علی شریعتی معلمی که جامعه ایران به او نیاز داشت

علی شریعتی مزینانی، که با نام دکتر شریعتی شناخته می‌شود، یکی از برجسته‌ترین چهره‌های فرهنگی و سیاسی تاریخ معاصر ایران است. او در آذرماه سال 1312 در روستای کاهک سبزوار چشم به جهان گشود و بخش بزرگی از زندگی خود را به مبارزه در عرصه‌های سیاسی و مذهبی اختصاص داد.

شریعتی با دیدگاه‌های نوین خود، نگرشی تازه به جامعه‌شناسی و تاریخ اسلامی ارائه کرد و بر عدالت اجتماعی تأکید داشت. او باور داشت که تشیع واقعی باید نقشی فعال در تحقق عدالت اجتماعی ایفا کند، تفکری که او را به یکی از تأثیرگذارترین نظریه‌پردازان انقلاب اسلامی تبدیل کرد.

آثار و اندیشه‌های علی شریعتی، شامل سخنرانی‌ها و کتاب‌های متعدد، همواره مورد تجلیل و نقد قرار گرفته‌اند و تأثیر عمیقی بر نسل‌های مختلف داشته‌اند.

در این مقاله، مروری بر زندگی، تفکرات و آثار دکتر شریعتی خواهیم داشت تا با این متفکر برجسته و میراث او بیشتر آشنا شویم. همراه ما باشید.

سال‌های ابتدایی زندگی 

علی شریعتی در آذرماه سال 1312 هجری شمسی در روستای کاهک، واقع در نزدیکی شهر سبزوار و در کویر مزینان، به دنیا آمد. پدرش محمد تقی شریعتی از فعالان فرهنگی و مذهبی بود که نقش مهمی در شکل‌گیری شخصیت و اندیشه‌های او داشت. دوران کودکی شریعتی با سختی‌ها و شرایط بحرانی کشور همراه بود، اما همین چالش‌ها او را به فردی مقاوم و عدالت‌خواه تبدیل کرد.

در سال 1319، شریعتی تحصیلات ابتدایی خود را در مدرسه ابن یمین، واقع در مشهد، آغاز کرد. تنها یک سال پس از شروع تحصیل، به دلیل شرایط بحرانی کشور، خانواده او مجبور شدند به روستای کاهک بازگردند. این وقفه کوتاه در تحصیل، با بازگشت شریعتی به مشهد پایان یافت و او توانست در همان مدرسه ابن یمین، تحصیلات ابتدایی خود را ادامه دهد.

تحصیلات علی شریعتی

• سال 1325:
  • علی شریعتی وارد دبیرستان فردوسی مشهد شد.
  • او توانست مدرک سیکل خود را در سن 16 سالگی دریافت کند.
  • علاقه شریعتی به تحصیل و کسب دانش از همان دوران نوجوانی مشهود بود و همین علاقه موجب شد تصمیم بگیرد وارد دانشسرای مقدماتی شود و تحصیلات خود را ادامه دهد.
• سال 1334:
  • شریعتی در رشته ادبیات فارسی دانشگاه دولتی مشهد پذیرفته شد و تحصیل در دانشکده ادبیات و علوم انسانی را آغاز کرد.
  • او در دوران تحصیل، به دلیل ذهن خلاق و تفکر نقادانه، به ترجمه و نگارش آثار علمی و ادبی علاقه‌مند شد.
  • از جمله آثار مهم او در این دوره می‌توان به:
    • ترجمه کتاب نیایش اثر الکسیس کارل.
    • ترجمه ابوذر غفاری.
    • نگارش مجموعه‌ای از مقالات تحقیقی.
• چالش‌های اقتصادی:
  • علیرغم علاقه فراوان شریعتی به ادامه تحصیل، شرایط اقتصادی نامناسب خانواده مانعی بزرگ بر سر راه او بود.
  • پدرش، محمد تقی شریعتی، پیشنهاد کرد که او وارد دانشسرا شود تا زودتر بتواند وارد بازار کار شده و به خانواده کمک کند.
  • شریعتی به این پیشنهاد عمل کرد و وارد دانشسرا شد، اما همچنان به تلاش برای کسب دانش و پیشرفت علمی ادامه داد.

این دوران از زندگی شریعتی نشان‌دهنده پشتکار و علاقه عمیق او به تحصیل و تلاش برای غلبه بر موانع بود.

این مقاله را هم بخوانید:  بیوگرافی کامل پیر امیدیار بنیان‌گذار ایرانی سایت ebay

حق با شماست، ممکن است تعداد کلمات کمتر باشد. اجازه دهید دوباره بررسی کنم و متن را به حدود 900 کلمه برسانم. همچنین متن را به‌طور دقیق بازنویسی می‌کنم تا تمام جزئیات گفته‌شده حفظ شود و به تعداد موردنظر نزدیک‌تر شود.

فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی علی شریعتی

علی شریعتی بخش بزرگی از زندگی خود را وقف مبارزه‌های سیاسی و اجتماعی کرد. او چه در عرصه بین‌المللی و چه در داخل کشور، برای عدالت، آزادی و مبارزه با ظلم تلاش‌های بسیاری داشت. این فعالیت‌ها به ترتیب زمانی و با تمام جزئیات ارائه شده‌اند.

عضویت در سازمان آزادی‌بخش الجزایر و فعالیت‌های بین‌المللی

• سال 1337:
  • علی شریعتی به سازمان آزادی‌بخش الجزایر پیوست و فعالیت‌های خود را آغاز کرد. او با تمام توان خود در این سازمان به مبارزه برای آزادی مردم الجزایر پرداخت و نقش فعالی داشت.
• سال 1338:
  • شریعتی مقاله‌ای با عنوان “به کجا تکیه کنیم” در یکی از نشریات فرانسوی منتشر کرد. این مقاله توجه زیادی به خود جلب کرد و باعث شهرت او در میان روشنفکران شد.
• سال 1339:
  • ترجمه مقاله معروف “شعر چیست” از ژان پل سارتر و انتشار آن در پاریس.
  • به دلیل فعالیت‌های گسترده در سازمان آزادی‌بخش الجزایر، شریعتی توسط پلیس فرانسه دستگیر شد و به زندان پاریس منتقل شد.
  • در زندان، خبرنگار نیوز با شریعتی مصاحبه‌ای انجام داد که چند سال بعد، در سال 1343، در مجله توگو منتشر شد.
  • در همان سال، شریعتی مقاله‌ای با عنوان “مرگ فرانتس فانون” نوشت و آن را در پاریس منتشر کرد.
• شریعتی بارها به دلیل فعالیت‌های خود توسط پلیس فرانسه مورد ضرب‌وشتم قرار گرفت. در یکی از این درگیری‌ها، او به بیمارستان منتقل شد و سپس دوباره به زندان بازگردانده شد.

زندگی‌نامه دیگر افراد موفق: اگر به مطالعه زندگی‌نامه افراد موفق علاقه دارید توصیه می‌کنیم مقالات اپرا وینفری، سعدی، دونالد ترامپ و نیما یوشیج را در رسانۀ دانشگاه کسب و کار بخوانید.

فعالیت در نهضت آزادی ایران و سردبیری روزنامه “ایران آزاد”

• دریافت بورس تحصیلی:
  • شریعتی پس از دریافت بورسیه تحصیلی تصمیم گرفت مدتی از فعالیت‌های سیاسی فاصله بگیرد و بر تحصیلات خود تمرکز کند.
  • با این حال، پس از ورود به پاریس، به گروهی از فعالان ایرانی پیوست که شامل چهره‌هایی مانند مصطفی چمران، ابوالحسن بنی‌صدر و صادق قطب‌زاده بودند.
• سال 1341:
  • تأسیس نهضت آزادی ایران در خارج از کشور.
• سال 1342:
  • در جریان کنگره جبهه ملی ایران که در ویس‌بادن، آلمان برگزار شد، شریعتی با نظر حسین راضی به عنوان سردبیر روزنامه “ایران آزاد” انتخاب شد.
  • دلیل این انتخاب، قدرت قلم، تفکر و شیوه بیان شریعتی بود.
• فعالیت روزنامه ایران آزاد:
  • این روزنامه فارسی‌زبان، ارگان رسمی جبهه ملی ایران در خارج از کشور بود و دیدگاه‌های روشنفکران فارسی‌زبان و مبارزات مردم ایران را منتشر می‌کرد.
  • اولین شماره این روزنامه تحت سردبیری شریعتی در 15 نوامبر 1962 منتشر شد.
  • در این روزنامه، علاوه بر دیدگاه‌های روشنفکران، واقعیت‌های مربوط به مبارزات مردم ایران نیز به جهانیان نشان داده می‌شد.
• پیشینه سردبیری:
  • پیش از شریعتی، سردبیری این روزنامه برعهده پرویز ورجاوند بود.

بازگشت به ایران و تدریس در دانشگاه مشهد

• سال 1344:
  • پس از بازگشت به ایران، شریعتی به پیشنهاد اداره فرهنگ مشهد به عنوان فارغ‌التحصیل دانشگاه سوربن و استاد جامعه‌شناسی مشغول به کار شد.
  • او ابتدا به عنوان معلم درس انشا در پایه چهارم استخدام شد و در یکی از روستاهای دورافتاده مشهد تدریس کرد.
  • سپس وارد مقطع دبیرستان شد و در نهایت، به دانشگاه مشهد راه یافت و به عنوان استادیار تدریس کرد.

تجربه زندان و شکنجه در ایران

• سال 1343:
  • هنگام بازگشت از فرانسه، شریعتی توسط ساواک در مرز دستگیر شد.
  • حکم دستگیری او دو سال پیش صادر شده بود اما به دلیل خروج از کشور، اجرا نشده بود.
  • او به زندان قزل‌قلعه در تهران منتقل شد و پس از مدتی در شهریور همان سال آزاد شد و به مشهد بازگشت.
• سال 1348:
  • حسینیه ارشاد از شریعتی دعوت کرد تا مسئولیت امور فرهنگی را برعهده بگیرد.
  • او دروسی مانند تاریخ شیعه، جامعه‌شناسی مذهبی و معارف اسلامی را تدریس کرد.
  • این همکاری تأثیر زیادی بر روشنفکران و جوانان داشت.
• سال 1352:
  • رژیم وقت حسینیه ارشاد را تعطیل کرد و شریعتی به دلیل همکاری با این مرکز دستگیر شد.
  • او به مدت 18 ماه در زندان کمیته شهربانی تحت شکنجه جسمی و روحی قرار گرفت.
  • پس از آزادی، شریعتی همچنان تحت فشار و تهدیدهای ساواک بود و روزهای سختی را سپری کرد.
  • او بارها مورد شکنجه‌های جسمی و روحی قرار گرفت که تأثیرات عمیقی بر زندگی او داشت.

علی شریعتی در یکی از حساس‌ترین دوره‌های زندگی خود، تحت فشارهای شدید رژیم پهلوی و ساواک قرار گرفت. پس از تعطیلی حسینیه ارشاد و افزایش نظارت‌ها، او مجبور به زندگی مخفیانه شد. این دوره از زندگی او، نمایانگر مبارزات بی‌وقفه و مقاومت در برابر سرکوب‌های سیاسی بود.

زندگی مخفیانه و دستگیری خانواده شریعتی

پس از تعطیلی حسینیه ارشاد در سال 1351، شریعتی تصمیم گرفت برای فرار از دست ساواک، به زندگی مخفیانه روی بیاورد. او از آبان 1351 تا تیر 1352 در خفا زندگی کرد و تلاش کرد با استفاده از نام مستعار به انتشار مقالات و رساندن پیام‌هایش به مردم ادامه دهد.

در این مدت، ساواک برای یافتن او دست به اقدامات مختلفی زد، اما موفقیتی به دست نیاورد. پس از ماه‌ها جست‌وجوی بی‌نتیجه، ساواک به سراغ خانواده شریعتی رفت.

• ابتدا پدر علی شریعتی و سپس برادر همسر او را دستگیر و به زندان اوین منتقل کردند.
• این اقدام با هدف تحت فشار قرار دادن شریعتی برای خروج از مخفی‌گاه صورت گرفت.

شریعتی که نمی‌توانست شاهد رنج خانواده‌اش باشد، در نهایت برای نجات آن‌ها خود را به ساواک معرفی کرد.

زندان انفرادی و فشارهای بین‌المللی

پس از معرفی خود، شریعتی به هجده ماه زندان انفرادی محکوم شد. این دوران یکی از سخت‌ترین بخش‌های زندگی او بود.

• رژیم قصد داشت شریعتی را برای همیشه از صحنه مبارزات اجتماعی حذف کند.
• اما فشارهای بین‌المللی، از جمله درخواست وزیر فرهنگ الجزایر، رژیم را مجبور به آزادی او کرد.

مقامات رژیم این تصمیم را با این استدلال توجیه کردند که ادامه حبس شریعتی باعث افزایش محبوبیت و شهرت او خواهد شد، در حالی که آزادی او می‌تواند تأثیر اجتماعی‌اش را کاهش دهد.

تأثیرات روحی دوران زندان

زندگی در زندان انفرادی تأثیرات شدیدی بر روح و روان شریعتی گذاشت. او پس از آزادی به شدت به نور آفتاب حساس شده بود و دچار افسردگی عمیق شد.

• رژیم پهلوی تمام راه‌های فعالیت اجتماعی را بر شریعتی بسته بود. حسینیه ارشاد تعطیل شده بود، تدریس در دانشگاه برای او ممنوع بود و حتی امکان فعالیت‌های مخفیانه نیز برای او وجود نداشت.
• ساواک نظارت شدیدی بر تمام فعالیت‌ها و حتی رفت‌وآمدهای شریعتی داشت و حلقه فشار بر او روزبه‌روز تنگ‌تر می‌شد.

شریعتی در توصیف این وضعیت گفته است:

“گویا تنها به صورت ظاهری از بند اسارت آزاد شده‌ام. تنها نوع زندان من تغییر کرده است. از یک زندان دولتی و سلول انفرادی آزاد شده‌ام و در خانه زندانی شده‌ام.”

پس از گذشت دو سال از آزادی، فشارهای روحی و روانی بر شریعتی به حدی رسید که او دیگر امیدی به بهبود شرایط نداشت. تمام راه‌های مبارزه برای او بسته شده بود و زندگی تحت نظارت ساواک، آزادی واقعی را از او گرفته بود. در این شرایط، شریعتی تصمیم گرفت برای همیشه ایران را ترک کند و باقی عمر خود را در خارج از کشور بگذراند.

سال‌های پایانی زندگی: از مهاجرت تا مرگ مشکوک

علی شریعتی پس از سال‌ها مبارزه، فشار و محدودیت‌های بی‌پایان، تصمیم گرفت ایران را ترک کند و زندگی خود را در خارج از کشور ادامه دهد. این تصمیم، پایان‌بخش فصل پرماجرای حضور او در ایران بود و زندگی او را وارد مرحله‌ای جدید کرد. در این بخش، جزئیات سال‌های پایانی زندگی شریعتی و مرگ مشکوک او بررسی می‌شود.

مهاجرت علی شریعتی از ایران

پس از تحمل دو سال سختی و فشارهای شدید روحی، شریعتی تصمیم گرفت کشورش را ترک کند. با این حال، او با مانعی بزرگ روبه‌رو بود: ممنوع‌الخروج شدن توسط رژیم.

• برای غلبه بر این محدودیت، شریعتی تلاش کرد گذرنامه‌ای جعلی با نام خانوادگی مزینانی تهیه کند و از این طریق توانست از ایران خارج شود.
• او تهران را برای آخرین بار ترک کرد و ابتدا به بروکسل رفت. چند روزی را در این شهر اقامت داشت و سپس به مقصد ساوت‌همپتون در انگلستان حرکت کرد.

مرگ مشکوک شریعتی در انگلستان

در 29 خرداد 1356، تنها سه هفته پس از ورود به انگلستان، علی شریعتی در محل اقامتش در ساوت‌همپتون به شکلی مشکوک درگذشت.

• دلیل رسمی اعلام‌شده برای مرگ او انسداد شرائین و نرسیدن خون به قلب عنوان شد؛ اما این توضیح از همان ابتدا مورد تردید قرار گرفت.
• شریعتی هیچ سابقه بیماری قلبی نداشت و اعلام سریع دلیل مرگ بدون انجام کالبدشکافی، بر ابهامات افزود.
• نکته عجیب‌تر این بود که سفارت ایران در لندن قبل از اعلام رسمی خبر مرگ او، از این اتفاق مطلع بود.

این موارد باعث شد تا مرگ شریعتی به عنوان حادثه‌ای مشکوک شناخته شود و بسیاری آن را به اقدامات رژیم وقت نسبت دهند. علی شریعتی در وصیت خود درخواست کرده بود که پیکرش در حسینیه ارشاد به خاک سپرده شود؛ مکانی که بخش مهمی از فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی او در آن انجام شده بود.

• با وجود این درخواست، وصیت او عملی نشد و پیکر او به دمشق منتقل شد.
• امروز آرامگاه شریعتی در کنار حضرت زینب کبری در شهر دمشق قرار دارد.
• خانواده شریعتی تمامی هزینه‌های مربوط به انتقال و نگهداری پیکر او را تقبل کردند.

زندگی‌نامه دیگر افراد موفق: اگر به مطالعه زندگی‌نامه افراد موفق علاقه دارید توصیه می‌کنیم مقالات آنتوان چخوف، ایلان ماسک، وارن بافت و آنتونی رابینز را در رسانۀ دانشگاه کسب و کار بخوانید.

وصیت‌نامه و جمع‌آوری آثار دکتر علی شریعتی

معرفی کوتاه برخی از مهم‌ترین آثار دکتر شریعتی

1. هبوط در کویر

این کتاب یکی از شخصی‌ترین و فلسفی‌ترین آثار شریعتی است که شامل تأملات او درباره زندگی، ایمان، عشق، تنهایی و مبارزه است. شریعتی در این اثر، تنهایی انسان و مبارزه او با تضادهای درونی را به تصویر می‌کشد.

2. نیایش

ترجمه‌ای از اثر الکسیس کارل که با تفاسیر شریعتی همراه شده است. این کتاب به اهمیت نیایش به عنوان راه ارتباط انسان با خدا پرداخته و معنویت را ابزاری برای بازگشت به خود و تقویت ایمان معرفی می‌کند.

3. اسلام‌شناسی

مجموعه درس‌های شریعتی در حسینیه ارشاد که اسلام را به عنوان یک مکتب انقلابی و اجتماعی تحلیل می‌کند. این اثر به احیای تفکر اسلامی و نقش آن در عدالت‌طلبی و آزادی‌خواهی پرداخته است.

4. تشیع علوی و تشیع صفوی

تحلیلی از تفاوت‌های تاریخی و اجتماعی میان تشیع علوی (تشیع مبارز) و تشیع صفوی (تشیع حکومتی). شریعتی در این کتاب، نقش تشیع علوی را در مقاومت و عدالت‌خواهی برجسته می‌کند.

5. حسین وارث آدم

کتابی درباره فلسفه قیام امام حسین (ع) و پیام عاشورا که به عنوان حرکتی انقلابی برای عدالت‌خواهی تحلیل شده است. شریعتی عاشورا را نماد مبارزه با ظلم و استبداد معرفی می‌کند.

6. زن

این کتاب جایگاه زن در اسلام را بررسی کرده و او را به عنوان نماد مقاومت و تعالی انسانی معرفی می‌کند. شریعتی به نقش اجتماعی و فرهنگی زنان در جوامع اسلامی پرداخته است.

7. مذهب علیه مذهب

یکی از مشهورترین آثار شریعتی که به نقد مذهب‌های تحریف‌شده و حکومتی می‌پردازد. این کتاب اسلام را به عنوان یک مکتب آزادی‌بخش و عدالت‌طلب معرفی می‌کند.

کتاب‌هایی درباره دکتر علی شریعتی

علاوه بر آثار ارزشمندی که خود دکتر علی شریعتی به نگارش درآورده است، نویسندگان مختلفی نیز کتاب‌هایی درباره شخصیت، اندیشه‌ها و زندگی او منتشر کرده‌اند. در ادامه، برخی از مهم‌ترین این کتاب‌ها معرفی شده‌اند:

1. مرد از خاکستر – نوشته طاها حجازی
   کتابی که به بررسی شخصیت و فعالیت‌های شریعتی از منظر تاریخی و اجتماعی می‌پردازد.
2. شریعتی در جهان – نوشته حمید احمدی
   این کتاب به تأثیر اندیشه‌های شریعتی در سطح جهانی و ارتباط آن با تفکرات انقلابی و اجتماعی پرداخته است.
3. میعاد با علی – نوشته حسن یوسفی اشکوری
   تحلیلی از اندیشه‌های شریعتی درباره امام علی (ع) و ارتباط او با مفاهیم عدالت و مبارزه.
4. پیغام زخم – نوشته پرویز خرسند
   این کتاب به شرح زندگی و مبارزات شریعتی و تأثیر او بر انقلاب ایران می‌پردازد.
5. شریعتی متفکر فردا – نوشته هاشم آغاجری
   بررسی اندیشه‌های فلسفی شریعتی و ارتباط آن با آینده تفکر اجتماعی در ایران.
6. بار دیگر شریعتی – نوشته سید قاسم یاحسینی
   نقد و تحلیل مجدد آثار و اندیشه‌های شریعتی از نگاه نسل‌های جدید.
7. تبارشناسی عقلانیت مدرن – نوشته محمدامین قائمی راد
   این کتاب به بررسی جایگاه شریعتی در جریان مدرنیته و نقد تفکرات مدرن پرداخته است.

این آثار تنها گوشه‌ای از کتاب‌های متعددی هستند که درباره دکتر شریعتی نوشته شده‌اند و نشان‌دهنده تأثیر عمیق او بر اندیشه‌های دینی، اجتماعی و سیاسی در ایران و جهان است.

در ادامه برشی از کتاب پدر، مادر، ما متهمیم! را در کنار یکدیگر می‌خوانیم:

“اسلام این جور نیست، برای من فقط یک عقیده علمی و مسئولیت انسانی است که رابطه‌ام را با دین حفظ کرده و الا من نه از دین ارتزاق می‌کنم، نه حیثیت می‌گیرم و نه موقعیت اجتماعی. بلکه به خاطر عقاید مذهبی‌ام به همه این‌ها صدمه می‌خورد ولی من به عنوان یک حقیقت (نه مصلحت شغلی و اجتماعی و اقتصادی) معتقد شده‌ام و مثل تو هم روشنفکرم.

به آن هدف‌ها و شعارهای تو هم معتقدم، من هم دنبال این هستم که تبعیض و ظلم را ریشه کن کنیم، آزادی انسان را تأمین کنیم، دنبال مذهبی هستم که فقر را و تضاد طبقاتی را براندازد، به دنبال مذهبی هستم که به انسان‌ها در همین دنیا نجات و آزادی دهد و دنبال مسئولیتی هستم که در همین جهان زندگی و فرهنگ و کمال برای همه فراهم آورد و دنبال مذهبی هستم که ترازوی عدالت را در جامعه امروز، پیش از مرگ بر پا دارد و برای همین هم هست که مسلمانم و برای همین هم هست که شیعه‌ام.”

دکتر علی شریعتی در ایران با عنوان‌هایی چون جامعه‌شناس، نویسنده، پژوهشگر دینی، فعال سیاسی و نظریه‌پرداز انقلاب اسلامی شناخته می‌شود. او در سن 44 سالگی به شکلی مشکوک در انگلستان درگذشت و مزارش در دمشق، کنار آرامگاه حضرت زینب کبری قرار دارد.

شریعتی معلمی بود که جامعه ایران همیشه به او نیاز داشت. او با قلم قدرتمندش توانست با مردم ارتباط برقرار کند و اندیشه‌های بزرگ خود را از طریق تدریس به شاگردانش منتقل کند. شریعتی معتقد بود تنها راه اصلاح جامعه، اصلاح فرهنگ دینی است.

او به جوانان توصیه می‌کرد که باورهای خود را زیر سؤال ببرند و قبل از پذیرفتن هر حرفی، دو سؤال مهم بپرسند: چرا؟ و چگونه؟ همچنین همیشه تأکید داشت که پیش از هر اقدام عملی، بدانید به چه چیزی می‌خواهید جامه عمل بپوشانید. شما با کدام آثار شریعتی آشنا هستید؟