کنیم. آنها به طور طبیعی به شکل تهدیدها و فرصت‌ها در محیط اجتماعی شکل می‌گیرند. انواع مختلفی از بحران‌ها وجود دارند که با توجه به نوع، شدت و گستره‌ی آنها، ممکن است موجب دشواری‌ها و مخاطرات برای نظام سیاسی و مدیران شود.
در مواقع بحران، اطلاع‌رسانی و اخبار به اندازه‌ی بسیار زیادی اهمیت دارند. این اطلاع‌رسانی باید بسیار محتاطانه انجام شود، زیرا نوع اطلاع رسانی می‌تواند تصمیم‌گیری‌ها را تحت تاثیر قرار دهد. بنابراین باید در مسائلی از جمله زمان برگزاری، نحوه‌ی انتقال مطالب، نحوه‌ی صحبت کردن و انتخاب واژگان دقت زیادی داشته باشیم. به همین دلیل، مدیریت بحران و استراتژی‌گذاری در مواجهه با بحران بسیار حیاتی است.
تعریف دقیقی از بحران
کلمه «بحران» از واژه‌ی انگلیسی “crisis” گرفته شده و ریشه‌اش در کلمه‌ی یونانی “krisis” است که به معنای نقطه عطف در بیماری استفاده می‌شده. این واژه مفهوم گسترده‌ای دارد که می‌توان به مواردی مانند سرگشتگی، نقطه عطف، سختی و پریشانی اشاره کرد.
بحران به وضعیتی اشاره دارد که نظم یک سیستم اصلی یا بخش‌هایی از آن را به خطر می‌اندازد و پایداری آن سیستم را تضعیف می‌کند. به عبارت دیگر، بحران حادثه‌ای است که ناگهانی و به دلیل عوامل طبیعی یا انسانی رخ می‌دهد و سبب سختی و آسیب به یک جامعه یا یک مجموعه انسانی می‌شود. حل این بحران نیازمند اقدامات فوری و فوق‌العاده‌ای است.
مقالات مرتبط در حوزه مدیریت: برای تکمیل دانسته‌های خودتان توصیه می‌کنیم مقالات شرکت دانش بنیان، مدیریت بحران، CEO و تفکر استراتژیک را حتما مطالعه کنید.
بحران چه خصوصیاتی دارد؟
در این متن، خصوصیات دوازده گانه بحران توسط واینرو کان توضیح داده شده است که به درک بهتر بحران کمک می‌کند:
- نقطه چرخش: بحران معمولا نقطه عطفی در دنباله رویدادها و عملیات است.
- ضرورت تصمیم‌گیری و عمل: در بحران، فشار تصمیم‌گیری و اقدام بسیار بالاست.
- تهدید واقعی: بحران یک تهدید واقعی برای اهداف و مقاصد افراد معنی‌دار است.
- عواقب مهم: بحران عواقب مهمی دارد که آینده روابط افراد را تعیین می‌کند.
- تعاطی: بحران از ترکیب چند رویداد ناگهانی به وجود می‌آید.
- شک و تخمین: در مرحله بحران، شک درباره تخمین وضعیت و راهکارها زیاد می‌شود.
- کنترل کم: در بحران، کنترل رویدادها کاهش می‌یابد.
- وضعیت اضطراری: بحران وضعیت اضطراری است که نگرانی و تشویش تصمیم‌گیرندگان را افزایش می‌دهد.
- اطلاعات ناکافی: در بحران، اطلاعات مورد نیاز تصمیم‌گیرندگان ممکن است ناقص و ناکافی باشد.
- تلاقی زمان: در بحران، زمان می‌تواند عامل مهمی برای تصمیم‌گیری باشد.
- تغییر روابط: روابط بین افراد در بحران تغییر می‌کند.
- تنش افزایش می‌یابد: در وضعیت بحرانی، تنش میان افراد افزایش می‌یابد.
خصوصیات مدیریت بحران از دید میلر و ایسکو آیز
یک بحران به معنای یک وضعیت بسیار دشوار و حاد است. این وضعیت می‌تواند از یک مدت زمان کوتاه تا مدت طولانی داشته باشد، اگرچه مدت زمان دقیق همیشه مشخص نیست.
- در بحران، معمولا افراد احساس ناکامی و بی‌کفایتی می‌کنند و شرایط زندگی آنها تحت تاثیر می‌آید.
- بحران می‌تواند اهداف و اهداف افراد و سازمانها را به خطر بیاندازد و از آنها تهدید کند.
- بحران ممکن است تنش‌های فیزیکی و روانی ایجاد کند و باعث اضطراب و نگرانی شود.
- بحران نسبی است، به این معنا که آنچه که برای یک گروه یا شخص بحران است، ممکن است برای دیگران بحران نباشد.
- بحران تعدادی رویداد ناگهانی را ترکیب می‌کند که وضعیت‌های جدیدی ایجاد می‌کند.
- در مرحله بحران، شک و تردید در مورد تخمین وضعیت و راه‌حل‌ها افزایش می‌یابد.
- کنترل رویدادها و تاثیر آنها در بحران کاهش می‌یابد.
- در بحران، تنش‌ها و نگرانی‌های تصمیم‌گیرندگان افزایش می‌یابد.
- اطلاعات مورد نیاز برای تصمیم‌گیری در وضعیت بحران ممکن است ناقص و ناکافی باشد.
- در بحران، زمان علیه ما و سیستم عامل دگرگون می‌شود.
- بحران تاثیر بر روابط بین افراد و سازمانها دارد و تنش در این روابط افزایش می‌یابد.
در حالت کلی بحران ممکن است به دو شکل رخ دهد. اول، وقتی که کل سیستم فیزیکی و مادی در معرض تهدید قرار می‌گیرد و دوم، وقتی که سیستم از نظر اعتبار و شکل نمادین مورد بحران قرار می‌گیرد.
همچنین بحران ممکن است باعث تغییرات بنیادی در جامعه و از دست دادن مشروعیت شود. در علوم سیاسی، مفهوم بحران به معنای‌های مختلفی مورد استفاده قرار گرفته است، از جمله پریشانی، وحشت، فاجعه، مصیبت، و خشونت بالقوه و بالفعل و نقطه عطف در تصمیم‌گیری.
مقالات مرتبط در حوزه مدیریت: برای تکمیل دانسته‌های خودتان توصیه می‌کنیم مقالات مدیریت دانش، حاکمیت شرکتی و گانت چارت را حتما مطالعه کنید.
منظور از مدیریت بحران چیست؟
منظور از مدیریت بحران استفاده از هوش و استراتژی‌های مهارتی برای مقابله با بحران‌ها و مدیریت پیامدهای آنها است. این مسئله نیازمند تصمیم‌گیری هوشمندانه و اجرای یک رویکرد استراتژیک به موقع است. همچنین نحوه‌ی برخورد رسانه‌ها در بحران نیز تاثیر مهمی دارد. به عبارت دیگر، نحوه‌ی تصمیم‌گیری رسانه‌ها و راهبرد آنها در تولید و انتشار اخبار نه تنها تاثیر می‌گذارد بلکه تحت تاثیر نیز قرار می‌گیرد.
بنابراین، مدیریت بحران و تصمیم‌گیری‌های استراتژیک در این زمینه به کمک ما در مقابله با بحران‌ها و حفظ اعتماد عمومی و رسانه‌ها می‌آید.
تعریف دقیق مدیریت بحران
مدیریت بحران به معنای هماهنگ‌سازی دقیق تمام تلاش‌ها و استفاده از توانمندی‌های مختلف، از جمله انسانی، فنی، مالی، و غیر مالی، با هدف طراحی و اجرای برنامه‌ها و اقدامات مختلف قبل، در حین، و بعد از وقوع بحران است. این کار به صورتی انجام می‌شود که بهترین کارایی و اثربخشی در عملیات امداد و نجات در هنگام وقوع حوادث و سوانح ممکن شود.
مدیریت بحران به عنوان یک فرآیند نظام‌یافته تعریف می‌شود که در آن، سازمان سعی می‌کند بحران‌های ممکن را شناسایی و پیش‌بینی کند. سپس اقدامات پیشگیرانه را انجام می‌دهد تا تاثیرات آن بحران را حداقل کند.
اصول اساسی در مدیریت بحران
مدیریت بحران باید از اصول و چارچوب‌های خاصی استفاده کند تا به بهترین شکل به اهداف اصلی خود برسد و این کار با کمترین هزینه انجام شود. مک‌کارت هفت اصل زیر را با مدیریت بحران مرتبط می‌داند:
- اصل نیاز به اطلاعات: استفاده از اطلاعات با هدف افزایش توانمندی مدیران و کارگزاران در مواجهه با بحران بسیار حیاتی است. این اطلاعات به تصمیم‌گیری در شرایط پیچیده و حساس بحران کمک می‌کند.
- کنترل ابزار در رسیدن به هدف: در مدیریت بحران، استفاده از ابزارهای فشار و زور باید به حداقل ممکن منتهی شود. استفاده بیش از حد از این ابزارها ممکن است منجر به مقاومت و واکنش بیشتر طرف مقابل شود و بحران را تشدید کند.
- برنامه‌ریزی شرایط اضطراری و توانمندی‌ها: این اصل بر اهمیت برنامه‌ریزی استراتژیک برای شرایط اضطراری تاکید دارد. مدیریت بحران باید تلاش کند تا توانمندی‌ها و قدرت در مواجهه با وضعیت‌های اضطراری را ایجاد کند.
- اصل ارتباط: ارتباطات در مدیریت بحران بسیار مهم هستند. نحوه ارتباط و تعامل میان مدیران و افراد دارای نقش بزرگی در رسیدن به اهداف دارد.
- اصل مشروعیت: استفاده از ابزارها و روش‌های مقابله با بحران باید مشروع و قانونی باشد. حمایت عمومی از اقدامات مدیریت بحران بسیار مهم است و این حمایت از مشروعیت اقدامات به دست می‌آید.
- اصل محدودیت هدف: در مواجهه با بحران، طرفین درگیر باید اهداف خود را محدود نمایند تا بحران تشدید نشود. تعیین اهداف نامحدود ممکن است به توسعه بحران و تخصص هدف‌های جانبی در محیط بحران منجر شود.
مقالات مرتبط در حوزه مدیریت: برای تکمیل دانسته‌های خودتان توصیه می‌کنیم مقالات استراتژی اقیانوس آبی، تفویض اختیار و اتوماسیون اداری را حتما مطالعه کنید.
منظور از بحران سازمانی چیست؟
مفهوم بحران می‌تواند به این معنا باشد که یک سازمان از وضعیت تعادل با محیط خود منحرف شود یا می‌تواند به عنوان خصوصیتی از محیط تعریف شود که سازمان باید به صورت مداوم آگاهی داشته باشد. در هر دو این دیدگاه‌ها، مدیریت بحران در چارچوب مدیریت استراتژیک قابل درک است.
لاری اسمیت، رئیس موسسه بحران، واژه بحران را به این صورت تعریف می‌کند: بحران به معنای یک اختلال جدی در سازمان است که باعث توجه زیاد رسانه‌ها و علاقه‌مندان به امور معمولی سازمان می‌شود و می‌تواند تاثیرات سیاسی، قانونی، مالی و دولتی بر روی سازمان داشته باشد. بحران سازمانی فقط به معنای وقوع حوادث فاجعه‌باری مانند رکود اقتصادی یا سانحه‌ای که خسارات جدی یا آسیب‌های بزرگ به زیستگاه ایجاد می‌کند نیست، بلکه می‌تواند شکل‌های مختلفی داشته باشد، از جمله آسیب به سابقه‌ی سازمان، مشکلات در خدمات پشتیبانی، تحریم‌ها، اعتصاب‌ها، شایعات جنجالی، سرقت‌ها، رشوه‌دهی و رشوه‌خواری، درگیری‌های خصمانه، بلایای طبیعی که موجب انهدام محصولات می‌شود، خرابی سیستم‌های اطلاعاتی سازمانی و حتی مشکلات اعتباری در شرکت‌های مادر.
بحران سازمانی یک پدیده با احتمال وقوع کم و تاثیر زیاد است که توانایی عملکرد سازمان را تهدید می‌کند و از مشخصه‌های آن معمولا عامل نامشخص، تاثیرات نامشخص و ابزارهای حل نامشخص است. تصمیم‌گیری سریع در مورد بحران ضروری است. برخی از بحران‌ها علائم هشدار دهنده‌ای دارند که مشکلات و معضلات بالقوه را نشان می‌دهند. بحران شبیه به یک مدل زیست‌شناختی می‌تواند تکامل یابد، به معنایی که مراحل تولد، رشد، بلوغ و حتی افت و اندازه‌گیری آن را طی می‌کند.
همچنین در زبان چینی، واژه «ویجی» (WEIJI) به معنای خطر و فرصت ترجمه می‌شود. این لغت مفهوم مدیریت بحران را واضح می‌کند. ویجی نشان می‌دهد که وقتی مدیریت به درستی انجام شود، یک خطر می‌تواند به عنوان یک بحران پیشگیری، کاهش یابد یا حتی به فرصتی تبدیل شود.
توضیح کامل چرخه مدیریت بحران
مدیریت بحران یک فرآیند مرتب و مرحله‌ای است که برای مقابله با بحران‌ها و وقوع مواجهه‌های ناگوار در سازمان یا جامعه به کار می‌رود. اینجا یک توضیح ساده و روان از چرخه مدیریت بحران آورده شده است:
1. شناسایی بحران:
در ابتدا، باید مشکلات، خطرات و علائم هشدار دهنده‌ای که ممکن است به بحران منجر شوند، شناسایی شوند. این مرحله از مدیریت بحران به تشخیص ابتدایی مسائل معضل‌آمیز می‌پردازد.
2. ارزیابی بحران:
پس از شناسایی بحران ممکن است نیاز به ارزیابی دقیق تر داشته باشیم. در این مرحله، ما می‌بایست تاثیرات بحران را بر روی سازمان یا جامعه و همچنین منابع و امکانات ما را بسنجیم.
3. تصمیم‌گیری:
بر اساس اطلاعات جمع‌آوری شده در مراحل قبلی، تصمیم‌های مهمی برای مقابله با بحران اتخاذ می‌شود. این تصمیم‌ها ممکن است شامل برنامه‌ریزی برای کنترل بحران، تخصیص منابع و اعلام وضعیت اضطراری باشد.
4. واکنش به بحران:
در این مرحله، اقدامات و برنامه‌هایی که در مرحله تصمیم‌گیری انجام شده است، به عمل می‌آید. این شامل اعمال اقدامات امدادی، ارتباط با جمعیت و رسانه‌ها، و کنترل و مدیریت وضعیت بحران است.
5. ارزیابی پس از بحران:
بعد از اجرای برنامه‌ها و اقدامات، باید عملکرد و نتایج بررسی شوند. این ارزیابی پس از بحران به ما کمک می‌کند تا یاد بگیریم و برنامه‌ها و راهکارهایمان را بهبود بخشیم.
6. آمادگی برای بحران‌های آتی:
این مرحله شامل تقویت توانایی‌ها، آموزش و آماده‌سازی برای مقابله با بحران‌های آتی است. انجام تمرین‌ها و تمرینات بحرانی نیز برای بهبود آمادگی اهمیت دارد.
این چرخه مدیریت بحران به صورت مداوم تکرار می‌شود و به سازمانها و جوامع کمک می‌کند تا بهترین راهکارها را برای مقابله با وقوع بحران‌ها پیدا کنند و خسارات را به حداقل برسانند.
مقالات مرتبط در حوزه مدیریت: برای تکمیل دانسته‌های خودتان توصیه می‌کنیم مقالات تنخواه، هرم مدیریت و سطوح مدیریتی را حتما مطالعه کنید.
چگونه مانع بوجود آمدن بحران شویم؟
برای جلوگیری از وقوع بحران، می‌توانیم اقداماتی انجام دهیم. این اقدامات به صورت ساده و روان به شرح زیر هستند:
- تشخیص و شناسایی خطرات: اولین گام برای جلوگیری از بحران، شناخت خطرات و مسائلی است که ممکن است به بحران منجر شوند. این اطلاعات را باید به دقت جمع‌آوری و تحلیل کنیم.
- ارزیابی و تحلیل: پس از شناسایی خطرات، باید ارزیابی دقیقی از اثرات احتمالی آنها بر سازمان یا جامعه انجام دهیم. این ارزیابی به ما کمک می‌کند تا بفهمیم که چقدر بحران می‌تواند آسیب بیاورد.
- برنامه‌ریزی پیشگیرانه: با توجه به اطلاعات به دست آمده در مرحله قبلی، باید برنامه‌ها و راهکارهایی را طراحی کنیم تا از وقوع بحران جلوگیری کنیم. این برنامه‌ها می‌توانند شامل آموزش، تمرینات، و سیاست‌های ایمنی باشند.
- آموزش و آگاهی‌دهی: آموزش افراد و افزایش آگاهی آنها در مورد خطرات و رفتارهای ایمنی می‌تواند به پیشگیری از بحران کمک کند. به عنوان مثال، آموزش‌های زلزله و رفتارهای صحیح در مواجهه با آن.
- نظارت و اجرای برنامه‌ها: باید اطمینان حاصل کنیم که برنامه‌ها و راهکارها به درستی اجرا می‌شوند و نظارت مستمری بر آنها داشته باشیم.
- آمادگی برای وقوع بحران: باید در صورت وقوع بحران آمادگی داشته باشیم و بتوانیم به سرعت و به کمک منابع و امکانات موجود واکنش مناسبی نشان دهیم.
- ارتباط و اطلاع‌رسانی: اطلاع‌رسانی منظم و دقیق به افراد و جامعه در مورد وضعیت و تغییرات در آن بسیار مهم است. این ارتباطات می‌توانند در پیشگیری از وقوع بحران و کاهش اثرات آن مؤثر باشند.
- تصمیمات منطقی: در مواجهه با شرایط نامطلوب، باید تصمیمات منطقی و هوشمندانه اتخاذ کنیم و از افراز و انزواج پرهیز کنیم.
با انجام این اقدامات، می‌توانیم مانع بوجود آمدن بحران شویم و به افزایش امنیت و ایمنی خود و دیگران کمک کنیم.
منظور از آمادگی برای مدیریت بحران چیست؟
برای افزایش توانایی در مدیریت بحران، نیاز به اقدامات مختلفی داریم. این اقدامات شامل موارد زیر می‌شوند:
- جمع‌آوری اطلاعات: برای آمادگی در مواجهه با بحران، باید اطلاعات مرتبط را جمع‌آوری کنیم. این اطلاعات ممکن است شامل داده‌ها و اطلاعاتی باشد که در آنها نیاز به تحلیل دقیق داریم.
- پژوهش: برای درک بهتر خطرات مختلف و راهکارهای مدیریتی، باید پژوهش کنیم و از تجربیات گذشته یاد بگیریم.
- برنامه‌ریزی: برنامه‌ریزی دقیق و مطابق با شرایط بحرانی، به ما کمک می‌کند تا بهترین راهکارها را پیش‌بینی و آماده کنیم.
- ایجاد ساختارها: ایجاد ساختارهای مدیریتی مناسب و تیم‌های بحرانی که در مواقع بحران به عمل می‌آیند، ضروری است.
- آموزش: آموزش به افراد و تیم‌ها در زمینه مدیریت بحران و عکس‌العمل در مواقع آن، از اهمیت بالایی برخوردار است.
- تامین منابع: باید منابع مالی، فنی، و انسانی مورد نیاز برای مدیریت بحران را تامین کنیم.
- تمرین و مانور: تمرین و مانورهای مکرر در شرایط مشابه بحران واقعی، به ما کمک می‌کند تا تجربه و مهارت‌های لازم را کسب کنیم.
آمادگی شامل دو زمینه مهم است: اخطاررسانی و تهدید خطر. اخطاررسانی زمانی انجام می‌شود که ما می‌دانیم خطر بحران وجود دارد، اما زمان و مکان وقوع آن هنوز مشخص نیست. در تهدید خطر، همچنین مکان و زمان وقوع خطر مشخص شده است. این دو زمینه در فرایند آمادگی برای مدیریت بحران دوره‌های مختلفی را ارتقاء می‌دهند.
مقالات مرتبط در حوزه مدیریت: برای تکمیل دانسته‌های خودتان توصیه می‌کنیم مقالات روانشناسی صنعتی و سازمانی و ماتریس بوستون را حتما مطالعه کنید.
چگونه می‌توان با بحران مقابله کرد؟
ارائه خدمات اضطراری و فوق‌العاده هدفش از بین بردن بحران پس از وقوع آن است. این خدمات به منظور حفاظت از منابع مختلف و جلوگیری از گسترش خسارات ارائه می‌شوند. آنها شامل فعالیت‌های مهمی مانند شناسایی محدوده بحران، پیدا کردن دلایل ایجاد بحران، و استفاده از ابزارهای مختلف انسانی، اطلاعاتی و فیزیکی برای مقابله با بحران هستند.
فعالیت‌های مرتبط با امدادرسانی که به حفاظت از جان مردم و تاسیسات و دارایی‌های موجود اشاره دارد، به عنوان مقابله با بحران شناخته می‌شوند. در انجام عملیات مقابله، زمان بسیار مهم است و تأثیر زیادی در کاهش خسارات ناشی از حوادث دارد. برخی از اقدامات در این راستا شامل فعال‌سازی سیستم‌های پیشگیری از بحران، عملیات جستجو و نجات، تهیه آمادگی‌های اضطراری مانند غذا، محل سرپناه، و کمک‌های پزشکی، و همچنین ارزیابی و برآورد واقعیت‌ها و اقدامات مرتبط با تخلیه جمعیت هستند.
نقش رسانه‌ها در مدیریت بحران
رسانه‌ها در بحران تاثیر می‌گذارند و تحت تاثیر بحران قرار می‌گیرند. واضح است که بحران به موقعیتی تبدیل می‌شود که وسط توجه رسانه‌ها قرار می‌گیرد. مدیریت بحران عبارت است از کنترل و حل مشکلاتی که در شرایط غیرعادی به وجود می‌آیند. از ابزارهای متعددی برای مدیریت بحران استفاده می‌شود، و رسانه‌ها یکی از این ابزارها هستند.
بحران‌ها به طور ناگهانی و بدون هشدار قبلی اتفاق می‌افتند و به نظم معمولی جامعه آسیب می‌زنند. یکی از اصلی‌ترین عوامل تشدید بحران، کمبود اطلاعات مناسب است. به همین دلیل، نقش رسانه‌ها در مدیریت بحران بسیار مهم است. اطلاع‌رسانی به معنای ارائه اطلاعات صحیح و مفید می‌باشد که در زمان پیش‌از وقوع، در حین وقوع و پس از وقوع بحران اهمیت زیادی دارد.
رسانه‌ها به عنوان یکی از ابزارهای اصلی در انتقال اطلاعات و تغییر نگرش و رفتارهای افراد و جامعه شناخته می‌شوند. این توانایی بزرگ رسانه‌ها، آنها را به یکی از مهم‌ترین ابزارهای مدیریت بحران تبدیل کرده است. رسانه‌ها می‌توانند با ایجاد آمادگی برای بحران در جامعه، اطلاع‌رسانی سریع و گسترده در زمان بحران و کاهش آسیب‌های ناشی از بحران نقش مهمی ایفا کنند.
در این زمینه، تحقیقات بسیاری انجام شده است که نقش رسانه‌ها در مدیریت بحران‌های مختلف از جمله بحران‌های اجتماعی، زیست‌محیطی، صنعتی و بین‌المللی را مورد بررسی قرار داده‌اند. این تحقیقات نشان داده‌اند که رسانه‌ها در اطلاع‌رسانی در زمان بحران، افزایش آگاهی جامعه و کاهش خسارات بحران نقش بسیار مهمی دارند.
با این وجود، مدیریت بحران با استفاده از رسانه‌ها یک رویکرد نوین و پیچیده به مدیریت بحران ارائه می‌دهد که همچنان به اصول و روش‌های دقیق‌تری نیاز دارد. توجه به نقش رسانه‌ها در مدیریت بحران و تحقیقات بیشتر در این زمینه بهبود استراتژی‌های مقابله با بحران را تسهیل می‌کند.
مقالات مرتبط در حوزه مدیریت: برای تکمیل دانسته‌های خودتان توصیه می‌کنیم مقالات CRM چیست، مدیریت ارتباط با مشتری و بهترین نرم افزار CRM را حتما مطالعه کنید.
معرفی انواع استراتژی مقابله با بحران
گفته می‌شود که نگاه و نظریه‌های مرتبط با بحران و رفتار در مقابل بحران، نقش مهمی در تعیین رویکرد و رفتار ما در برابر بحران‌ها دارند. این نگاه‌ها سه دسته اصلی را شامل می‌شوند: بحران‌گریزی، بحران‌ستیزی و بحران‌پذیری.
بحران‌گریزی:
در این دیدگاه، ما تمایل داریم که در مواجهه با شرایط بحرانی ساکت بمانیم و ممکن است به تعویق افتاده و بی‌توجه به بحران شویم. فرض این است که با توجه به عدم توجه به بحران، می‌توان آن را کاهش داد. این نگاه معتقد است که رسانه‌ها با پوشش بحران‌ها، آنها را معتبرتر و مهم‌تر می‌کنند. در واقع، راهبرد بحران‌گریزی به انعکاس مسائل بحرانی پرداخته و تمرکز بیشتری روی اقدامات پس از بحران دارد.
بحران‌ستیزی:
در این دیدگاه، ما به شدت به واکنش در مواجهه با شرایط بحرانی تمایل داریم و سعی داریم فوراً واکنش نشان دهیم تا بحران را مهار کنیم. در واقع، این نگاه به این اعتقاد است که بحران را باید جدی گرفت و به سرعت در مقابل آن واکنش نشان داد. راهبرد بحران‌ستیزی به عنوان یک واکنش فوری به بحران‌ها متمرکز است.
بحران‌پذیری:
در این دیدگاه، ما پذیرفته‌ایم که بحران‌ها جزء طبیعت انسانی هستند و باید برای مواجهه با آنها آماده باشیم. این نگاه به این اعتقاد است که می‌توان با مطالعه و آمادگی مواجهه بهتری با بحران‌ها داشت. راهبرد بحران‌پذیری بیشتر به مدیریت و آمادگی ما قبل از وقوع بحران تاکید دارد.
در مقابل بحران‌ها، رسانه‌ها می‌توانند چهار استراتژی عملی را دنبال کنند:
استراتژی انفعالی:
رسانه در اینجا ترجیح می‌دهد ساکت بماند و به بحران توجه نکند یا به‌طور نادیده‌گیری با آن رفتار کند. این استراتژی بیشتر به فرآیندهای بازسازی و اصلاحی بعد از بحران متمرکز است.
استراتژی واکنشی:
در این رویکرد، رسانه به سرعت واکنش نشان می‌دهد و سعی در مهار بحران دارد. این رسانه‌ها به تدابیر فوری در زمان بحران توجه می‌کنند و به صورت گزینشی اخبار را منتشر می‌کنند.
استراتژی فعال:
در این راهبرد، رسانه‌ها به صورت فعال در موقعیت‌های بحرانی وارد می‌شوند و تلاش می‌کنند بحران را مهار کنند. آنها به تحلیل و بررسی عمیق وسیع‌تری از وقایع بحرانی می‌پردازند و اطلاعات را به‌طور گسترده منتشر می‌کنند.
استراتژی فوق‌فعال:
این استراتژی به تشخیص فرصت‌های جدید در مواجهه با بحران و بهره‌برداری از آنها توجه دارد. رسانه‌هایی که از این استراتژی استفاده می‌کنند، به دنبال خلاقیت و نوآوری در مواجهه با بحران‌ها هستند و به طراحی چشم‌اندازهای جدید و مثبت نیز اهمیت می‌دهند.
مقالات مرتبط در حوزه مدیریت: برای تکمیل دانسته‌های خودتان توصیه می‌کنیم مقالات رشته مدیریت مالی، ماتریس آیزنهاور و کتاب رهبری را حتما مطالعه کنید.
انواع مراحل در مدیریت بحران
رسانه‌ها در مواجهه با بحران‌ها نقش بسیار مهمی ایفا می‌کنند. برای مدیریت بحران‌های خارجی و همچنین جلوگیری از تبدیل شدن رسانه به یک بحران، باید به درستی عمل کرد. شناخت مراحل مختلف بحران و ارتباط آنها با رسانه‌ها می‌تواند به درک بهتری از چگونگی برخورد با بحران‌ها کمک کند. این مراحل بر اساس زمان وقوع بحران تقسیم می‌شوند و هر مرحله دارای ویژگی‌های خاصی است که در شکل‌گیری و تأثیر بحران مهم است.
مرحله قبل از بحران: در این مرحله، ما باید بحران را پیش‌بینی کنیم، تدابیر پیشگیرانه بگیریم و برای آمادگی در برابر بحران آماده شویم. این شامل برنامه‌ریزی و آموزش مناسب، جمع‌آوری اطلاعات و تجهیزات مورد نیاز برای مواجهه با بحران می‌شود.
مرحله حین بحران: در این مرحله، بحران وقوع می‌کند و ما باید اقداماتی برای امدادرسانی، نجات افراد، و مهار بحران انجام دهیم. این شامل عملیات اورژانسی و همچنین تدابیر برای کنترل وضعیت بحرانی است.
مرحله پس از بحران: پس از وقوع بحران، ما باید به بازیابی، بازسازی، و یادگیری از تجربه بپردازیم. این مرحله شامل اقداماتی برای بهبود وضعیت پس از بحران و جلب تجربیات جهت آینده می‌شود.
این مراحل به ما کمک می‌کنند تا بهترین راهبرد‌ها را برای مواجهه با بحران‌ها انتخاب کنیم و از وقوع بحران‌های بزرگ‌تر جلوگیری کنیم.
توضیح کامل‌تری از مرحله قبل از بحران
در مرحله قبل از وقوع بحران، که زمانی است که بحران هنوز رخ نداده است، مدیران رسانه باید بسیار دقت کنند. این مرحله ممکن است پیش‌بینی شده یا غیرقابل پیش‌بینی باشد، بسته به نوع بحران. در این مرحله، مدیران رسانه باید به طور مداوم به رویدادها و اتفاقاتی که ممکن است به بحران منجر شوند، توجه ویژه‌ای داشته باشند. آنها باید سناریوهای مختلفی را در مورد نوع، زمان وقوع، وسعت تأثیرگذاری، و پیامدهای احتمالی بر رسانه و جامعه تدوین کنند و برنامه‌های مخصوص برای هر یک از این سناریوها آماده کنند.
در صورتی که بحران قابل پیش‌بینی باشد، رسانه باید با توجه به آنچه پیش‌بینی شده است، برنامه‌ریزی و تدابیر مربوط به پیشگیری، مواجهه، و مدیریت بحران را به عمل آورد. به عبارت دیگر، رسانه باید خود را با توجه به شرایط پیش‌بینی شده از بحران، آماده کند و همچنین مخاطبان را برای مواجهه با بحران آموزش دهد.
در این مرحله، استفاده از استراتژی “پی 4” (پیشگیری، برنامه‌ریزی، آماده‌سازی، و آموزش و تمرین) پیشنهاد می‌شود. این استراتژی شامل اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از وقوع بحران، برنامه‌ریزی مربوط به مدیریت بحران، آماده‌سازی جامعه و تمرین‌های آموزشی برای مردم است.
در این مرحله، رسانه‌ها می‌توانند نقش مهمی ایفا کنند. به ویژه تلویزیون، می‌تواند با آموزش عملی به مردم در لحظه وقوع حوادث، آنها را از خطر نجات دهد. علاوه بر تلویزیون، رادیو و رسانه‌های مکتوب نیز می‌توانند نقش مکملی در آموزش مفاهیم مرتبط با بحران داشته باشند. این آموزش‌ها شامل شناخت بحران و وضعیت‌های مختلف، آمادگی در بخش‌های مختلف جامعه برای مواجهه با بحران، و چگونگی کمک به آسیب‌دیدگان و حفظ اموال و دارایی‌ها می‌شود.
مرحله حین بحران
در این مرحله رسانه‌ها نقش بسیار مهمی در مدیریت بحران ایفا می‌کنند. آنها به عنوان منابع ارزشمند اطلاعاتی عمومی، در تشکیل سرنوشت مردم نقش دارند. در این مرحله، اطلاع‌رسانی وظیفه اصلی و اساسی رسانه‌هاست. نوعی از اخبار که در این مرحله ارائه می‌شود، توصیفی است، به این معنا که اطلاعات مرتبط با آنچه رخ داده است را توصیف می‌کند. ارائه اطلاعات صحیح و به موقع در این مرحله نقش مهمی در جلب مشارکت مردم، پیشگیری از شایعات، و تمرکز بر امور حیاتی ایفا می‌کند.
در این مرحله، نظریه برجسته‌سازی به عنوان یک تئوری مهم در ارتباط رسانه‌ها با مردم و ارتقا شناخت و نگرش آنها در مورد بحران مطرح می‌شود. این نظریه اشاره به قدرت رسانه‌ها دارد که توجه عمومی را به مسائل و موضوعات خاصی جلب کرده و موارد دیگر را نادیده بگیرند. با انتخاب و برجسته‌سازی برخی از موضوعات و رویدادها در خبرها و گزارش‌های خبری، رسانه‌ها می‌توانند تأثیر گذاری کنند. این بدان معناست که رسانه‌ها می‌توانند به مردم بگویند در مورد چه مسائلی فکر کنند، اگرچه نمی‌توانند انتخاب کنند که مردم چگونه فکر کنند.
برجسته‌سازی در مدیریت بحران به این معنا است که رسانه‌ها با تمرکز بر موضوعات خاصی و نادیده گرفتن موارد دیگر، توانایی افزایش توجه عمومی به این موضوعات را دارند. این عمل می‌تواند منجر به بحث و توجه گسترده‌تر به این مسائل در جامعه شود. در واقع، رسانه‌ها با انتخاب موضوعات و رویدادهای خاص، تاثیرگذاری بیشتری را بر نگرش و دیدگاه مردم ایجاد می‌کنند.
در مدیریت بحران، وقتی بحران در حال رخ‌دادن است، رسانه‌ها به عنوان وسیله‌ای قوی و اطمینان‌بخش برای انتشار اطلاعات حیاتی در جامعه عمل می‌کنند. طبق تحقیقات مردم به رسانه‌ها به عنوان منبع اصلی برای کسب اطلاعات درباره بحران اعتماد دارند. عدم داشتن اطلاعات کافی در مورد بحران می‌تواند باعث افزایش خطرات و عدم آمادگی برای اقدامات مهم شود.
مقالات مرتبط در حوزه مدیریت: برای تکمیل دانسته‌های خودتان توصیه می‌کنیم مقالات تعریف مدیر، انواع سازمان، اصول مدیریت ژاپنی و رهبری لوین را حتما مطالعه کنید.
توضیح کامل‌تری از مرحله پس از بحران
همچنین در مرحله حین بحران نیز، رسانه‌ها نقش مهمی در مدیریت بحران ایفا می‌کنند. آنها به عنوان منابع ارزشمند اطلاعاتی برای عموم مردم نقش دارند و وظیفه اصلی آنها ارائه اطلاعات درست و به موقع است. این اطلاعات نوعی اخبار توصیفی هستند که رویدادهای رخ داده را توضیح می‌دهند. ارائه اطلاعات صحیح در این مرحله به جلب مشارکت مردم، جلوگیری از شایعات، و تمرکز بر مسائل حیاتی کمک می‌کند.
نظریه برجسته‌سازی نیز در اینجا اهمیت دارد. این نظریه به معنای تمرکز رسانه‌ها بر موضوعات خاص و جلب توجه عموم به آنها اشاره دارد. این کار باعث می‌شود مسائل مهمی در جامعه مورد توجه قرار گیرند و دیگر مسائل نادیده گرفته شوند. رسانه‌ها نمی‌توانند تصمیم بگیرند که مردم چگونه فکر کنند، اما می‌توانند توجه آنها را به موضوعات خاصی جلب کنند.
در مرحله حین بحران، رسانه‌ها به عنوان وسیله‌ای قوی برای انتقال اطلاعات حیاتی در جامعه عمل می‌کنند. مردم به رسانه‌ها به عنوان منبع اصلی اطلاعات در مورد بحران اعتماد دارند. اطلاعات نادرست یا ناقص می‌تواند خطرات افزایش یابد. بنابراین، پوشش رسانه‌ها در این مرحله می‌تواند به جلب مشارکت عمومی در سطح محلی، ملی و حتی بین‌المللی کمک کند. اطلاع‌رسانی درست و کنترل شایعات نیز نقش مهمی ایفا می‌کند. آموزش کارکنان رسانه به منظور ارائه اطلاعات صحیح و معتبر نیز اهمیت دارد. این کار باعث می‌شود که اطلاعات به مردم به شکل صحیح منتقل شود.
خلاصه مقاله
در این مقاله، نقش رسانه‌ها در مدیریت بحران را بررسی کردیم. بحران‌ها به وقوع پیوسته و جز زندگی انسان‌ها هستند و رسانه‌ها نقش مهمی در مدیریت آنها دارند. ما مراحل مختلف بحران را بر اساس زمان وقوع تشریح کردیم.
مرحله اول، مرحله قبل از بحران است. در اینجا، رسانه‌ها می‌توانند با پیش‌بینی و پیشگیری از بحران، آماده سازی جامعه را تسهیل کنند.
مرحله دوم، مرحله حین بحران است. در این مرحله، رسانه‌ها وظایفی مانند اطلاع‌رسانی و همکاری در امداد و نجات دارند.
مرحله سوم، مرحله پس از بحران است. در اینجا، رسانه‌ها می‌توانند به ارزیابی بحران و ارائه چشم‌انداز برای آینده کمک کنند.
رسانه‌ها در هر یک از این مراحل وظایف مختلفی دارند که از توصیف و توضیح موضوعات تا انتقال اطلاعات مهم به مردم و همکاری با تیم‌های امداد و نجات می‌پردازند. مدیریت بحران تحت تأثیر رسانه‌ها و استفاده از آنها به عنوان یک ابزار مهم صورت می‌پذیرد.
به کمک مدیریت مناسب رسانه‌ها، می‌توان خسارات بحران را کاهش داد و حتی به فرصت‌ها تبدیل کرد. برای این کار، باید عوامل مختلفی را در نظر گرفته و استراتژی‌های مناسب انتخاب کرد. همچنین، استفاده نادرست از رسانه‌های اجتماعی در بحران می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند.
در کل، دانستن نقش و اهمیت رسانه‌ها در مدیریت بحران، به ما کمک می‌کند تا بهتر بفهمیم چگونه از آنها در مواجهه با بحران‌ها استفاده کنیم.
ممنون که تا انتها همراه من در دانشگاه کسب و کار بودید. امیدوارم توانسته باشم اطلاعات کاملی در خصوص مدیریت بحران به شما ارائه کنم. همچنین شما می‌توانید از طریق بخش نظرات با تیم دانشگاه کسب و کار در ارتباط باشید.
